Vlaamsche Arbeid. Jaargang 3

[p. 61]

Vlaamsche Arbeid

Van Zon Zaliger door hem zelf. René Vermandere. (Leuven, Keurboekerij - frs. 2,5. -.)

Met een stil genot, heb ik op 'n avond dat de regen tegen mijne ruiten rommelde, 't laatste werk van René Vermandere - een burgerlijk werk, dat dus best gesmaakt wordt in een burgerlijk midden - gelezen.

Ik beken dat ik die lectuur met eene eenigzins-ongenegen vooringenomenheid had aangevat: ik had vroeger al meer gelezen van Vermandere, o.a. zijn roman Op droog Zaad en zijne korte opstellen van uit Waar 't vliegen wil... en in gezelschappen, had ik ook reeds meer dan eens zijn kluchtliederen en komieke monologen en blijspelen hooren voordragen,... dikwijls nog allerlei guitige anecdoten vernomen over ‘dien snaakschen, dien koddigen Vermandere’,.... daarbij eindelijk in de Gazet van Antwerpen gevonden dat, indien ik ooit op mijne zwakke schouders voelde wegen den socialen plicht van op 'n huwelijksfeest, eene eerste communie, 'n lijkdienst enz. de gevoelens mijner medemenschen tegenover den gevierden jubilaris te vertolken, ik me gerust mocht wenden tot Vermandere voor 't verveerdigen van gelegenheidsdichten, redevoeringen enz.

Van toen af, had Vermandere zich geuit - aan mij zich veropenbaard - wel als een eigenaardig en oorspronkelijk talent, maar tevens als een min of meer gemeen, grof, oppervlakkig, te volksch talent, waaraan ontbrak hoogere distinctie, fijnere smaak, zuiverdere afwerking, een talent allergunstigst aangelegd om een gezelschap te bekoren en dat daarom misschien wel gelden kon als proeve van amateurs-werk, maar dat we niet - zoo we streng onze eischen stelden en hoog den standaard van 't literaire vak opstaken - konden aanveerden als letterkundige arbeid, als kunstproductie.

Niet dat ik wil de verdiensten van een werk, lijk bijv. Waar 't vliegen wil, ontkennen: gul en hertelijk, heb ik toen ook gelachen, luid gelachen. Wanneer ik Van Zon echter las, loech ik stil, meer inwendig, glimlachte ik, monkelde ik, fijnproevend de iets of wat karikaturale humor van Waar 't vliegen wil was vergroeid tot de kieschere, scherpere ironie van Van Zon. Mijn lach klonk minder luidruchtig, minder rumoerig - het staal van dit

[p. 62]

nieuwe boek ook trilt heller, kristalijner dan 't gietsel der vorigen en de vormen spannen harmonieuser, wijl meer afgerond, meer geslepen - maar hij bleef langer op mijne lippen gloeien en drong inniger door tot mijne zenuwen, die de voertuigen zijn van mijn bewust genot,... waardoor blijkt de echtere, gavere qualiteit van Van Zon.

In alle geval, denk ik den heer René Vermandere, in naam van ons vlaamsch publiek, te moeten bedanken, voor de eenige blijê stonden, die hij ons met zijn werk schonk, want zijne gave is te zeldzaam en de lach is een kostbaar ding. Onze vlaamsche literatuur - ik bestatig en beschuldig niet - lijkt me soms een orkest, waarvan de muzikanten, bij eenparigheid, den bas zouden bespelen en beschikken enkelijk over een repertorium van klaagliederen en treurmarchen, of wel een tooneeltroep die uitsluitelijk treurspelen en dramas zou opvoeren en 't blijspel en de klucht ontleerd hebben. Humor en luim, spot en scherts, geestigheid en snaakschheid verkoopen ze in Vlaanderen, zoo weinig bijna als radium. Daaruit volgt eene jammerlijke eentoonigheid onzer literatuur.

Nochtans die toestand moet verholpen: me dunkt dat 't stillekensaan tijd wordt dat we onze grenspaaltjes opnemen en ze een weinig verder planten. Daarom ook, juich ik toe met geestdriftige, hopende stem, werk als Teirlinck's Ivoren Aapje, als sommige van Baekelmans' schetsen en lijk Van Zon Zaliger. Ik geloof dat als uiting van vlaamsche, burgerlijke humor dit werk tot nu toe niet overtreffen werd in onze jongere literaire literatuur (ik schrijf: literaire literatuur, om geene rekenschap te houden met fabriekwerk, met onecht gespeel op woorden, wat slag geleuter en leepe dubbelzinnigheid, Scala-witz, à la Van Aerschot). Ook de taal van Van Zon beviel me: rijk, modern en toch eenvoudig en vloeibaar, gemakkelijk verstaanbaar zelfs door het volk, uitrustend voor menschen als wij, gewend aan den verwrongen, ingewikkelden zinsbouw der meeste hollandsche auteurs, ofschoon soms niet voldoende sensitief en plastisch.

Indien ik nog plaats had, zou ik ook wel op een paar gebreken willen duiden: hoe op sommige bladz., de humor gedwongen is (bijv. bl. 65), hoe soms de psychologie en de analyze mislopen (bl. 57). hoe soms de beeldspraak nog lekt van idioot-sentimenteel romantiekersap (44, 47, 76 enz, vooral in 't hoofdstuk Niemandskind), hoe een paar hoofdstukken een weinig hors-d'oeuvre-achtig, niet juist en sterk genoeg aansluiten op den bouw (bijv. Gods' tranen en Niemandskind), hoe integendeel een hoofdstuk als R.I.P. niet genoegzaam verwerkt werd, hoe valsche, storende beelden slopen in den zin (45, 73) en bizonderlijk, hoe zelden de schrijver erin gelukt, hevig en aangrijpend, eene stemming weer te geven, u eene sensatie mee te doen leven (zwak bijv. zijn de verschijning van

[p. 63]

Van Zon's geest, de dood van Van Zon enz., omdat de kunst van Vermandere niet, in 't minst, vizioenair is)...

Toch heb ik Van Zon Zaliger geschreven op het lijstje, mijn keurlijstje, bij de eenige boeken, die ik moet herlezen. Zijne verschijning verheugt me ten zeerste.

Laat René Vermandere zijne beloften houden, nu maar voortwerken: we rekenen op hem. -

Ik kan niet nalaten even nog de aandacht te roepen op de prachtige penteekeningen van Edmond van Offel, die het boek illustreeren en die van Van Zon maken een dubbel schoon werk, én door den schrijver, én door den versierder. Beelden als die boven hoofdstukken I, II, III, IV, VIII - als komende van een teekeneer, die tevens tusschen de frischste, sensitiefste, rechtzinnigste dichters onzer lettergaarde moet gerekend - zijn weleens stemmingsrijker en beteekenisvoller dan woorden. De Vlaamsche drukkerij bezorgde ons met Van Zon eene prachtuitgave.

A.d.R.

Godfried Hermans - Verzamelde Opstellen en Gedichten, Wereldeinde. (De Vlaamsche Boekhandel, Brussel 1907).

Waar is de man, de kunstkenner, die ons op eene beslissende wijze zal zeggen de echte, absolute weerde van een boek, van een letterkundig gewrocht? Onbetwijfelbaar voor elkeen, zou dat alleen vermogen hij die nu eens bepaald de eeuwige Esthetica zou hebben vastgesteld. Waar is die man in ons land? Waar is die man in de wereld?

Kritiek blijft dus altijd min of meer het begrijpen, het weerspiegelen van het letterkundig product. Een schrijver beoordeelen, komt hier op neer, in volle rechtzinnigheid, den indruk neer te schrijven, die zijn werk op ons heeft voortgebracht. Die kritiek heeft dan die weerde, die ge wel wilt hechten aan den min of meer goeden smaak, het onderscheidings-vermogen van den beoordeelaar.

Na het lezen van de opstellen van Godfried Hermans, hebben wij gedacht dat er weinigen in Vlaanderen hunne kunstopvatting zoo hoogstellen dan hij. Na het doorproeven van de novelle, Vriendschap, van de verzen en het Dramatisch gedicht Wereldeinde, hebben wij moeten bekennen, dat er maar zeldzamen, hunne esthetica zoo verwezenlijken in hun werk of de verwezenlijking zoo nabij komen.

Dit is nu eens echt kunstwerk, dat ons een oogenblik ontvoert uit het alledaagsche bewegen en denken, dat ons doet leven met buitengewone menschen-typen, in ontzagwekkende toestanden. Wij verblijven een tijd in

[p. 64]

bovenaardsche lucht, waar ongekende klanken worden vernomen, waar een ander licht neer zijgt over alle dingen. Wij zijn als onder eene bezwering en als zulke kracht uitgaat van een werk op den lezer, dan mag het geheeten worden ongewoon.

Toch blijft de kunst van Godfried Hermans, zijne taal in de studies, zijn verwezenlijking in de verzen, zoo wat bonkachtig en ruw. Het is niet doorgestudeerd, het is als onafgewerkt. Het is alsof wij stonden voor een beeld, waar de eerste ruwe kappen werden aangegeven, maar waar voor een kennend oog en een begrijpenden geest, de wordende schoonheid reeds zichtbaar is. Het werk van Godfried Hermans is als het natuurlijke erts, waar het zuivere metaal nog niet werd uit gescheiden, waar het goud wel in blinkt en tintelt hier en daar maar niet werd gezuiverd en zeker niet verwerkt tot vormschoone schalen en fijn gedreven juweelen.

J.M.

Voor volgende nummers liggen gereed: Moedertaal, zangspel, door Godfried Hermans; Verzen van Herchenrath, Herman Broeckaert, Delfien van Haute, Verborgt, Gust van Roosbroeck, Magda Peeters, Frans Delbeke, Richard De Cneudt; proza-bijdragen van Hugo Verriest, Karel van den Oever, Floris Prims, Gustaaf Vermeersch; Michel-Anglo, eene studie door Jan Hallez; onuitgegeven brieven, proza en gedichten van Rodenbach en Gezelle.

Bij plaatsgebrek moest verschoven worden: Charles van Lerberghe, eene bespreking door André de Ridder.

Boeken van medewerkers. - Verschenen: Kruisbloemen door Constant Eeckels; Het Drievuldig Beeld, door Karel van den Oever; Stijn Streuvels, zijn leven en werken, (2^de uitgaaf) door André de Ridder.

Om te verschijnen: Liederen I^e reeks door Herman Broeckaert; Het lichte Leven door Gust van Roosbroeck; de Strijd, een prozabundel door Constant Eeckels; Historische Inbeeldingen, verhalen door Karel van den Oever.