Vlaamsche Arbeid. Jaargang 2

[p. 92]

Vlaamsche Arbeid

Stijn Streuvels. Het uitzicht der dingen. L.J. Veen, Amsterdam. Het is wel een eigenaardig literair verschijnsel dat midden in eene periode van koortsig zoeken naar nieuwe stof ter ontleding, nieuwe toestanden, nieuwer psycologie, een man van buitengewoon talent zich maar immer vastklampt aan het eenige genre door zooveel critici als onbeduidend aanzien en gelaakt, en in datzelfde genre boek na boek opstapelt van heldere, klare schoonheid.

Er is al een heele tijd verloopen sedert de verschijning van Streuvels' eerstelingen, die eene zoo groote begeestering verwekten - Streuvels' naam is nu geen strijdkreet meer. Hij is overgegaan van de luidruchtige faam van den ‘Novateur’ tot de sterke roem van een ontegensprekelijk en bijna klassiek kunstenaar. Langzamerhand heeft zich ook de critiek in vele opzichten gewijzigd. Er werd beweerd dat zulk een origineel talent als Streuvels zich niet vergooien mocht aan de eeuwige boeren-novelle, dat zijn kunst die zoo plastisch de oer-oude tragedie der seizoenen had uitgebeeld wel machtig genoeg was om niet slechts eene enkele zijde van het leven, maar het veelvuldige, het heerlijke leven te schetsen in zijn geheel met den grandiozen achtergrond van alle passies en gevoelens. En de illusie schreeuwde luid: hoe prachtig zou hij zijn de roman geschreven door Streuvels, in Streuvels' taal, de roman die uitspreken zou al de verlangens, vreugden, smarten en desillusies van den modernen mensch, de roman die zijn zou het monsterachtige, heerlijk-getooide, zin-ziekelijke en geest-frissche gedrocht dat men heet: een Europeesche roman. Waarom dat nu van Streuvels gevergd? Het is ontegensprekelijk: wij voelen, - bizonder hier in Vlaanderen - het verlangen naar een compleet werk, iets hooger en voller dan tot hiertoe werd gegeven. Dat werk hebben wij noodig. Maar nogmaals, waarom dat van Streuvels gevergd? Ter goeder stonde zal er wel een geest opduiken die ons het lang-verwachte schenken zal. En als men schreeuwt tegen den overvloed van schetsen en boeren-novellen, heeft Streuvels schuld daaraan? Wat men laken moet dat is het waterachtig en lamlendig werk van die novellen-schrijvers die zoo wonderlijk opdoken overal na het succes van Streuvels werken en maar immer voortgaan ons dit

[p. 93]

smakeloos brouwsel van ‘Streuvelarijen’ voor te zetten. Dat alles is maakwerk juist zooals de ‘Gezelliaantjes’ er voortbrachten.

Daartegenover staat Streuvels in al zijne oprechtheid en natuurlijkheid.

In Het uitzicht der dingen is Streuvels misschien natuurlijker dan ergens anders. Als ik zeg natuurlijk, dan bedoel ik niet den min- of meerderen graad van artistieke oprechtheid - want die bezit Streuvels als eene physieke gave - maar dan bedoel ik het intieme zich-eens-voelen met de groote natuur, de uitdrukking van wat de natuur in zich draagt als eene hallucinatie van schoonheid en eene tragieke somberheid: het fatale. Onder dat oogpunt beschouwd is Streuvels' werk compleet, omdat hij niet eene enkele zijde heeft gegeven van het natuurleven maar wel de eindelooze verandering van personen en tooneelen, het sombere der Kwade dagen en het juichende blije van den Ommegang, in een woord: het eeuwige uitzicht der dingen. Daarom is Streuvels de man van zijn land, het kind van zijne streek en zijne natuur. Hij is het niet uit liefde of bewondering maar uit eene physieke noodzakelijkheid, wier oorzaak ligt waarin? Dat weet niemand. En daarom is Streuvels een verschijnsel, een bewonderenswaardig natuurverschijnsel.

Misschien zullen sommigen vragen: wat is de bedoeling van het Uitzicht der dingen? Welke plaats neemt dat boek in Streuvels overig werk? Wellicht noemen er eenige dat werk overbodig, 'n soort dilettantisme, iets dat men schrijft ‘en marge’ van een grooter werk. Dat laatste is misschien juist. Het is de kader voor groote schilderijen, het is het decor waar achtereenvolgens is gespeeld, zal gespeeld worden de tragedie van den natuurmensch. Juister nog: het is één decor. Ik geloof dat dàt de ware beteekenis is van Streuvels laatste werk.

J.V.N.

Van simpele menschen, door Gustaaf d'Hondt. - Omdat dit boek geen tastend jeugdwerk meer zijn kan, maar de zwaarwichtige beteekenis moet dragen, te toonen: een talent-in-rijpheid, mogen we wel in eens-weg er onze noodzakelijke meening over neêrschrijven.

De schrijver is niet één dier vreemdige wezens, die aandachtig gebogen over de innerlijke wezentheid van hun ziel, de duizendvormig-wêerspiegelde gestalten van 't leven ‘neerstaren in 't woord’ - maar eerder een symfatiek-gevoelig mensch, die veel opmerkzaam las, en veel dingen bedacht; en die ze dan ‘ook’ nêerschrijven ging ‘tot nut van den ghemeene’.

Een reflector van goede gehalte, weerkaatst hij - eenigszins eigen-gekleurd - het straallicht van grootere scheppingsmachtige geesten. Niet dat hij gedwee één schrijver volgt, maar hij voost mêe in het algemeene tijds-oratorio, zonder toonaangevende eigenaardigheid.

[p. 94]

We hebben waarlijk in onze Vl. literatuur geen gebrek aan ‘simpele menschen’ na Streuvels, Teirlinck, Baeckelmans, Vermeersch, Buysse, Lambr. Lambrechts, Van Assche enz.

Onze jongere dichters op 't versch-gebaande spoor der Fransche symbolisten, en gerugsteund door jong-Holland, vermorzelen en vermieteren hun gevoelen in een uitgeplozen ontrafelen en ontsnipperen van den massalen indruk; maar - hoe de tegenstelling treffe - onze prozaïsten blijven echts-getrouw aan de embryonaire psychologie, van den ‘simpelen mensch.’

En omdat dit half-bewuste zieleleven gedoken achter stil-vrome doening of wild-uitspattend lijfsgenot maar verraden wordt door het spontane gebaar en het zeldzame woord, en niet kan stijgen tot de klaar-lichtende denking of de zekere gevoels-gewaarwording, daarom moest hun kunst er eene der schilder-prachtige uiterlijkheid zijn.

‘Het uitzicht der dingen’, aller dingen zelfs der vieselijkste staat geteekend woord-prachtig en beeld-rijk in heel die reeks jeugd-krachtige boeken van ons jonger geslacht.

En dit-alles behalve de oorspronkelijke kracht en knappigheid, - vinden we ook in dees boek wêer: b.v. ‘Stadsmiseries, Tijden van beroering, Een weerzien.’

Maar, weze dan de zichtskring onzer proza-litteratuur beperkt bij den ‘kleinen mensch’ en weze dan de uitbeelding van het al-rijkere zielevoelen van den ‘hoogeren’ het werk der te-verwachten toekomst, zij was voor een gedeelte de noodzakelijke reactie tegen de sentimenteele, en vaderlijk-vermanende schrijverij die triomf zong in het schoolmeesterig-vrome en naaisterkens-gevoelige van Loveling en Hilda Ram. Zij ontsponnen in laffe liefelijkheid eenige voorafbedachte ‘schoone’ gevoelens met het in-der-haast gedriegde kleed van een suikerzoet historieken, liefst van stervende knaapjes, doode kindjes, engelreine bruiden, braafzinnige grootouders en eeuwig-trouwe minnaars

Ook deze gedachtelijke richting liet in dees boek onmiskenbare sporen, lees b.v. ‘De Lamp, Illusies, De man met de Kloppers.’

Hybridisch mengsel van twee kunstrichtingen, bepaalt dit werk de literairische persoonlijkheid van Gustaaf d'Hondt, zooals die geworden is door den tijds-invloed.

G. Gusm.

Missa Prima, door Antoon Moortgat (2.50 fr. Rue Jeanne d'Arc, Arras.) Dat Moortgat tot de practische mannen in den lande behoort, wisten wij reeds door zijn bundel frissche De Clerck-liederen, meer nog door zijn ‘Geestelijken Liederkrans’, waarin hij heel het leger organisten en toondichters heeft vertegenwoordigd, ons door het Lemmensgesticht geschonken. Zijne nieuwe mis zal op vele plaatsen welkom zijn. Al wil zij stelselmatig alle effect-makerij vermijden, toch is zij

[p. 95]

vloeiend en muzikaal: zeker geen kleine verdienste op onzen dag van gejaagd en ingewikkeld schrijven. Streng lithurgisch en toch toegankelijk voor iedereen, zelfs voor uitvoeringen in gewone dorpskerken, - alweer een bijzonderheid die maar zelden aangetroffen wordt. Geschreven voor twee stemmen, nooit een noot te hoog of te laag, geen enkele moeilijke intonatie, een begeleiding die op het eerste zicht gespeeld kan worden, slechts 20 bladzijden muziek, waarlijk, daar de onderhavige mis daarbij geen enkel oogenblik ophoudt artistiek te zijn, zou het ons niet verwonderen zoo een snelle verspreiding haar te beurt viel. Daar de meeste muziekmissen uit de dorpskerken verbannen werden, met recht, zal de Missa Prima zeker meehelpen tot het opmaken van een nieuw repertorium, waarvan elk nummer, waardig, plechtig, verheven, vroom, in plaats van den knielenden christen te verstrooien, zijn gebeden en verzuchtingen kracht zal geven en naar de wolken zal voeren. In naam van vele minder scholae wenschen wij den heer Moortgat hartelijk geluk.

L.L.

Vijf geestelijke Liederen, woorden van G. Gezelle, muziek van Jozef Ryelandt (Luik, W^de Muraille. Prijs: 3 fr.). Een nieuwe liederbundel van dezen vruchtbaren en rijkbegaafden Brugschen toondichter, die, met zijn meester Tinel, de gewijde muziek op zoo schitterende wijze in het land vertegenwoordigt! Zeker verdient hij de krachtige ondersteuning van al de christen Vlamingen, die het wel meenen met den godsdienst en de kunst. Wat hij levert, is rijp, voldragen werk, waarop de Vlaamsche Muze fier mag zijn. Geen aarzelen, geen tasten bij hem: hij gaat regelrecht vooruit, met vasten stap, zijn doel in 't oog. Hij volgt den goeden Herder, beklimt den berg om te bidden, aanroept de morgenster, smeekt snikkend naar ontferming en zet zijn levensweg voort, den man ‘met zijn kruis en met zijn krone’ na. Een eentonig zanger is de vrome Bruggeling niet, al valt het veel moeilijker afwisseling in godsdienstige dan in wereldsche onderwerpen te brengen. Hij bidt en droomt niet enkel, hij durft ook schreien, met hartverscheurende kreten soms, hij durft rouwend op de borst slaan en het vlijmende wee van zijn jagende ziel den hemel kermen, hij durft dien hemel met geweld bestormen, totdat hij vrede en rust erlangt. Eenige van de onderhavige liederen zullen het christen gemoed diep ontroeren. Schooner liederen dan ‘Gij badt op eenen berg’ en ‘Heere ontferm u’ werden in België zelden geschreven. Die mogen gerust naast het allerbeste geplaatst worden wat Benoit, Waelput en Mortelmans geleverd hebben. Die zullen, dank aan de uitstekende Fransche en Duitsche vertaling, waarmee zij uitgegeven zijn, een even krachtigen indruk maken in den vreemde als bij ons. Die zijn de waardige tegenhangers van Ryelandt's machtige ‘Chants spirituels’, van zijn vurige ‘Zielezuchten’, van menige bladzij uit zijn ‘Idylle mystique’, zijn ‘Gethsemani’, zijn tweede symphonie, zijn ‘Sint Cecilia’. Een vrije en diepgevoelde voordracht van het vers, een meesterlijke kracht in het onverbiddelijk streng

[p. 96]

voortzetten en ontwikkelen der gedachte, een ijzervaste vorm die minder ingewikkeld dan voorheen schijnt te worden in de laatste werken, ziedaar de eigenaardige trekken van dezen vurig vromen componist, die ons de eene verrassing na de andere bereidt.

L.L.

Langs water en groen. Verzen van George Roose. J. de Meester, Rousselaere 1907.

Alweer een ‘gezelliaantje’. Dit is de juiste benaming voor den heer George Roose en zijn verzenbundel. Ik weet nu eigenlijk niet heel goed wat ik het meest met dat verkleinende tje moet bedoelen: het minderwaardige van die verzen in vergelijking met die van Gezelle, - ofwel het teedere dat ook in dit achtervoegsel kan gedoken liggen. Jammer dat het eene het andere doodt. Want teederheid schuilt er in die verzen en oprechte ontroering voor de natuur en het land waar Roose en zijn verzenbundel. Ik weet nu eigenlijk niet heel goed wat ik het meest met dat verkleinende tje moet bedoelen: het minderwaardige van die verzen in vergelijking met die van Gezelle, - ofwel het teedere dat ook in dit achtervoegsel kan gedoken liggen. Jammer dat het eene het andere doodt. Want teederheid schuilt er in die verzen en oprechte ontroering voor de natuur en het land waar

de blanke dagen

met glinstrend goud beslagen

het wapprend vaandel van de zonne dragen! (blz. 8)

Maar dat land en die natuur ziet hij niet met zijn oogen maar met de oogen van Gezelle en in flauw-nagestameld geluid is hij aan 't dichten gegaan over de zon en de mane, de boomen, het gras, den bladerval, het vogelvolk, de koeien. Hier en daar klinkt wel iets anders dan de echo van het groot Gezelle-lied, iets nieuws-eigenaardig dat u even het hoofd doet heffen en glimlachen. Dat is de stem van den George Roose der toekomst, de stem van een dichter die voelen kan. Die stem hopen wij, nog te hooren. George Roose late het navoozen aan talentloozen. Dat is geen woordijdele raad want zooals in het sprookje:

Al kent ge kind, het sprookje,
hebt gij den zin verstaan?
met een lichtzinnig meisje
kan 't wel eens slecht vergaan! (bl. 67)

kan ook een dichter wel eens een verkeerde baan inslaan waar hij niet meer van terug keert.

J.v.N.