Vlaamsche Arbeid. Jaargang 2

[p. 97]

De oude Bil
Novelle
(Vervolg en slot.)
III.

Tinus en Jan zijn heengegaan naar den kant waar het dak uitsteekt boven het slaghout. Sus, de houthakker, is insgelijks weggespoed achter het bosch. Vanrijt blijft alleen met het lijk. Hij is korzelig en er groeit een verzet in zijn gemoed tegen den verslagen stumper.

- Waarom die juist bij hém moest sterven komen en hém al die ontratie op den nek gooien!

Maar 't duurt niet lang of Tinus en Jan komen terug met hunne wijven. Achter hen draven een tiental wichten op zwartstofferige bloote voeten, de vette mollekopjes vurig rood bloeiend uit hun schamele lompen. De mannen vertellen hel, met heftige gebaren, en hun oogen puilen geweldig uit. Benieuwd flokken de vrouwen op hunne klompen door het stuifzand, ongeduldig naar bescheid. De linten hunner blauwe, verschoten metten slap langs hun heete bronzen gezichten; zij zweeten van beroerte onder hun lichte kleederen. Aan de straatdeur worden de bengels achteruit gedreven.

‘Dat klein gereddel hoeft zich daar niet mee te moeien,’ zegt Tinus.

Allen zwijgen. Hun stap vertraagd eerbiedig. De mannen komen stout in gelijk bekenden. Achter hen treden de vrouwen voorzichtig en haar blikken spieden benauwd de herberg rond.

Mien en hare dochters komen weer te voorschijn en beginnen zich te beklagen over de schrikkelijke gebeurtenis. De vrouw van Tinus en die van Jan beven van aandoening. Zij kunnen slechts klapperend knikken. Wies trekt den kiel vóor het gezicht van den doode weg. Allen schoorvoeten nader

[p. 98]

met kloppende harten en bang van dat spokerig wezen, dat zoo akelig staart uit zijne smartelijk gebroken oogen.

De twee vreemde vrouwen zegenen zich en zwijgen.

In den gang tokt een stok tegen de steenen. 't Is het peeken van Jan. Zijn grijze kop knikt zenuwachtig op zijn dorren duiknek. Hij strompelt verlegen bij en zijne blikken bewolken van weemoed.

‘Hoe oud was hij?’ vraagt zijn bevende stem.

‘Zeventig, zeggen ze,’ antwoordt Wies.

‘Acht jaar jonger nog als ik,’ zucht de oude bang.

Hij verstikt nu schier in een ratelende hoestbui en steunt in twee gebroken op zijnen gaanstok.

Buiten schreeuwen, tateren de kleuters. Zij buitelen ondereen en stompen en verdringen elkander. Eenigen wringen zich tegen de vensters aan. Gesteund op hunne ellebogen, de knieën tegen den muur gedrukt gapen zij naar binnen.

‘'k Zie hem liggen.’

‘Ik ook.’

‘'t Is maar een heel vies, leelijk oud nonkske.’

‘Waar ligt hij?... Zeg, waar?’

‘Op de bank, stommerik. - Ziet ge hem nu nog niet? Non de dore wat scheel kalf!’

‘Ha, ja! Nu heb ik hem in de mot.’

‘Laat mij ook eens loeren.’

‘Ons moeder staat er 't kortste bij.’

‘Ons moeder staat immers ook erbij!’

‘Kijkt eens hoe peeken in zijn oogen peutert.’

‘'t Zal wel. Peeke jankt.’

‘Peeke jankt thuis altijd als vaar vertelt dat iemand dood is.’

‘Moet die loelel nu daarvoor janken, hen!’

‘Laat ons nu ook eens kijken, allee.... rap!’

De knapen en de meisjes beneden rukken de makkers van 't vensterboord af en vechten zich kijvend omhoog, totdat het hun gelukt hunne gezichtjes tegen de ruiten te plekken en gapend naar binnen te gluren.

Sus, de houthakker, komt insgelijks terug met zijne vrouw en zijne drie jongens. Wat later gaan voorbijgangers binnen. De vrouwen van Tinus en

[p. 99]

Jan zijn niet op hun gemak bij dat schrikbarig lijk. Zij verlaten het huis en ginder vertellen zij aan twee boeren wat er voorgevallen is bij Wies.

Zoo gebeurt een uit en ingaan van nieuwsgierigen. Allen moeten den doode bekijken. En terwijl Vanrijt bier en brandewijn verkoopt aan de snaterende klanten, roept zijne stem boven het gedruisch uit en vertelt van den raren droom van Drieske Billen.

En ‘dat het atefratske niets als eeuwig slameur te begaffelen had bij dien rabbezooi van een schoonzoon en dat ongedichtig stuk van een dochter. Een hondleelijke vogelschrik, als gij ze kent?’ schreeuwt hij.

De boeren oordeelen ‘dat het schand en ongepermitteerd is. Drieske was anders de goeiigheid zelf. Hij is gelukkig bij ons Lieven Heer.’

Het peeken van Jan zit te knikkebollen en te snikken met droge oogen.

Als rond den middag Door Appeltans met zijn ledige kar aan de herberg terug komt, zijn allen verwonderd dat de tijd zoo rap vervlogen is. De bengels stuiven uiteen voor het getrek, dat onder de vensters zwenkt. Daarna dringen zij dicht bij elkaar langs de deur om te spieden wat er nu gebeuren zal.

Door is sterk beschonken en dantelt het huis in. Als hij de vele omstanders ziet, lacht hij grof:

‘Awel, wat zegt ge nu? Ben ik niet op eenen wip terug met mijn oud hoddelgetuig.

Hij gaat bij Billen staan wagen op zijn stijve beenen; zijne oogen kijken waterachtig verlept in het houterig wezen van den doode.

‘Hoe is 't, suggeleer?’ zegt hij ‘Niets geen beterschap? - Daar zit geen gespraakzaamheid meer in. 'k Wist niet dat een schepsel zoo leelijk kan worden!..... Kom, helpt het oud haddelooi dan maar opladen; dat ik er gauw van af ben.’

De vrouwen wijken naar achter om de uitvaart niet te zien. Wies, Jan, Sus en Tinus heffen het lijk op en dragen het buiten. Peeken blijft overgekromd zitten met de pezige handen gevouwen tusschen de knieën. Zijne lippen prevelen een gebed. Aan de deur stuiven de kinderen gillend uit elkaar en gaan van verre loeren met groot-verbaasde kijkers en kloppende hartjes. Wies smijt een bussel stroo op de kar en haalt het lijk bij dat de anderen opsteken, terwijl Door dronken lodderoogt. De oude Billen zakt met eenen bof op de kar; een tweede schoof wordt losgedaan en over hem uitgespreid.

[p. 100]

‘Waar is nu zijnen stek?’ stottert Appeltans. Bil had eenen stek in den tijd...... Waar die naartoe is?’

Een van de knapen heeft hem ginder in 't zand gevonden. Hij reikt hem den voerman over.

‘Ha, hadt gij hem, pagadder? Gij moet niet meenen dat ge erft van Bil. Krrr-ji! Door brengt alles eerlijk naar de erfgenamen terug: Bil met stoel en stek en den heelen briggel. Recht is recht zei Scheefhals. - Lang me nu nog eenen dari, Wies’.

‘In uw plak scheidde ik stillekens uit met teutelen,’ zegt de huisvrouw. ‘Zoo'n trekplaaster als gij komt van ze leven zonder scherven op Helchterhoef niet.’

‘He?.... Mijn lief schaap, zeg dat ge niets gezeid hebt. 't Meerke kent den weg op zijn duimke, heen en weer...... 't Gespan van Appeltans is ontreddert, dat bestaat; maar verzuipen..... geen gedacht van! He! he! he! he! he! Daarvoor is 't beter een ouw kar op de hei als een nieuw schip op de zee. - Schenk me een darike Wies.’

‘Ge hebt anders een pil op, Door.’

‘Mijn lever is droog gelijk een leeren lap, jong. De ontratie is ook te labéndig groot.’

Wijl hij al gekkend niet aflaat, haalt Vanrijt den drank. De voerman giet hem in twee slokken door de keel. Hij bromt als een beer, veegt met de mouw zijnen mond droog, en, al wiegewagend over en weer, trekt hij een linnen beurs uit zijnen broekzak, daarin hij lang grabbelt achter het geld voor zijn verteer.

‘Hebben we den heelen tuchel nu? - Allo dan. Houdt u ferm allemaal.... en de vrede!’

Hij leidt de bruine den steenweg over naar de zandstraat die terug de heide inzwenkt. Dan werkt hij zich over de berrie, stijf rekkebeenend de kar op. Hij gaat zitten schokken tegen de zijplank, met weifelende blik en onverschil voor al wat hem omringt.

Op den steenweg kijkt het boerenvolk hem zwijgend na en de jongens berekenen ondereen: - Moest Door met zijn zatte prij zoo achterover slaan, dan trulde hij holder-kabolder te morzelen kapot onder het rad!

Maar, geen nood! Heelhuids verdwijnt hij achter het bosch op de botsende kar, die over de boomwortels en door de zandkuilen giert.

[p. 101]

De terugweg rekt lang. De zon zit hem nu recht boven zijn hoofd te bestoken, en vlamt uit den witgloeienden luchtkoepel heur zwaarden naar het loomtrappend gespan. In éénen heeten adem ruischt, belt, kneutert de heide en haar verdoken bezieling.

Zwarte vliegen warrelen en gonzen boven het stroo en kretsen door de pijlen naar het lijk.

Gevoelloos alsof hij de lutsende kreng van een geslacht dier vervoerde zit Door, dom bedronken, langs den doode te blikkeren in de denkbeeldige verte, en dorstig te zweeten.

Eindelijk waakt hij op en ziet tegen den boschkant eenige hutten hun kleigevels uitglanzen in het hitte licht. Wat verder blijft zijn oog hangen op een leemen winningsken. Dar is de huizing van Drieske Billen, in rechthoek met een blinden bijbouw, den koestal.

De zandweg leidt het gespan vóór de hutten door die uitgestorven schijnen in het loome middaguur, en weldra schreeuwt Door de bruine tot staan vóór een houten schutwerk.

Het winningsken ligt gesloten te dommelen in de schaduwen van eene linde die over het groenbelapte stroodak wijd getakt heur lommergrauwe loovers kruint. De twee verweerde vensterkens zakken vadsig achterover in hun groene ramen en lonken blauwdoorwolkt naar de heide, onder het dikke stroo uit.

Geen mensch roert in de zware hitte die wind en lucht dood brandde. Alleen onder het afdak, op de berries en de zijplank van een stootwagen, hangt eene klocht hennen te slapen rond hunnen haan; bezijden den stal, in den zwartgroenen poel, wroetelen en knorren twee zwijnen en bemorsen hun heete lijven met den stinkenden slijmerdrek; ginder, tegen het bosch, op een halfgeschoren klaverstuk, liggen drie koeien eenzaam getuierd te herkauwen.

Eerst begint Appeltans te kletsen met de zweep. De haan schrikt op uit zijnen droom en kakelt gestoord zijne hennen wakker. Dal is al. Daarna schreeuwt Door:

‘Hee! Trees!.... Mines!.... Komt eens uit uw schelp!’

Hij bromt van ongeduld.

‘Waar zitten ze ieverants te motsen? - Trees!....’

Plomp als een blok springt hij van de kar af en stijf van 't hottelen, met zware beenen die zinderen alsof door zijne scheenpijpen mieren krielden,

[p. 102]

flotst hij naar de barreel. Juist heft hij den zwaren slagboom op, - daar verschijnt op haar blokken, met grijzen staldrek stijf beklonterd, een leelijk vrouwmensch van in de veertig jaar, die loom, slaperig nog, haar koude grijze oogen ontleept. Ze geeuwt, snorkend wijd, twee brokkelrijen van gele tanden bloot; terwijl rekt zij haar beenderig groot lijf en schikt de vaal verschoten slaapmet, die geheel heur haar verbergt, rond heur verschroeid plat wezen.

Zij kijkt donker van stoornis en neuzelt:

‘Wat is 't? Waarom hebt gij me wakker geschreeuwd?’

Door grinnikt dom uit zijn paars dronken gezicht.

‘Ja, ja, wie kon nu weten dat Treesken aan 't knikken was? - Waar is. Mines?’

‘'t Bosch in.’

‘Roept hem dan.’

‘Waarvoor? Moet gij hem hebben?’

‘Van eiges. Raad eens wat ik geladen heb.’

Trees oogt onverschillig naar den hoop stroo op de kar. Wijl ze niet raden kan snokt ze de schouders.

En gewoon weg, zonder meer omwegen:

‘'k Heb Bil geladen,’ zegt Door en kijkt zoo scherp mogelijk uit zijne wateroogen, om te beletten wat uitwerksel dat nieuws op Trees gaat teweeg brengen.

‘He? Wat?.... Waar is hij?

‘Ja, Bil, de ouwe Bil, uw vaar: De zon heeft hem die veeg gegeven. Bier heeft hij gedronken, ijskoud bier. Moet ge beest zijn! Ik heb niet in tijds gezien, anders had ik hem reden doen verstaan. Maar allo!..... Bij Wies Profijt vóór de deur is hij heel verdonderd gevallen, platneer op zijn gezicht. We hebben hem binnen gesleept. Hij heeft een paar keeren zoo leelijk, zoo verdomd leelijk gekeken. Dan is zijn kop op zij gerold en hij is uitgegaan gelijk een lampke.’

Door blijft leuk-onnoozel knikken.

Binst zijn verhaal is het gezicht van Trees uiterst bleek verschoten. Het trekt walgelijk met honderd snelle stuipen. Zij schuift tot bij den voerman, brandt hare oogen in de zijne, en, hem in den arm nijpend, hijgt ze:

‘Is hij.... dood?.... Meenens dood?’

[p. 103]

Door knikt. Hij loddert het verslagen wijf na, die naar de kar wankelt, en stopt verlegen zijne pijp. Trees rekt zich uit op hare teenen, froezelt het stroo weg. Zij huivert schreeuwend terug als zij het schorsig wezen van haren vader ziet in de zon glariën.

“Ho!....” gilt ze heesch. Ze verslikt zich van plotse beroerte en dan, krijschend hard breekt hare stem door: “Mines!.... Mines!”

Een rauwe kreet joelt terug uit het bosch. Een man wringt door het takkewerk van den houtkant en blijft op de reen eene wijl uitzien. Trees wenkt ongeduldig en stommelinge met den arm, Appeltans doet eveneens teekens dat hij komen zou. Dan nadert de vent met groote, stijve treden. 't Is Mines, een slordige heiboer, zwaar-lomp als een werkos, met dezelfde koude bewegingen als die zijner vrouw en gansch naar heur beeld vervormd.

“Waarom kwiekt ge zoo? He?.... Trees, wat is er in de weer?”

Hij kijkt vragenderwijs naar zijne vrouw en naar den zwijmeldronken voerman.

Door rookt en zeevert, en hij spuwt langs zijnen pijpesteel af.

“'t Zijn me vertelsels, vies vertelsels,” stottert hij met dubbele tong.

Trees staart wijd vóór haar uit. Is dat uit overweging, uit droefheid, uit stomme wanhoop? - Dat spreekt uit haar doodschkoud wezen niet. Alleen haar grijze oogen branden droog als ze lijzig bromt tegen haren man:

“De oude Bil is dood. Hij is zoo pi-dood gevallen.”

Mines staat verslagen, de oogen wijd opengespalkt.

“Waar is hij gebleven?”

“Hij steekt in 't strooi op de kar,” hikt Appeltans. We zullen hem lossen.’

Minus slaat zich de vuist vóór den kop en klaagt:

‘Dommen en dommen! Wat leed een mensch toch tegen komt! Wat leed! Wat leed!’

Door dantelt naar de kar en wringt met moeite zijn zwaar lijf naar boven. Hij bukt zich. Duizelend moet hij zich aan de zijplank vasthouden om niet te vallen. Dan ritselt hij het stroo op eene zij en terwijl Mines de beenen bijtrekt, klampt de voerman het stijve lijk onder de armen. Als beiden Drieske tot op den achterboord hebben geschoven, komt Appeltans naar beneden.

[p. 104]

Nu dragen zij den armen oude door het hofken huiswaarts. Trees rilt, hare tanden klitteren. Droogoogs spoedt zij de mannen voorop en stoot de deur wijd open.

De hond kruipt junkerend uit zijne ton, de bruingespikkelde waakhond met witte plekken boven de oogen. Hij snuift de lucht op; dan, met den kop omhoog huilt hij, och zoo bang en lijdelijk voor zijn ouden meester.

Kuimend van inspanning schopt Mines naar hem in 't voorbijschurgen.

‘Smoel toe, verrekkeling!’

Het dier duikt in zijn hok weg en blijft daar, met witte blikken van doodsangst, in zijn stroo gekrompen smartelijk jimmeren gelijk een kind dat weent.

De dragers schroevelen nu een kaalgemeubeld vertrek binnen. 't Is de huiskamer, laag gestoken, met twee ruwe, zwartberookte balken tegen de zoldering, daaraan spinneweefsel grauw geragd en zwaar van stof te schommelen hangt. Een wrange geur van heide wasemt verduft alle hoeken en kanten uit en het breed haardvuur luimert onder den zerpriekenden koeketel zijne likvlammekens door de turven, die poffen en krikkelen. Achter een blauwbloemig gordijn staat een bed, laag tegen den grond en weggeschemerd in grauwe schaduwen. Drieske wordt daarop uitgestrekt totdat men hem ontkleeden zal en op den schoof leggen. Mines en Trees gunnen den akeligen doode een laatsten donkeren blik en schuiven dan het voorhangsel toe. Door Appeltans wiegewaagt op zijn stijve beenen en rookt zwaar en dom peinzend.

De twee huislieden bezien elkaar eenigen tijd zwijgend, verdaan door het bankelijk voorval. Daarna vraagt de scherpe neusstem van Trees:

‘En de waar?’

Door ademt hard; fletsch oogt hij naar de vrouw.

‘Ja, de boter, die heb ik om beterswil geleverd in den winkel.’

Hij wroetelt in zijnen zak en uit zijne beurs haalt hij een toegevouwen papier met geld in.

‘Cijfer maar eens uit. Ze ging een knepke minder als zeventig.’

‘Een knepke minder!’ krijscht het wijf. ‘Is dat de markt? Jezzes van Marenta, 't is slechte tijd! Ik schatteerde zeventig gelijk de andere week. Ze kunnen pingelen in de stad!’

‘En de eieren zijn te stukken vaneen gekoekt door 't vallen.’

[p. 105]

‘God zal me liefhebben!.... Mines, hoort ge 't? De twee en dertig eieren allemaal naar jamoer! Wat een eeuwige schaai! Ze gellen vier centen allewijl!’

En junkerend rekent zij op haar zwarte vingers:

‘Vier maal tien is veertig, en drie maal veertig, hoeveel is dat?.... is honderd twintig, is twee frank en twintig cent; en twee maal vier, acht; dat maakt twee frank en..... acht en twintig cent in den wijer gegooid!’

Trees snikt nu met de oogen vol tranen en ze snut den neus in haren rok. Mines is er ook geheel terneer van. Het zweet druipt hem over het lijf.

‘En waren ze allemaal, allemaal kapot?’ vraagt hij somber.

‘Ik laat me villen als ik lieg!’ tiert Door geërgerd. ‘Als ge 't niet gelooft ga 't dan vragen aan Wies Profijt en zijn wijf, en aan al die dàar waren. Getuigen bij de macht moet ge weten.’

‘We gelooven het; 't is immers maar bij manier van spreken gezeid,’ verbetert Mines.

En tegen zijn snakkend wijf:

‘Wat felle slag voor kleine menschkens gelijk wij! Trees, 't is niet van de poes wat zoo'n ouwe man ons aan ons vassen draait. We hebben anders nog geen kwaai kosten genoeg, verdomd!’

Door waggelt de deur uit, gevolgd door de peizende boeren. Hij haalt het stoelken, den korf en den mispelstok van de kar af en geeft alles aan Mines, die het achter de heg smijt.

‘Nu ben ik weg,’ zegt hij. ‘Alla, houdt u taai, allebei.’

Hij kruipt op de berrie, maar struikelt terug achterover wijl het paard aantrekt.

‘Ju-u-u! Gloeiende kemel!’ kettert Door en striemt de oude merrie nijdig met de zweep over de pooten.

Weer klautert hij en geraakt eindelijk haspelend op de kar. Hij wrijft zijn zweetnat gezicht af aan zijnen kiel.

‘Hebt ge van ze leven zoo'n hits geweten?’ vraagt hij. ‘'t Is om dood te vallen in dien brand! - Allee! Ju, Lies!.... Haar-ji!’

Mines en Trees zwijgen. Zij schoorvoeten huiswaarts.

Door Appeltans voert de twee stroobussels mee naar zijn huis, achter het bosch. Hij zit te zweeten en te daveren tegen de zijplank van zijn klotsende kar. Hij heeft een schrikkelijken dorst. De bruine snuift en proest van de

[p. 106]

hitte; hare schellen slaan koortsig ‘kling! - ling! - ling! - ling!’ tegelijk met haar korten sukkelstap dien zij in het heete stuifzand ploft.

En hoog uit de witgestookte lucht, vlijmen de scherpe zonnespiezen naar den luien voerman en zijn oud gespan, dat zucht en kruint door de snakkende heide.

Alfons Jeurissen.