Vlaamsche Arbeid. Jaargang 4

[p. 86]

Vreemde Arbeid

Beeldende Kunst

Het Salon van Berlijn - Mei-September 1908. - Berlijn is eene mooie, moderne stad. Ge hebt er niet de impressie, als in andere, ook druk-levende steden, Parijs, Londen, of als in onze nederiger vlaamsche steden: Antwerpen, Gent, Brugge, van een prachtig verleden dat nog voortbestaat, door de herrinnering, in vele oude schoone gebouwen en straten. Berlijn heeft geen verleden, maar de mooie indruk die ge er ontvangt komt hieruit voort, dat dezestad is als het machtige symbool van het opgekomen en immer stijgende Duitsche Rijk.

Als ge gaat van het keizerlijke slot en den Dom, door de breede laan, Unter den Linden, naar den drievoudigen triomfboog, waarmee de Siegesallee begint;

en dan de wijk betreedt van het Reichstag-gebaüde, waar de standbeelden staan van Bismarck en den Keizer, niet gebeiteld of gegoten, maar gebouwd uit graniet en uit brons;

als ge overal op de gevels of boven de kroonlijsten der gebouwen de adelaars ziet preiken en dan bij toeval een regiment voorbij ziet defileeren, met de glanzende zwarte helmen, met den eigenaardigen trommelslag en stap, die zwaar schijnt en rustig;

als ge van uit een verhevener punt der nieuwe wijken, met hooge luchtige huisgevels, waarvoor de boomen- en bloemenlanen verder en verder strekken, de geheel e stad overschouwt en de zon ziet glanzen op de gouden beelden en koepeltoppen van schouwburgen, paleizen en museums;

dan ja, bevroedt ge dat er met dit volk iets gebeurd is soortgelijk aan dat wat ten tijde van Periclès in Athene het Parthenon en de Propyleeën deed bouwen.

Maar wat het Duitsche Rijk niet heeft gevonden dat is kunstenaars als Phidias, die zoo opgaan met de grootheid van hun land, dat zij in dienst van den Staat, in schoonheidsvormen, verwezenlijken het trots- en grootheidsgevoel dat alle burgers van den Staat vervuld. Geene panathenaïsche optochten zullen steigeren op moderne tempels. De monumentaal politische kunst is onmogelijk geworden.

[p. 87]

En toch heb ik iets gevoeld in de Berliner Kunst-Austeilung, iets dat mij bijbleef uit de gezamentlijke beschouwing en dat mij scheen bij alle kunstenaars aanwezig te zijn.

Het salon bevatte over de 2000 schilderijen en beelden, bijna uitsluitend van duitsche meesters, buiten eenige Belgen (Farazijn, Richir, Gilsoul), eenige Polen en andere zeldzame vreemdelingen. Het ware uitzinnig hier namen te noemen, die ik zelf voor de eerste maal las en voor het meerendeel reeds vergeten ben.

Ik zoek in schilderijen altijd gevoel en aandoening en beschouw de gevoeligheid als het wezen, het meest eigenlijke der hoogste kunst. Als ik dus zeg dat er in Berlijn veel goed werk was moet het in dien zin verstaan worden.

Dat gevoel en die aandoening waren te vinden in de meest verschillende genres, kunstopvattingen en levenswijzen, zoodat de toeschouwer daar zoowel als te Parijs of te Brussel er moet op bereid zijn de schoonheid te ontvangen onder welk karakter zij zich ook moge voordoen.

Zoo waren in Berlijn artiesten, hoogmoedig en alleen uitziend boven het algemeene leven, en werken scheppend als daar was: Dem unbekannten Gott van Hans Bühler: Rotsen aan den boord der zee, de onberoerde; op een voruitspringenden blok, een naakte jongeling, teekenend op het goud der verre wateren en den avond-gloed van het meteloos luchtgespan, dragend in zijn meide handen, als een schat, eene offerande en die schroomend reikend naar de eindloosheid.

Zoo waren er anderen, asceten of mystiekers, zoekend in symbolische, legendarische voorstellingen hunnen haat voor het stoffelijke neer te leggen.

Zoo waren er anderen nog, leidend hetgeen ik zou willen heeten de Rembrandtieke levenswijze, in stilte meedoend met de gewone menschen en schilderend een landschap, een intérieur, een stadshoek met de gevoeligheid die zij weten niet waarom, uit die eenvoudige dingen tot hun heeft gesproken.

Dat al was te Berlijn, zooals overal in de groote tentoonstellingen. Wat er niet was: 1. Absoluut realistische kunst; 2. Gecompliceerde kunst, oneindig van bediedenis en verfijning, als die van Gustave Moreau; 3. Aristocratische kunst, als van Knopff; 4. Satanisme, als van Rops.

Hetgeen er eigenaardig was, en bovenal duitsch, en elders in zoo aanzienlijke verzameling niet te vinden, waren de portretten, de militair-historische stukken en landschappen.

In Duitschland zijn er meer dan elders menschen om te conterfeiten: de keizer en de koningen en de prinsen van de verschillende staten; daarbij al wat gezag heeft en hooger staat draagt een titel, die bij hun naam hoort als een adel en zelfs aan hunne vrouw overgaat.

In Duitschland ook bestaat nog het besef van gezag en dapperheid. De militaire stukken of de historieschildering zijn er niet als de soldaten van

[p. 88]

Abry of een doek van De Keyser of Van der Ouderaa. Daar vaart een adem door: het machtige, het manhaftige, het historische zit er in en doet die voorstelligen uit de banaliteit opkomen. Merkweerdig waren aldus de werken van Hans Bohrdt: die Hamburger besiegen den dänischen Seeraüber Kniephoff; van Theodor Rocholl: Oberst von Cranach fürht die Trümmer der 38. Brigade aus dem Feuer.

Duitschland is een groot en prachtig land. De schilders dragen er vizioenen mee van de zee en de Baltische vlakte, van het landelijke leven uit de Poolsche Posen, van de reuzenboomen uit het zwarte Woud, van de ijsbergen die zichtbaar zijn in 't zuiden, van de burgten op den Rijn, van de donkere Domtorens in de oude steden. Dat alles heeft kleur en licht anders dan bij ons. Het groen is dieper, de atmosfeer is niet zoo helder maar mysterieuser. De geest van druiden, reuzen, dwergen waart nog door de lucht.

Nu zeg ik nog mijn eind-indruk, hetgeen mij bijbleef uit de gezamentlijke beschouwing. Het is ten eerste een sterke grond van realiteit, van objectiviteit die zelfs de meest symbolische, idealistische of mystische voorstellingen eene zekerheid en vastheid van uitdrukking geeft.

Een laatste voorbeeld: Ludwig Dettmann, schilderde dit gedacht: Morgen ist Feiertag. Hij wilde weergeven die onbepaalde geestelijke religieuse stemming die den feestdag voorafgaat bij het luiden van de klokken door den avond. Een klokkenhuis in 't gebergte; een man en eene vrouw trekken de touwen en de klepels bonzen op de wanden. Dat alles op het eerste plan. Maar tusschen de balken die het klokspel schragen, wordt het landschap zichtbaar: heuvelende velden, waardoor de late lieden huiswaarts trekken met hun veldallaam, een stille herder leidt zijn kudde schapen. Het is klein bewegen in de verre diepte. Hier hoog luiden immer aan de groote klokken en de vallei stroomt vol van zwaar geluid, dat neerdaalt van de bergen. Ziet ge de realiteit gevend de mystieke bediedenis?

Het is ten tweede eene kracht, eene sterkte, een zekerheid, eene affirmatie die uitgaat van alle werken: Geen vaag gefezel, geen droomerij, in den slechten zin van het woord, geen subtiliteiten met literaire bedoelingen, geene aarzeling. Zoo de grootheid van hun land de kunstenaars geen aandoeningen heeft gegeven die ze tot schoonheid, monumentaal politisch, zouden omzetten, toch schijnt die grootheid op de kunstproductie ingewerkt te hebben. Het is mij alsof de artiesten dachten: Als Krupp de beste kannonnen giet, als het leger eenig is van vlekkelooze tucht, als de zeevloot jaarlijks sterker wordt, als het land rijk is aan nijverheid en landbouw, als de burgers taai en moedig zijn om Domtorens af te bouwen, dan moeten wij toch ook onze beste krachten geven, tot het vormen van een machtiger en schooner Duitschland. Zoo zijn zij, elk in zijnen aard, de uitdrukking geworden van hun groot groeiend land.

Jozef Muls.