Vlaamsche Arbeid. Jaargang 3

[p. 56]

Katholieke Bepalingen rond ‘Kruisbloemen’
Een bundel verzen van Constant Eeckels

Na de heerlijk purpere smart van ‘Heimwee’ bloedt deze keer het roode vleesch der ‘Kruisbloemen’. In het onbepeisd gepraat, losbandig gesjouwel en magistraal pennegelik van een heel hoopken nederlandsche Helikonklimmers zal het een sterke en zuivere levenszang zijn, een dieper geluid, een heftiger rythme..

Waarom? Door den fellen bloedslag van een rijk, humaan Godsgeloof. Dit is hier het eendere grondwezen van ieder vers, de innerlijke asem van ieder rythme, de onderste klank van ieder woord.. Eenigen zullen hem wellicht die confessionneele kunst met moeite vergeven, anderen ervan de katholieke orthodoxie schokschouderend laken, liturgie en dogmatiek belachen.. 't Zij zoo; ze kijken bijster op de woorden en zien het leven voorbij; voor hen is het katholiek gevoel een tendentieus stelsel, - lijk ons modern libéralisme er een werd - angstvallig als een verkleinde levensvorm op het menschelijk hert aangepast; ze redeneeren de waarheid achter den rug en draaien de menschheid averechts buiten zijn diepste geestelijk wezen weg; de welbekende leugen brandt hen in de oogen.

Want daarin, - in de ‘Kruisbloemen’ - is er noch een dorperige, noch een provincieele, noch een kleinsteedsche engheid van religieuse gevoelens, niet één vermemeld morzelken van zwakke congregratiekunst, niet éen industrieel geprevel van flauw-mummelende parochiekerkboekskens, maar wel de breede, hertstochtige menschelijkheid van een ruime, katholieke ziel die in de soms te zware ontvankelijkheid van het leven jubelt en juicht, kreunt

[p. 57]

en bidt al naar gelang den verscheiden weerschijn uit de onraadbare diepte van God, uit de deemoedige oogen van ons Heer Jezus Christus, in de verzwegen pijnen van een gekwollen geest.

De ‘Kruisbloemen’ zijn vleeschrood gegroeid in dezelfde ootmoedige rechtgeloovigheid en eenvoudige kinderlijkheid van Paul Verlaine's ‘Sagesse’ en naar den aard van hun menschelijk katholiek gevoel is het vreugdzaam; want C. Eeckels, - bezijden enkele vlaamsche uitzonderingen, - geeft belijdenis van grooter leven naar den kristelijken geest en meer dan wat welkdanige beschouwende stelsels ooit bewijzen kunnen.

Het gedachtelijk wezen zijner kunst moet dan wel noodzakelijk van een diepere en echtere schoonheid gemerkt zijn dan welke andere menschelijke kunst ook, omdat de bron derzelve van eene verhevener hoogte neervloeit dan deze waar de meer menschelijke schoonheid welde van een Mathildekrans en een Lauracyclus.

De goddelijke begenadiging bezoekt hier een minder humanistisch dichter, leidt hem opwaarts en, naar de geestelijke verhouding tusschen deze drij kunstatmosfeeren, tot hooger geestelijke realiteiten; boven de hartstochtelijke confidentie eener kostbare liefde met God staat en gaat er niets menschelijk verder; ‘Sagesse’ van P. Verlaine betoonde dit vlakaf in het midden van Parijs-zonder God zelve.

Afscheidelijk is voor Constant Eeckels het menschelijke leven niet van geloof, geloof niet van het leven; het katholieke gevoel is bij hem geene uiterlijke aanpassing van stelselmatige gedachten en gevoelens, geene inspuiting naar de omstandigheden van een levenvergiftigend sociaal serum, - zooals H. Gorter en Henriette Roland Holst hun Holland willen verwennen aan sociale nauwe speculatievormen, waarin de levensdeeg, politisch gegist, geperst wordt tot een muffigzoet baksel van democratische kleinheden, - maar Eeckels' kunstrijke katholiciteit ligt harmonisch verdoken in de zuiver gesloten eenheid van zijn wezen. Zoo kan ik mij zachtzaam verbeelden de gulden vlam eener gewijde waskeers: in den schijn van 't ongeloof afscheidelijk van malkaar en in wetenschappelijke

[p. 58]

werkelijkheid liggen beider oorzaak en gevolg onafwendbaar verbonden; de vlam brandt uit het was en is in wezen dezelfde eenheid als de waskeers; de vlam versmoort en knettert weg in den lesten druppel van het wasvet; eenheid tot het ende.

Buiten alle kritische bepaling van Eeckels vormkunst hield ik er uit ter herte aan deze, der geestelijke eenheid zijns levens zelf, te doen voorafgaan; het is tevens, - wel meest door het karakter van Eeckels' katholieke verzen dan door mijne aanwijzingen - een practisch volkomen antwoord op de theoretische kunstmeening ‘Het menschelijke-zonder-meer’ van enkele vlaamsche denkers. Katholieke kunst als deze, - zoo zij in geene parochiale atmosfeer leeft, - mag nu allermenschelijkst en bovenmenschelijk genoemd worden; hier houdt ieder veto van den vlaamschen lictor op. En daarom ook is deze belijdende vorm van katholieke kunst geen kort afgemeten kristalleken van een praalgierige luchter, maar klare en zuivere levensemotie, die hier onbenaambare drang wordt van een helder, essentieel natuurgevoel naar het goddelijke lijden van den Zaligmaker.

Hoe zou het anders voor den dichter en zijne schoonheid beter zijn de leegere soort bevangenis en aandoenlijkheid weer te geven van een gewone natuurindruk als b.v. den onaantastbaren bloei eener vreemdrokige, krullebollige krijsantheme, indien hij, zonder edelaardige ontroernis noch diepen aandrang, den geest in 't zweet zette voor een blufferig maaksonnet, zoo gezeid dan ter eere der Allerheiligste Moeder Gods?

Moest men naar dézen levenloozen aard het zware verslood gieten, de ijver der dichterlijke aandoenlijkheid ware eene strafte leugen in de algemeene kunst en de gevoelsfeer der katholieke levens werde verleegd tot een weerdeloos, retorikaal gekul over een der liefste en meest frissche Mysterieën.

De confessionneel-katholieke kunst van een dichter - wil zij waarlijk het ruimste menschelijke leven uitasemen - moet dus zoo spontaan-natuurlijk zijn als iedere andere goed-menschelijke aandoening ook en zich uitermate schamen eenigzins den dorren nabloei eener vermemelde kristelijke formuul nabij te komen;

[p. 59]

dan alleen - maar dan zeker ook - zal zij op Godshoogten blinken als een apocalijptiek Jerusalem, ver afgekeerd van het afschuwelijk godsdienstig gesjauwel van een vrome rijmelaar lijk F. Blieck, om weer eens de geheimnisvolle zielsdiepten van Dante's Divina Comedia welgevallig in de onvermoede verten te mogen ontwaren.

Maar - zooals ik reeds een vroegere keer betoond heb - de katholieke kunst moet van nature geene noodzakelijke afperking van het leven zijn naar heure confessie; heur belijdende vorm, evenals de liturgische, is geenszins eene beslist-afgepaalde vereischte daartoe, zonder dewelke het begrip dat we over katholieke kunst hebben onbevattelijk wordt.

Integendeel, meer dan in een kerkelijke vorm, moet de katholieke kunst het heele menschelijke leven omvatten, omdat het essentieele begrip van heur wezen - let wel, zonder aanpassing - gansch de kern van ons algemeen leven zelve is en het eigentlijke geestelijke bloed vormt waardoor ieder der menschen, willens nillens, leeft naar dien geest. Elke mensch dus is van natuurlijken aard katholiek; iedere normale, gezonde uiting van hem kan het onwillekeurig zijn; alle natuurlijk leven is het.

Door deze bewering omvat de katholieke kunst heel onze algemeene menschelijkheid en moet, ten noodzakelijke gevolge, al de zedelijke, esthetische elementen en begrippen bederfelijk voor het leven, uit heur innerlijk wezen wegweren, daar het Leven de Dood ontkent.

Want het is altijd de bezorgdheid der katholieke idee geweest het leven immer naar evenwichtige verhoudingen te herstellen en alle anormale afwijkingen van onzen gewoon-natuurlijken aard tot hunne allerjuiste betrekkingen en middens terug te brengen; zoo keerde de luxuur weerom tot eene gezonde zinnelijkheid, de gierigheid tot een normaal geldbezit, de gulzigheid tot eene gewoon-natuurlijke etensveerdigheid.

En naar dien wel begrepen zin zouden ‘Les Fleurs du Mal’ van Charles Baudelaire en ‘La Terre’ van Emile Zola - konden wij ze van hunne anormale intrinseke verhoudingen

[p. 60]

terug leiden tot een natuurlijker zedelijke stand der voorgestelde dingen - loffelijk voor gezond-zinnelijke en katholieke boeken kunnen geprezen worden.

Het zal nu ook duidelijk zijn hoe een waarlijk ‘zedeloos’ roman wel zoo heeten mag en dit redelijk verdient door de lubrieke onnatuurlijkheid van zijne soort tegenover het normale evenwicht van het leven. Doch gebeurlijk is het nochtans dat naar de Dumassiaansche stelling deze slechte motieven ten behoeve van het ware menschelijke leven aangewend worden en deze naar verschillend inzicht prijsbaar, afkeurensweerdig en begrijpelijk voorkomen. Hierover stel ik later een breeder afzonderlijk dekor op waarin ik de casuistiek en zedelijke subtiliteit van deze literairen toestand tot meer bezonken klaarheid zal trachten om te zetten.

Dees om te eindigen nog over ‘Kruisbloemen’. - Om hunne fijne en sterke menschelijkheid willen deze soort Katholische gedichten na de smartelijke betrachting van ‘Heimwee’ de hoopvolle dagklaarte zijn die valt uit den Oosten in de nog pijnzame oogen van den Dichter.

Hoe laat deze de kristelijke levenswaarheden op zijn aandoenlijk gemoed inwerken; evenals de Oosterwind 's morgens de blaêren beweegt zoo worden de onuitgesproken fijnheden van zijn hert harmonisch en symetrisch bewogen tot een gedicht; de aandoenlijkheid der Passie van Ons Heer wordt eene hertstochtige uitstorting van allermenschelijkste liefde, de veelvuldige schoonheid van den katholieken Godsdienst leidt hem tot zwaren jubel en bewondering, gulden dankbaarheid en verborgen hoop. Hoe bloeit hierin deze pijnroode ‘Kruisbloem’ op een bebloeden stengel:

Wat is het goed, zoo in uw armen, weeldrig goed
en zalig, zoo te rusten op uw hart, te staren
in uw diepe oogenmeren, wier getaande gloed
nog 't schoone van verborgen hemel laat ontwaren.

In waarheid, Constant Eeckels is een dichter in den hoogsten zin, naar de diepste opvatting en naar de zuiverste redelijkheid van het leven.

Karel van den Oever.