Vlaamsche Arbeid. Jaargang 2

[p. 41]

De Fransche Symbolisten

Het is onbetwistbaar dat het Symbolisme eene beweging is geweest wier belangrijkheid en invloed niet meer is te ontkennen. Eene kunsttheorie die onder hare aanhangers de grootste fransche dichters telt van de tweede helft der XIX^e eeuw, en in de buitenlandsche litteratuur - en nu ook reeds in onze vlaamsche - haren invloed uitoefent, is stellig belangrijk genoeg om grondig bestudeerd te worden en om zoo maar niet met een twijfelend hoofd-schudden te worden van kant gewezen. Dat die beweging lang werd over het hoofd gezien als eene losbollige gril van eenige jongere anarchistischgezinde dichters, is een dood-gewoon feit dat zich dagelijks voordoet. Het Symbolisme werd bestreden zooals in den beginne alles wordt bestreden wat tegen de bestaande regelen in gaat, zooals alles onverbiddelijk wordt verworpen en bekampt wat in zich draagt de kiemen eener nieuwe esthetiek. De tijd is nu voorbij. Het Symbolisme wordt nu overal aangenomen - ik zeg niet bewonderd - als iets dat toch eenen zekeren invloed heeft gehad en nog heeft op de moderne letterkunde. Ik zou haast zeggen dat het officieel is erkend. Want tot zelfs in onze colleges en athenea wordt er in den ‘cours de littérature française’ ook al over gesproken; het bestaan der Symbolisten wordt er tenminste vermeld naast dat der Parnassiens. Ik weet het wel: veel hebben wij nog moeten hooren over die onverstaanbaarheid der decadenten, veel spotwoorden - niet altijd ten onrechte - werden hen naar het hoofd geworpen... Het aanstellerige van sommige hunner werken, het onartistieke, het gemaakte, o ja dat werd luidop beknibbeld en bespot, maar waarom bleven de oogen zoolang gesloten voor het schoone?

In onze schoolboeken staat er tegenwoordig een hoofdstukje ‘les symbolistes ou décadents qui eurent pour chef Paul Verlaine’.

[p. 42]

En onze professors spreken dan in weinige woorden over de strekking dier school en lezen daarna met glimlachend gezicht een of ander onverstaanbaar gedicht; - dan zeggen de meesten geestig-goedig: O ma tête! of lijk ten tijde mijn professor van poesis: ‘il a tout de même de la poësie dans le ventre’. Dat is zoo omtrent alles wat onze studenten van die nochtans zoo belangrijke school te weten komen. Belangrijk ten eerste door den invloed die zij op de fransche dichtkunst gehad heeft - eene literairhistorische beteekenis dus. Gansch onmogelijk is het de geschiedenis der poëzie in de laatste vijf-en-twintig jaar te schrijven zonder aan het Symbolisme eene ruime plaats toe te kennen.

En het is niet alleen in de fransche, maar ook in de andere literatuur dat het Symbolisme in de laatste jaren een grooten rol speelt; in de hollandsche en vlaamsche litteratuur ondergaan tal van moderne dichters - en daar kom ik later op terug - dien invloed. In de tweede plaats is het Symbolisme belangrijk onder zuiver-esthetisch oogpunt beschouwd, omdat het ons toch iets nieuws heeft gebracht, de intiemste sensaties der dichterziel in aanraking gekomen met het Leven - en daarom lijk alle leven belangwekkend - en den zielsrechtzinnigen rytmus en hun muzikaal vers.

Het is onnoodig en overbodig hier te verhalen hoe het Symbolisme ontstond, hoe na de meer stijve kunst der Parnassiens eene kunst te voorschijn trad vol overmoedige, frissche jeugd en eigen klank en kleur, die alle wetten en regels verwierp, het goede met het kwade stuk sloeg en die rond zich schaarde de meest orgineele talenten van de tweede helft der XIX^e eeuw die voor naam hadden: Verlaine, Mallarmé, Moréas, de Regnier, Viélé-Griffin, Kahn, Laforgue, Rimbaud.

Wat wilden die symbolisten? Wij kunnen de vraag anders stellen en zeggen: wat is het Symbolisme? Het antwoord daarop moeten wij niet zoeken in de verklaring van éenen - want bij nader inzicht blijkt het dat geen symbolist onvoorwaardelijk en als vaste regel de esthetiek aanneemt zijner volgelingen - maar wij moeten trachten uit het gezamenlijk werk der school eene theorie op te bouwen op allen toepasselijk.

Ik zegde reeds hooger dat het Symbolisme ten strijde trok tegen de school der Parnassiens. De kunst der Parnassiens was vooral - om niet te zeggen uitsluitelijk - eene eenvoudige bedrijvende, alhoewel zeer natuurgetrouwe en fijn-gedetailleerde van uiterlijke vormen en kleuren. Het was tegen die

[p. 43]

in den werkelijken zin realistische kunst dat het Symbolisme gericht was.

Het spreekt van zelf dat - zooals met elke nieuwe kunstrichting gaat - het Symbolisme niet van den eenen tot den anderen dag werd geboren. Vele invloeden hebben op het ontstaan dier school ingewerkt. De invloed van Wagner eerst - en dat dank aan dien voorlooper der Symbolisten den Wagner-enthousiast Baudelaire - Wagner wiens ideëele en toch zoo diepmenschelijke kunst - eene kunst ook ten deele symbolistisch - de zielen in verrukking bracht die uiten wilden het pijnlijk misterie der nauw-te-vatten sensaties. Eenen veel grooteren invloed dan de duitsche en de engelsche litteratuur, wiens invloed toch ook duidelijk is te merken, heeft het Preraphaelisme op het ontstaan der symbolisten uitgeoefend. Van die laatste leerden ze die strenge rechtzinnigheid in het uiten hunner zielsindrukken en de overeenkomst der ziel met de natuurwereld. Het is toch onbetwistbaar dat Baudelaire met zijne theorieën en zijne verzen de meest-directe invloed op het ontstaan der symbolisten heeft uitgeoefend. Dat eene wondere boek van hem: ‘Les fleurs du mal’ wonderbaar van ziekelijke en satanieke schoonheld is voor de toen-jonge dichters de suggestie geweest van een nieuwe esthetiek. Baudelaire was de eerste - onbewuste - symbolist. In zijne verzen vindt men reeds die voorliefde voor het vage, het onbestemde, het grijze. Die raadselachtige man bracht ons in zijne verzen eene nieuwe schoonheid, vaak dierlijke schoonheid, maar schoonheid toch.

Hij was de eerste van die reeks mannen die hunne zieke ziel uitspreken zouden in ongehoorden rythmus en wier kunst de wereld zou doortrillen als eene kwade koorts. Welke dan ook de invloeden mogen zijn die op het symbolisme inwerkten, was hunne esthetiek eene gansche nieuwe. Als algemeenen regel kan men van hen zeggen dat volgens hunne opvatting poëzie moet zijn: de uitdrukking der intiemste zielsgewaarwordingen en zelfs der min of meer onbewuste door symbolieke evocatie en klanken-rythmus.

Het Symbool - eene overeenkomst tusschen een psychische toestand en eene physische - werd door hen niet opgevat als eene logisch-ontwikkelde vergelijking tusschen een zielstoestand en de uiterlijke wereld. Neen het was hen enkel te doen de geheime affiniteiten tusschen ziel en natuur maar even aan te duiden: meer eene evocatie dus dan eene werkelijke voorstelling. Hier komen ze dus op het terrein der muziek - en is hunne theorie die van

[p. 44]

Wagner waar deze zegt dat poëzie en muziek onscheidbaar zijn - wanneer zij onontleedbare indrukken in rythmen en klanken vertolken.

Hunne opvatting der poëzie verschilt dus in laatste analyse geenzins van die der muziek. Daaruit volgt noodzakelijker wijze dat zij om hun doel te bereiken alle vrijheden vergen van vorm, rijm, syntaxis, enz.

In hoeverre het doel der poëzie zooals de Symbolisten dat opvatten het eenige ware is wil ik hier niet onderzoeken.

Zeker is het dat zij eene vroeger verwaarloosde en toch zoo rijke en onontbeerlijke eigenschap der poëzie deden herleven: de klanken-rythmus. Misschien offerden zij wel tè veel aan die enkele eigenschap op.

Nu eenmaal het woord Symbolisme is verklaard en zijne esthetiek uitgelegd, is het lang niet gemakkelijk - wij weten hoe het stilaan en onder den drang van vele invloeden tot stand kwam - wie eigenlijk de man is die de school heeft gevormd tot eene vaste groepeering. Men leert ons wel: Paul Verlaine chef des symbolisten ou décadents. En ik weet ook dat in zijn werk vele gedichten voorkomen volgens de symbolistische leer onder andere dat beroemde ‘Art poétique’ dat men zegt de leer te bevatten der nieuwe school - een belangrijk document dus?:

De la musique avant toute chose,
Et pour cela préfère l'impair
Plus vague et plus soluble en l'air,
Sans rien en lui qui pèse et qui pose.

Il faut aussi que tu n'ailles point
Choisir tes mots sans quelque méprise:
Rien de plus cher que la chanson grise
Où l'Indécis au Précis se joint.

Car nous voulons la nuance encor,
Pas la couleur, rien que la nuance!
Oh! la nuance seule fiance
Le rêve au rêve et la flûte au cor!

De la musique encore et toujours!
Que ton vers soit la chose envolée
Qu'on sent qui fuit d'un âme en allée
Vers d'autres cieux à d'autres amours.

[p. 45]

 

Que ton vers soit la bonne avonture

 

Eparse au vent crispé du matin

 

Qui va fleurant le menthe et le thym...

 

Et tout le reste est littérature.

Dat is wel het programma der symbolisten niet waar? Gedeeltelijk ja, en gedeeltelijk neen. Want Verlaine was niet de stichter van het Symbolisme - hij was alleen de gekozene als chef d'école. Hij heeft de school gevolgd dat is zóo, maar met zijn geniaal talent domineerde hij altijd de schoolachtige groep der symbolisten, Verlaine was eerst en vooral: de Dichter. Want Verlaine zelf nietwaar bij de beruchte ‘enquête littéraire’ van Huret heeft zijne vroegere makkers verloochend en toen hem werd gevraagd wat de poëzie zou zijn in de komende jaren heeft hij geantwoord: ‘elle sera calme, simple et grande, après l'orgie de rythmes et de raisonnements que l'on a appelée polémique entre les decadents, les symbolistes et les romans.’

Verlaine was dus maar een symbolist ‘d'occasion’ en in vele opzichten staat hij tegenover Mallarmé den eigenlijken stichter der school die in zijn werk de leer der symbolisten tot het uiterste heeft toegepast. En wil men toch van Verlaine een chef d'école maken dan zou ik liever zeggen: Verlaine, chef des décadents. Want let wel: men verwart dikwijls décadent met symboliste. Décadent is degeen die de leer aanneemt der symbolistische school met dit verschil dat hij de noodzakelijkheid van 't symbool niet inziet. De la musique avant toute chose: en dat voldoet hem.

Het is nochtans dikwijls zeer moeilijk te bepalen wanneer Verlaine decadent is of symbolist, eene moeilijkheid die bij velen voorkomt. Om de beteekenis en de eigenlijke waarde van dit zoo interessant tijdperk der fransche litteratuur beter te vatten is het noodzakelijk het werk van die dichters kritiesch te onderzoeken om in hun werk de scheiding te maken tusschen aangeleerde schoolschheid en individueel voelen, tusschen gemaaktheid en kunst.

Dit hoop ik te doen in volgende studies.

Jan van Nylen.