Vlaamsche Arbeid. Jaargang 1

[p. 45]

Bij de Linden van Maldegem

Wij zagen twee boomen of beter twee karkassen van boomen, gansch holgevreten door den tijd, alleen nog groei aannemend langs de schors, en zoo verwrongen, gespleten en verkankerd, dat het pijn om zien deed.

Twee eerbiedwaardige ruïnen van boomen, met, als alles wat eens jong en schoon geweest is en nu naar het graf overhelt, een lucht van stillen weemoed over zich.

- Hoe oud mogen die linden wel zijn? vroeg Jules.

- Wie kan zulks op een eeuw na met zekerheid bepalen? Vriend Victor spreekt van zeven honderd jaar. Nu tot daar; maar oud, stokoud, tot stervens toe, dat zijn die boomen vast. Kijk maar eens hoe ze uiteenvallen van den ouderdom. Men heeft hun wankelende ledematen met ijzeren spangen moeten vastriemen, evenals een honderdjarig moedertje haar laatste stappen op twee krukken steunt. In die twee linden begroeten wij hoogst waarschijnlijk de eenig nog overblijvenden uit den tijd, dat gansch de streek, van Gent tot aan Brugge, éen bosch was, en men er jacht hield, met groot geschal van hoornen, op het wilde zwijn en het edele hert. Ze hebben de ridders gezien, die op 't kasteel van Maldegem kwamen, om hun hof te maken, te vechten en lijfeigenen te plagen. Want die ridders van vleesch en bloed, zooals ze wezenlijk waren, hadden niets gemeens met de Lanceloot's en Florissen uit de idealistische ridderromans. Het waren doorgaans brutale kerels, met ijzer gepantserd van binnen en van buiten. Toen waren die boomen nog krachtig en jong, toen deed de wind hun kroon van witte bloesems als een reuzenwierookvat over en weder schommelen. Misschien zijn ze ouder nog dan de kerker daar tegen, ofschoon deze alreeds van zeer lang vervloden zaken vertelt. Ze hebben ons volk nog half heidensch gekend; dat was de tijd van hare eerste jeugd. In het najaar, met de regens, sloeg hun schors zwamachtig

[p. 46]

uit, en die zwammen waren geesten. 's Nachts speelden de alfen in het licht dier roode en blauwe zwammen, vooraleer ze, in melkhuis en in koestal, bij de boeren, hun gewone guitenstreken liepen uitmeten...... Een dingen verwondert mij, te weten, dat er geen ‘kapelleken’ aan die linden hangt.

- Een kapelleken? herhaalde Jules bijna ontsticht door dit samenbrengen van heidensch en gewijd.

- Gewis, beste jongen, klonk het besliste antwoord. De kloof tusschen het oude en het nieuwe, tusschen de linde van vrouw Freya en die van Onze Lieve Vrouw, gaapt zoo breed niet als een oningewijde het eerst meenen zou. Overal waar gij, aan een vier- of drieweegsche, in onze afgelegene hoerenwijken een overoude linde hebt staan met een tuintje er rond en een kapelletje tegen aan zijn stam, zeg maar stout weg dat daar eens een gewijde boom is vereerd geweest, onder het heidendom. In vele, zeer vele van zijne geplogendheden en gebruiken staat de vormendienst der christenen tot het heidendom, als twee muzikanten die hetzelfde aria van denzelfden componist zouden spelen, doch op verschillende instrumenten.

Eik en linde waren den ouden Vlaming heilig. Den sterken eik wijdden zij aan den vader der Goden, Wodan, die den donder uit zijn rooden baard blies. Freya, godin der Liefde en Schoonheid, had de weeke linde met de geurige bloesems. Er was een tijd dat er een heilige huivering uit die boomen uitging. Ons volk naderde ze slechts met gevouwen handen en een hart vol eerbiedige vrees. Er woonden geesten in de voeten van den groenen reus. Wanneer, bij zonnenopgang, hunne kruin het eigenaardig geritsel van dien stond hooren liet, zonder dat men het lichtste windje gewaar wordt, waren het de lichtgevocte alfmannekens, die, terug van hun nachtwerk, onzichtbaar in hun holten kropen. Strikken en ruwe beeldjes werden aan de laagste twijgen opgehangen om zich die geesten gunstig te stellen. Zieke vrouwen en kinderen zongen vrouw Freya dank om den heilzamen drank der lindebloesems. Er werd recht gesproken in hun schaduwe, op ruwe banken van graszoden. Verliefde paartjes kwamen beloften wisselen aan hun voet, want het waren Holda, de schoone, en Balder, de lieve, zoo vreeselijk in zijn jeugdig bloed versmoord, die spraken in het suizen van het jonge loover, met de lente. En deed de najaarswind de machtige kruinen als een orgel ruischen, dan voer Wodan, in wilden rit, op zijn zesvoetig ros, in de lucht voorbij.

Zoo meenden het die arme lieden in kinderlijken eenvoud van minder-

[p. 47]

weten. Maar eens kwamen er mannen uit het Zuiden, die het beter wisten. Wel waren er geesten, doch ze woonden niet in de gewijde boomen; hun huis was het kapelletje, dat zij, de nieuwe predikers, nevens of tegen aan den stam opbouwden. Wat nu gedaan om die ruwe heidenen van hun dwaalboom af tot het huis der waarheid binnen in te brengen? Zouden zij zoo maar ineens dien berg van bijgeloof brutaal zoeken weg te schoppen? Neen, dit ware onvoorzichtig geweest, de menschelijke ziel wil niet zoo ruw bespeeld worden; roert gij dit teere snaartuig te hard aan, in steê van hoogere tonen uit te lokken, loopt gij groot gevaar het voor altijd uiteen te slagen. Dit wisten de mannen uit het land der zon, en daarbij alles was niet valsch in die begrippen. Bijgeloof is ook geloof. Hoe zonderling ook van vorm, die gebruiken waren uitingen van menschelijke zielsbehoeften, en de ziel van den mensch faalt nooit heel en al. Onder hen, als diamantenpoeder in de grove klei, lag een straaltje der eeuwige waarheid, dat van een en denzelfden God kwam, begraven. Het straaltje zouden zij van het stof ontdoen, op nieuw oppoetsen, doen glanzen in zijn eerste zuiverheid. En het oude bijgeloof werd niet afgebroken, maar herdoopt, in christelijken zin.

Die niets bepaald weet mag zich alles uitdenken. Waarheid is éen, de leugen loopt in 't oneindige uit. In het hart dier arme onwetenden lag de ‘door God van in het begin af gedrukte’ gedachte aan een Opperwezen. Dat was hun troost, hun rust, hun toevluchtsoord in de bangheid huns levens. God! 't kwam altijd hier op uit, en als zij iets hoorden of zagen, dat boven hun verstand was, riepen zij: God, God! doch plaatsten het verkeerd. In steê van te zeggen: God laat dit toe, God doet dat, meenden zij: dit en dat, die vogel, die donder, die ruischende boom, die heilzame bloem is God zelve.

Veel ging dus van de oude linde naar het nieuwe kerkje er nevens over, onder den zalvenden invloed der predikers van 't Evangelie. De alfmannetjes zaten niet meer in zijn stam, zij verhuisden in het houten kapelletje er tegen. Hun naam was nu Eligius, Amandus, Donatus, Arnoldus. Vrouw Freya, de blondgelokte schoone, heette de gezegende maagd Maria, een beeld van hooge liefde, zonder doodende hartstocht. De strikken en bloemen aan de twijgen werden op een landelijk altaar neergelegd. Men bracht de kinderen niet meer in de heilzame schaduwe van den woudreus, doch 's avonds vergaderden de boeren rond het schutsbeeld en baden om regen of droogte, al naar de tijds omstandigheden.

[p. 48]

En zoo met tal van andere bijgeloovigheden!

Het kruis verving Wodan's hamerteeken op de deuren der boerenwoningjes. Sint Michaël erfde van Mercurius, die den zielen tot geleider diende bij haar intrede in het Walhalla. Ostara's feest heette voortaan Paschen, en voort deelde de zoete godin der lente eieren uit, die nu van Rome kwamen. Sint Jan hield den midzomerdag voor zich met zijn vreugdevuren, ter eere van den schoonen Balder. Het joelfeest, de tijd der rust na het zwoegen in den oogst, met zijn heidensche koeken en versch gebrouwen huisbier, werd Sint Niklaas, Sinte Lucia, Kerstmis, Nieuwjaar, Drie koningen, die heele reeks en zoo bij elkaar liggende vreugdedagen voor den landsman.

En aldus ook, zóó ge wilt, wreekten zich de weggejaagde goden en godinnen over hunne vreemde verdringers, ze kwamen terug, ze zullen eeuwig terug komen, doch verjongd en gewijzigd.

- Ik dacht niet, opperde Jules nadenkend, dat onze vormendienst zoo diep wortelde.

- Tot op den bodem der eerste menschelijke ziel, mijn jongen, toen zij voor de eerste maal tot bedenking kwam, in den afgrond der tijden, lang vóor de talen zich scheidden, en de mythen en dogmas cristaliseerden in bepaalde formulen. Wanneer, bij storm en bliksemflits, gij de twee vingeren in wijwater doopt en een kruis trekt over uwe borst, dan slingert zich die daad, uws eigen onbewust, over honderden eeuwen heen, tot aan den spelonkbewoner onzer germaansche oerwouden, die, bij het bulderen van Wodan's hamer op het wolkenaambeeld, vreesachtig naar het hamerteeken opkeek, dat achteraan op de deur der hut in rood krijt geschilderd stond, ter eere van den donderenden god. En daarom is het geloof onuitroeibaar, ten minste in zijn wortel. Namen veranderen, Zeus verjoeg de mindere goden. Christus Zeus, oude vormen vallen af, nieuwe botten uit, gelijk de bladeren aan de boomen. Laat lente en winter wentelen en draaien, het levendbrengend sap vloeit immer frisch en helder op. Anima naturaliter christiana, zegde reeds de oude Tertullianus op zijn manier, het geloof aan iets hooger is in zoover met het wezen onzer ziel saamgegroeid en vernesteld, dat zij niet meer te scheiden zijn dan het bloed van ons vleesch.

Bert van Mettenyen