De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 11

Tijdschriften

Blaetter für die Kunst. Eine Auslese aus den Jahren 1892-1898. Georg Bondi, Berlin, 1899

Ongeveer anderhalf jaar geleden maakte De Vl. S. voor het eerst melding van het tijdschrift, waarin een kleine, doch hoogst interessante groep jonge Duitse dichters van 1892 tot dan toe het beste van hun gezamenlik letterkundig werk had laten verschijnen, namelik, de Blaetter für die Kunst.

Met welverdiende waardeering spraken wij bij die gelegenheid over het edele streven van deze jongeren, die, wars van alle reklame en marktgeschreeuw, zonder eenig ander doel dan de kunst te dienen, afgezonderd van de grootheden van den dag, ja, haast zonder enig verkeer met de literatoren van beroep, hun temperament ontwikkelden en hun aangeboren gaven louterden en rijpten, en - elk zijn eigen liedje op eigen wijze zingend - allen toch in stilte koesterden éen zelfde hoop op een eerlange renovasie en verheffing van de Duitse woordkunst.

Zonder een enkele van de vele bestaande en - elk door eigen apostelen voor alleen zaligmakend verklaarde richtingen en ismen te verketteren of uit te sluiten, wilden zij toch, op het gebied van de gedachte, reageren tegen het al te starre realisme, dat de grenzen van de poëzie had durven afbakenen naar de grenzen van de - waarheid, terwijl zij, op dat van de uiterlike vorm, voor de Duitse poëzie weinig anders wilden verrichten dan wat, even vòor en na 1870, de Parnassiens voor Frankrijk gedaan hadden.

Tans, na een goede zes jaren van stille, doch onafgebroken arbeid, bieden deze jongeren het betere gedeelte van het Publiek, de paar dozijn werkelik ingewijden, die weten en voelen wat kunst is, een bloemlezing aan uit de vier reeksen, welke van hun gezamenlike uitgaaf het licht zagen, en stellen, wie maar kan en wil oordelen, met deze overigens uitstekend samengelezen garve in staat, zelf, door eigen onderzoek te ontdekken, of zij ten bate van de kunst iets wezenliks verricht hebben en hoeveel dat iels, met betrekking tot wat anderen schreven en uitgaven, eigenlik waard is.

Ik geloof wel, dat elk rechtvaardig en bevoegd beoordelaar het hierover zal éens wezen, dat - van allen, die sedert tien jaar en meer in Duitsland als dichters optraden en zelfs naam maakten, alleen Hauptmann, Liliencron, misschien ook noch Flaischlén, H. Hart, Dehmel en een paar anderen zoveel, of ongeveer zoveel betekenen als Stefan George, Hugo von Hoffmannsthal, Wolfskehl, Oehler, in éen woord: de besten van deze nieuwe pleiade.

Ik haast me, te zeggen, dat mij lang niet alles bekend is, wat deze twaalf Graal-ridders hebben uitgegeven. Te oordelen, echter, naar wat hier tans in deze Auslese en ook in de mij alleen bekende derde en vierde reeks van Bl. f.d. K. van hun werk vóor mij ligt, schijnen mij George, Hoffmannsthal, Wolfskehl en Oehler de voorsten en vorsten van de gehele groep.

Van George troffen mij, in deze bloemlezing, het meest, Weihe, Im Unterreich, Frauenlob, een voortreffelike, in haar beperking meesterlike karakteristiek, de bij uitstek sobere en mooie verzen op bl. 49, n. I op bl. 52, evenals V op 55, zo vol van geluid als gedrongen en rijp van gedachten, het werkelik göthiaans-mooie Manuel und Leila, éen weelde van kostelik-fijne invallen, en dan: Lofrede auf Jean Paul, een brok van het volmaakste, stijlvolste proza, dat

[p. 370]

sedert Göthe geschreven werd, terwijl ik in het Bruchstuk van Hoffmannsshal, Der Tod des Tizian, - een meesterstuk van versbouw, - een taalmuziek bewonder, die, daargelaten noch de waarde van de uitgesproken gedachten, dit fragment, als kunstwerk, zeer ver zou doen stellen boven het beste, dat men sedert 1870 - wáar ook - voor het toneel geschreven heeft. De rede van Gianino op bl. 83 en 84 is b.v. een model van ritme en klank. Oehler's Feste der Epheben zijn klassiek in de beste betekenis van dit veel misbruikt woord; ik bedoel: zijn verzen zijn onberispelik van bouw, o.a. zijn distieken op bl. 168; zijn taal is tegelijk nerveus en lenig, krachtig en klankrijk; zijn karakteristiek van de Epheben is volmaakt.

Paul Gerardy zingt nu eens geestige, dan weer gevoelde liederen, of verhaalt uit oude tijden, niet altijd, wellicht, met de nodige ‘oprecht-gemeendheid’ en naïeveteit, soms wel wat te voelbaar gewild; zijn Tänze zijn vooral belangwekkend. Wolfskehl's Ulais betreur ik zeer, niet te kennen; Nänie, Adonis, vooral Im Kreuzgange, zijn wel mooi.

Verder troffen mij het meest In Villa Blanca van Perls, en Odusseus en Parcival, het eerste door en door Homeries, van Vollmoeller.

De Auslese, 172 bl. royaal-8^o, is met veel smaak gedrukt.

P.d.M.

Handzeichnungen alter Meister aus der Albertina und anderen Saumlungen. Herausgegeben van Jos. Schonbrunner, Galerie-Inspector & D^r Jos. Meder. Wien, Gerlach & Schenk, Verlag fur Kunst u. Kunstgewerbe.

Ziedaar een van die zeldzaam-mooie, uitstekende uitgaven, die haast het volmaakte bereiken, en die men zo heel en al, zonder 't minste voorbehoud bewonderen kan.

Het is een van die werken voor kunstverbreiding, zoals onze tijd ze toch alléen maar voortbrengen kan, zoals alleen de nieuwste wetenschappelike uitvindingen op gebied van toegepaste fotografie en drukkunst ze verwezenliken kunnen.

Telkens ik een boek van dit gehalte in handen krijg vraag ik me met verbazing af, hoe 't mogelik is dat er noch zóveel slechte mensen op de wereld lopen, wanneer de moderne wetenschap het o zo gemakkelik gemaakt heeft voor iedereen zich met volle teugen te laven aan de bronnen van de eeuwige kunst, die toch alle boosheid mildert, die toch alle haat verzacht!..

Of is het geen zeldzaam genot, de afleveringen van dit tijdschrift te doorbladeren, is het geen vreugde voor hart en oog, is het niet om te zingen met Schiller en Beethoven:

...Deine Zauber binden wieder.

Was die Mode streng getheilt;

Alle Menschen werden Brüder,

Wo dein sanfter Flügel weilt!...

Denk eens: een verzameling reproduksies enkel naar tekeningen van oude meesters van alle scholen, tekeningen, schetsen, krabbels, ontwerpen voor schilderijen en dikwels zeer ver afgewerkte meesterstukjes op papier. Wat een schat dokumenten voor ieder navorser, wat een schat mooiheid voor ieder liefhebber! Wat prachtig iedee eens een uitgave uitsluitelik aan die tak te wijden. En wát voor 'n uitgave! Op heel groot stevig papier gedrukt komen al de reproduksies heel goed tot hun recht. Elk stuk is getrokken in de tint van het oriegieneel, vele met drie, vier ja meerdere kleuren al naar de modellen 't meebrengen, en dit met zulke verbazende nauwkeurigheid dat men op 'n afstand onmogelik onderscheiden kan of men 'n ware tekening dan wel 'n wedergave vóor zich heeft...

Namen van kunstenaars, die er in voorkomen, wil ik niet opsommen. Veel eer kwam ik klaar, door degenen, van enige betekenis ten minste, te vermelden, die er niet in voorkomen! En toch is de uitgave noch geen volle drie jaar oud, en belooft ze noch zo oneindig veel heerliks voor de toekomst. Maar toch moet ik even in 't bizonder gewag maken van de nooit volprezen kunstenaar, waarvan de Albertina zóveel moois bezit, van Albrecht Dürer.

Een massa platen werden in de ‘Handzeichnungen’ van hem opgenomen, en om deze kolleksie alleen reeds zou de uitgave de volle aandacht verdienen.

Nooit ben ik zó diep doorgedrongen

[p. 371]

in het intieme zieleleven van deze onovertroffen artiest, van deze sublieme en toch naïeve denker en schepper, dan met deze reeks tekeningen. De eenvoudigste natuurstudies naar een grasplantje of een vogeltje zowel als de meest ingewikkelde samenstellingen van de zogenaamde ‘Groene Passie’ zijn hier gereproduseerd, en beter dar waar ook kan men hier nagaan hoe de geniale man heden met taai geduld tot in de minste bizonderheden de natuur bespiedde, om morgen, vrije teugel latend aan zijn bezieling, de heerlikste meesterstukken te scheppen....

En onze Vlamingen: de Memlinck de Breughels, de Rubensen... en de Italianen: de Botticelli's, de Leonardo's de Raffaëls... O, het is éen opgeuren van kunstbloemen, waar men nooit genoeg aan heeft, die men telkens en telkens weer met nieuwe vreugde geniet.

En dát is juist het plezierige er van. Reproduksies naar schilderijen vermoeien spoedig. De kleur - meestal hoofdzaak in een schilderij, valt geheel weg; de verhoudingen van licht en donker zijn vaak vals - 't zijn vertaalde gedichten of sinfonieën op de piano. Maar de tekeningen blijven, blijven met al hun oorspronkelike ‘saveur’ zó ten minste als ze hier voor 't grootste deel gereproduseerd zijn, en werkelik, over enkele jaren zal ieder abonnent mogen zeggen dat hij een Albertina in miniatuur in zijn bezit heeft.

En de uitgave is betrekkelik niet duur: 3 mark per maandelikse aflevering van 10 platen, dus 30 pfennig per plaat. En menige reproduksie is even goed, zo niet beter, dan oorspronkelike fotografie, die oneindig duurder is.

Toe! Kunstkopers, die soms zulke gekke sommen biedt voor 'n slechte schilderij; toe! bibliotheken van staat en stad, gij vooral die altijd geld hebt om prullen maar zelden geld om wat goeds te kopen, wees nu eens breedgevig, en tast eens diep, héél diep in de zak en zoek eens of er geen drie mark meer in zitten, om al dadelik de pasverschenen aflevering te kopen, en vraag dan eens een spesiaal krediet om in nooit-geziene verkwistzucht de reeds-verschenen en meteen de nochte-verschijnen nummers te bestellen... Werkelik, ons publiek zal er wèl bij varen!

Pauw.

The Portfolio, N^o 21, Dutch Etchers of the XVIIth Century by Laurence Binyon, N^o 24, Gerard David, Painter and Illuminator, by James Weale London, Seeley & C^o, Limited, Essex Street, Strand.

Waarom ziet in onze eigen Nederlanden zo uiterst zelden een werk het licht, in de -n- aard van de bekende, door Velhagen en Klasing uitgegeven of van de in Seeley's Portfolio opgenomen monografieën?

Ik weet wel, wat de heren uitgevers mij zullen antwoorden.

‘Ons publiek is te klein... en heeft te weinig op met de studie van de schone kunsten!’

Of dit intussen zo tenemaal waar is?

Het zou makkelik vallen, door Nederlandse firma's ondernomen uitgaven aan te halen, die - veel duurder dan de uitgaven van de hoger genoemde buitenlandse editoren, zonder daarom echter ook maar in een enkel opzicht artistieker van vorm of degeliker van inhoud te zijn, - toch heel netjes verkocht werden, evenzeer in Zuid als in Noord.

Intussen zijn mij schrijvers bekend, - bevoegde kenners van onze kunst, - die te vergeefs beproefden, voor een in het Nederlands te schrijven studie over enkele van onze allergrootste meesters, een uitgever te vinden..., zodat zij eindelik genoodzaakt werden, voor een buitenlandse firma en dus ook in een andere taal te gaan schrijven....

Is dat nu niet jammer - én voor onze eigen letterkunde, én voor ons publiek zelf?

Aan dat zelfde gebrek aan een intelligent durven van vele van onze uitgevers dient het dan ook geweten, dat men zich heel vaak met Engelse, Duitse, Franse werken moet behelpen, als men over een of ander biezonder vak of over een of ander afzonderlik meester nader wil ingelicht worden.

Waar bestaat hier dan een Nederlands geschreven Nederlands werk, dat in een bestek van zowat 70 of 80 bladzijden zulk een helder denkbeeld geeft van de

[p. 372]

werkzaamheid van onze eigen etsers in de 17^e eeuw of zo volledig en oordeelkundig al wat over Geeraard David ooit ontdekt werd samengevat als - de hier bovengenoemde nummers van Portfolio?

Beide stukjes kunnen wij dan ook niet genoeg aanbevelen. - Vooral het tweede, dat van Weale, zou in de verzameling van geen vriend van de Nederlandse gotieken mogen ontbreken.

N^r 21 is versierd met goed geslaagde ‘na-ëtsingen’, n^r 24 met verdienstelike zinkografieën en vooral met meesterlik getrokken heliogravuren.

Durendal, 4, 1898.

In een artiekel van abbé Moeller over de zedelikheid in de kunst, geschreven naar aanleiding van, Brunetière's bewering, als zoude alle kunst een kiem van zedeloosheid in zich bevatten, lazen wij, met volkomen instemming, de volgende regelen:

‘L'art est une des plus divines choses qu'il y ait sur la terre. Il est une religion pour les grandes âmes qui n'en ont pas d'autre. Il ne faut jamais désespérer du retour à Dieu d'une âme égarée, éprise d'art. Car, après la Religion, rien ne rapproche autant de Dieu. L'art, c'est la religion de la beauté. Et la beauté, c'est la signature de Dieu dans la création.’

Noch meer bevalt ons deze, van een vrijmoedige, stout denkende geest getuigende weerlegging.

‘Mais voyons la preuve dont l'académicien étaie son affirmation.
Il y en a une, dit il, qui saute aux yeux et qui est que toute forme d'art est obligée, pour atteindre l'esprit, de recourir à l'intermédiaire non seulement des sens, mais du plaisir des sens.’
Parfaitement. Mais pour que la raison soit probante, il faudrait prouver que le plaisir des sens est immoral, Or, cela est radicalement faux.
Les sens sont des facultés naturelles, tendant d'instinct à la possession d'un objet. La possession de cet objet produit ce qu'on appelle le plaisir des sens et ce plaisir est légitime et moral. Il ne cesse de l'être que lorsque le jeu des sens se fait en dehors des lois de la nature.
La preuve de M. Brunetière ne vaut donc pas plus que le prétendu principe qu'elle devait établir.’

Niet alles in Moeller's opstel kunnen wij onderschrijven, zo b.v. niet zijn beweringen omtrent de zonde en haar ontaardende invloed op het schone in de natuur.

Doch, dat geleerde en begaafde R.K. priesters - eindelik, óok in òns land, zo spreken als we hierboven hoorden, dáárover verheugen wij ons van harte, al is onze levensbeschouwing in nóch zovele opzichten een andere dan de hunne.

P.d.M.