Vlaamsche Arbeid. Jaargang 3

[p. 14]

Prudens van Duyse en de Vlaamsche Traditie naar aanleiding der ‘Gedichten van Prudens van Duyze’ verzameld en ingeleid door V. de Meyere, 2 dln.

Wie doodde er den haan?
‘Ik’ zegt de sperwer,
ben de verderver,
Ik doodde den haan...
(Kinderliedeken door Pr. v. Duyse).

Aan wie de eerbiedweerdige vracht dichtbundels - een ruim 25 meen ik - van dezen reeds ver uit het vlaamsch geheugen verwijderde, zeer groote lyrieker moeilijk naast andere jong-vlaamsche boeken kon bezitten, bewees V. de Meyere, door deze goede, enkel wat te overvloedig opgetaste keur poezie, een wezentlijk niet te schatten dienst; onze nieuwere inzichten op het leven waren immers zeer ontwend aan de rijke schoonheid van dit ondankbaar en misdadig vergeten werk en wie nog over eenige jaren in ernst meende over de breede lyriek van den ‘ouwen rederijker’ Prudens van Duyse een woord in de jonge lettercamaraderie te wagen moest uit den noodwendigen aard der Nieuwe Gids en Jeune Belgique gestemde gemoederen eenvoudig zwijgen, op historisch veto...

Tot daar ineens Prosper van Langendonck in de ‘Nieuwe Dichten Kunsthalle’ en later met meer besliste synthesis in ‘Van Nu en Straks’ over Van Duyse sprak en al de noodige, klare woorden vond in het tegendeel van Willem Kloos' ruwe anathemen van dien tijd.

Nu is het ons heel aangenaam hoe naar de krachtige bewondering en het belezen vooruitzicht van Pr. van Langendonck, de oud Van Nu en Strakser V. de Meyere een belangrijk deel bijdroeg tot de langzame in eere herstelling van den reeds ver

[p. 15]

vergeten dichter Prudens van Duyse en met talentvolle wijsheid meehielp in het ‘oeuvre réparatrice’.

Wij durven bekennen dat het onbedachtzaam vergeten van een zoo veelzijdige dichtkundige arbeid als deze er een van belang is, ons dweers in de maag zit, maar de soort der historisch-literaire feiten die hiertoe invloedrijk aanleiding waren - en voor 't meerendeel buiten ons eigen vlaamsch inzicht voorvielen - zijn eene redelijke verschooning; en misschien zal hierom de dikke schuld zwaarder en misdadiger wegen op het hart van enkelen die ons onmiddelijk in de nederlandsche literatuur voorafgingen.

Door hunne gedienstige handen immers is dit goede, brave kind dat we nu de ‘oude vlaamsche traditie’ heeten onbedachtzaam gewurgd en toen iedereen zelfstandiglijk meende met grooten ernst aan de vlaamsche vernieuwing mee te labeuren viel er doorgaans eene zware schaduw van hen uit over het oudere veld van 50 jaar vlaamsche letterproductie, onwillekeuriglijk.

Om het juister te zeggen: toen een der soorten van het individuaiisme-stelsel onder Kloos' Nieuwe Gids banniertje door het letterkundig Holland stapte en deze de dogmatische formuul onveranderlijk aldus omschreef ‘de kunst moet de allerindividueelste expressie zijn van de allerindividueelste emotie’ gebeurde het heel natuurlijk dat de weergalm dezer strijdleus gretig opgevangen werd door eenige vlaamsche luistervinken van het jongste slach. Toen de ‘Jeune Belgique’ - het ‘petit bataillon sacré’ - van Max Waller, hier de brandlucht der versche toorts ‘l'art pour l'art’ onrustig deed in 't ronde rieken, staken diezelfde begerig en wellustig de koppen bijeen naar dien kant en vonden den reuk voortreffelijk. Daarom kwam ‘Jong Vlaanderen’ in 1889 en ‘Van Nu en Straks’ in 1893.

Die plooiden zonder weten en onrechtstreeks het goudgestikte baarkleed over de oudere - soms verkeerdelijk aangekleede - traditie en een nieuw Tractaat van Munster kon niet zoo verderfelijk geweest zijn voor de geestelijke eenheid en opgang van den vlaamschen letterbloei.

[p. 16]

Men verwijderde zich allengerhand - meer daadwerkelijk dan theoretisch nochtans - van den traditiegeest der vorige letterkundige geslachten en verbrak onbewust den schakel der betrekkingen met de vijftig voorafgaande jaren vlaamsche literatuur.

Hoewel onderling eerbiedig betuigd werd - door Prosper van Langendonck vooral - van de soms groote uitstekendheid en apaarte voortreffelijkheid der oudere vlaamsche letterkunde, hoe men het ook eerlijk en goed voor had ten opzichte der vroegere schrijvers, het algemeen-geestelijk wezen van het tijdschrift Van Nu en Straks ging stroom op in het vaarsop van Waller's en Kloos' fel bemande schuitjes en was bepaaldelijk antitraditionneel; tegen de ‘oude traditie’, zoo we door ‘traditie’ - waarin ik nu meen den toekomstigen en meest juisten vorm onzer letterkunde vooraf te onderscheiden - durven verstaan die veelvuldige weerblikkering van de vlaamsche ziel van ons volk in den spiegel der nederlandsche letterkunde, zooals dit ruim eene halve eeuw ter goeder trouw beproefd werd door eene heele schaar vlaamsche schrijvers.

Het individueeler en meer bijzonder-persoonlijk optreden dər Van Nu en Straksgroep - meer door een zuiver ikheidsdan een nationaliteitsgevoel voorgeleid - vermenigvoudde de ivoren torens onder hen en verdiepte hunne geestelijke vereenzaming te midden van het onaandachtig volk; de duchtige klap om de ooren door ‘La Jeune Belgique’ en ‘De Nieuwe Gids’ zoo vrijhands hen toegediend, deed hen duizelen en het kostelijke draadje der vlaamsche traditie uit hunne apostolische handen vallen.

Het onpersoonlijke vlaamsche nationaliteitsgevoel - objectief ten grondslag der oude traditie - werd bewusteloos omgezet tot de persoonlijk-individueele cultus van ieders verscheiden subjectieve wezensbijzonderheid en apaarte zielsgeaardheid; enkelen, op hun eentje hielden nog eene min of meer vervormde voeling met het traditioneel-nationaal grondvlak van het oude geestelijk wezen van ons volk - Vermeylen onder anderen - maar in algemeen-gerichte groep en als algemeene vaart der gedachten

[p. 17]

was het wegeltje der Van Nu en Straks mannen eene noodlottige onvermoede verwijdering der collectieve volksziel.

Moeielijk en ongepast is het nu ook bij elk hunner specifiek na te gaan in hoeverre er vlaamsche potjes gebroken wierden; maar loffelijk dient gezegd hoe Hugo Verriest, Stijn Streuvels, Cyriel Buysse hun geestelijk werk het dichtst bij de overleveringen hielden, wat mij niet belet het willekeurig fatalisme-element in Streuvels eerste schrijfperiode - dus in Van Nu en Straks - en de sociaalanarchieke grondvorm der vijf jaargangen van het tijdschrift zelve, als antitraditioneel te beschouwen; en om diens wille en die reden dient dan ook de traditie onzer katholiciteit hersteld.

Nu is het een gelukkig gedacht der mannen van het tijdschrift ‘Vlaanderen’ den verbroken draad der vlaamsche traditie te trachten terug saam te knoopen en om die reageerende poging tot herstel mag wel veel door de vingeren gekeken.

Het overheerschende feit dat hier enkel diende nagegaan was in waarheid toch eene verklaring te zoeken voor die verre verwijdering van Prudens van Duyse's dichtwerk uit onzen hedendaagschen horizont en het vermoeden ligt stellig voor der hand dat de dikke fout voorkomt in het onbewust wegbreken der vlaamsche traditie, eensdeels op rechtstreeks inwerkende wijze door Max Waller's ‘La Jeune Belgique’ en Willem Kloos' ‘De Nieuwe Gids’, in onrechtstreeksche reflectieve manier door de ‘Jong Vlaanderen’ en ‘Van Nu en Straks’ groep zelve.

En daarom kwam ik nu op eenen schoonen dag dien oud gedaagde Prudens van Duyse - mij gewilliglijk door den bloemlezer V. de Meyere voorgesteld - eens zelve persoonlijk te gemoet en hield hem een oogenblikske gemoedelijk bij een der stoffen knopkens van zijn deftige paanderjas tegen; we spraken hertelijk onder malkaar met kleurige bedoelingen, wel niet zoo historisch-vast en ontleedkundig redelijk als in een welverdeeld kritisch betoog, maar de gewone poetische straattaal omvatte niettemin de bittere kern der vermoede waarheid.

[p. 18]

Ik meen dat we alzoo ongeveer tot malkander spraken:

- ‘Maar, Prudens van Duyse, waar zijt ge toch zoo lang gebleven, man?’.

- ‘Ja, ja, jongen, dat is een heele kwestie, ziet ge, daár die nieuwe gasten. Van uit hun heldergroen weilandje zagen ze me wel op mijn eentje door Vlaanderen kuieren en nu en dan kwam er zelfs iemand mij een vriendelijk polleken geven omdat er een Hollander mij vierkantig uitlachte, maar dan weer ging men luidbabbelend onderling op eerbiedigen afstand, met een achtenswaardig hoofdknikje mij voorbij...’.

- ‘Hoe, Prudens van Duyse, ge waart toch wel eens te eten verzocht bij de jonge vrienden?

- ‘Nu ja, natuurlijk, als over ons de historie moest gemaakt worden, maar even vòòr het souper kon ik gerust weer de straat in wandelen en dan zag ik ook hoe de ramen van hun onder-onsjes buitenkwartier rozig verlicht waren door deⁿ nieuwen gloed van versche vlaamsche waskeersen; ik hoorde ze zelfs onder malkaar gewichtig klappen, maar niemand op de straat - ik zelf niet - kon altijd hunne woorden verstaan. De eene sprak ook luider dan de andere’.

En wie is er hier onder de Vlaamsche Arbeid lezers die over de waarschijnlijkheid van dees geschiedkundig vermoeden niet eens dieper en verder wil nadenken?

Karel van den Oever

N.B. - Daar even komt mij de Septemberkroniek van Willem Kloos voor de oogen; het is naar mijn gedacht verkeerdelijk het zwaartepunt van meeningverschil op eene ten deele onjuiste bepaling van het woord ‘traditie’ te houden; het gelijk-hebben kon nu immers maar doorgevoerd worden naar de beteekenis die men aan het woordeken ‘traditie’ wil toekennen. De van een vlaamsch standpunt uit bedoelde traditie - en zoo is het bij V. de Meyere toch bedoeld, hoewel wat te slordig verwoord, naar de historie te bloedarm en te zwak, wat te gemeenplaatsig en zonder specifieke onderscheidingen - is wel alleen de nationale stamzinnigheid, de geestelijke geaardheid, de kleurige eigenheid van het volk, en niet - zoo de toch ook verdedigbare bedoeling van W. Kloos - de vormtraditie der nederlandsche kunst. die we de ‘Vondeliaansche’ kunnen heeten, verbroken door de oratorische rijmkunst van Van Haren, Bilderdijk en Firma. Naar den vorm is er dus wel eene zekere soort traditie hersteld, doch niet naar den nationalen nederlandschen geest nochtans, omdat de vernieuwende beweging van, 80 en hier in, 90 te individueele prenten van heur zelven kleurde en aldus willekeurig het leven van het nederlandsche volk - waarmee Vondels kunst zelve zoo eenslachtig met saamging - voorbij keek.