De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 11

[p. 299]

Getuigenis over het portret van Marten Pepijn

Antwerpen kon het drie-honderdjarig feest der geboorte van Antoon van Dijck niet beter aankondigen dan door het koopen van een der schoone gewrochten van den beroemdsten aller portretschilders. Ons museum van schoone kunsten bezat reeds vier portretten van onzen meester; maar het thans aangekochte overtreft verreweg diegene, welke wij hier van vóor jaren mochten bewonderen. Het afbeeldsel van Marten Pepijn is wel is waar geen der wereldbefaamde meesterstukken van van Dijck; doch het is een der puike werken van zijnen besten tijd, zoo prachtig van kleur als schoon van teekening, waarin de gekonterfeite persoon vol leven en karakter is voorgesteld.

Dit portret van Marten Pepijn was het laatste gewrocht, dat Antoon van Dijck te Antwerpen maalde, alvorens zich in Engeland te gaan vestigen; want het draagt het jaarschrift A^o. D. 1632 en onze toen reeds vermaarde kunstenaar toog in de maand Maart van ditzelfde jaar naar het Hof van Karel I.

Van Dijck was drie en dertig jaar, toen hij Pepijn konterfeitte, die acht en vijftig jaren had geleefd. Alhoewel de grijze historieschilder, door den glans der nieuwe schitterende School van Rubens was in de schaduw gesteld, toch genoot hij dus nog de hoogschatting der voorname meesters van het jongere kunstgeslacht. Pepijn was er ook door gevleid, dat de gevierde van Dijck zijn portret zoo uitmuntend maalde; want, naast zijn zoo sprekend geschilderd hoofd schreef hij met het penseel op het paneel; ‘Me Pictorem Pictor Pinxit D. Ant. van Dijck Eques illustris. A^o. D. 1632 AEt. me. LVIII.’ (Mij, kunstschilder, schilderde de kunstschilder, Heer Antoon van Dyck, doorluchtig Ridder, in 't jaar onzes Heeren 1632, het 58^ste mijns ouderdoms).

Zoo lang Pepijn leefde, was zijne beeltenis het pronkstuk zijner voorname huiskamer. De eens befaamde historieschilder, die tot hij de zeventig jaren oud werd, overleefde zijnen kunstroem, en toen hij en ook zijne weduwe waren gestorven, moesten zijne kinderen uit nood het duurbaar afbeeldsel huns vaders tot geld maken. Het werd aangekocht door den vergulder-lijstmaker Abraham Grapheus, die ook kunsthandel dreef. Toen die zoon van den gekenden knaap onzer Sint-Lucasgilde op 7 December 1655 over-

[p. 300]

leed, werd de inventaris zijner nalatenschap gemaakt, en daar in vinden wij aangeteekend: ‘In den winckel: Een contrefeytsel van Pepijn geschildert bij van Dijck.’ De weduwe van Grapheus, Cecilia Claessens, zette den kunsthandel voort, maar pronkte niet lang meer met het schoone portret van Marten Pepijn, dat haar werd afgekocht door den Brusselaar Jan Meyssens, die schilder was en zich in onze stad als kunsthandelaar had gevestigd. Ten jare 1659 verkocht Meyssens het kunststuk aan zijnen stadgenoot, den Brusselschen wijnkoopman Jan Hujoel, die er zich op beroemde het puikgewrocht te bezitten. De Antwerpsche schilder Jozef Lamorlet, die Pepijn's portret ten jare 1663 in de zaal van den wijnkoopman mocht aanschouwen, wilde het dadelijk afkoopen, doch bood er vruchteloos 250 gulden voor.

In Juni 1666 werd het vermaard geworden konterfeitsel ten huize van Jan Hujoel, in de Oude-Kleerkooperstraat, openbaar, met den stokslag, geveild en aangekocht door den te Brussel gevestigden Jonker Francisco Seigneurs. Toen deze kunstminnaar het in zijne galerij had uitgestald, ontstond er twijfel, of dit portret wel het echte was, dat door den beroemdsten konterfeiter werd gemaald. Van Dijck maakte de beeltenis van Pepijn ook in grauwschildering voor den plaatsnijder Schelte van Bolswert; en, naar dit gewrocht en meer waarschijnlijk naar het oorspronkelijk portret, terwijl het bij Grapheus, bij diens weduwe of bij Meyssens te koop stond, moet er een ander Marten Pepijn zijn vervaardigd, die echter op doek schijnt gemaald en geen opschrift droeg.

Om bewijzen te hebben, dat hij wel degelijk het oorspronkelijk portret bezat, kwam Jonker Seigneurs, bij den aanvang van 1667, naar Antwerpen, en spoorde daar de bevoegde personen op, die, onder eed, vóor notaris, zouden getuigen, dat zijn portret van Marten Pepijn wel het echte was, dat door Antoon van Dijck naar het leven werd geschilderd. Zij, die deze gewichtige verklaring zouden afleggen, waren Catharina Pepijn, de eigen dochter van den afgebeelden meester, benevens de vroegere bezitter van het konterfeitsel, Jan Meyssens, de schilder Jozef Lamorlet, en de beide kunsthandelaars Jan Sieberechts en Bartholomeus Flocquet. Met deze geachte lieden ging de Jonker naar de Kammerstraat, in het huis ‘den kleinen Eenhoorn’, ten kantore van den notaris Jan Baptist van der Linden, die hunne getuigenis aanteekende als volgt:

Ten versoecke van Jonker Francisco Seigneur,
woonachtich tot Brussel.
Die quarta Januarii Anno 1667.

Compareerde Jouffrouwe Catharina Pepijn, Martinus dochter wijlen, oudt sessenviertich jaren, innewoondersse deser stadt, mij notario bekent sijnde, Ende heeft onder solemnelen eede, te desen in handen mijns notaris gedaen, verclaert ende geaffirmeert, dat op het originael contrefeytsel van den voorschreven Martinus Pepijn, der comparante vader was, geschildert door den heere Anthonio van Dijck in den jare sesthien hondert tweendertich, waren

[p. 301]

Antoon van Dijck
PORTRET VAN DE SCHILDER MARTEN PEPIJN
(Door het Antwerps Muzeum aangekocht in de Veiling Kums op 18 Mei 1898)

[p. 303]

staende dese volgenden woorden: Me Pictorem Pictor Pinxit Anthonius van Dijck 1632 AEt. me. LVIII oft diergelijcke in substancie. Ende dat het selve pourtrait geschildert was op peneel. Verclaerende alnoch de voorschreve deponente 't voorschreven pourtraict over eenighe jaren tot Brussel, ten huyse van dheer Hujoel, wynvercooper, gesien te hebben ende expresselijck, omme tselve te sien, tot Brussel geweest te hebben. Allegerende voor redenen van wetentheyt ende kennelijcheyt, dat sij deponenten het voorschreven contrefaitsel ten huyse van haren vader seer menichmael ende vele jaren gedurende heeft gesien ende tselve seer wel te kennende. Ende want goddelijck is de waerheyt getuygenisse te geven sonderlinge des versocht synde, Consenterende de voorschreve deponente hier van gemaeckt te worden dusdanich instrument een oft meer in behoorlijcker formen. Aldus gedaen ende gepasseert t'Antwerpen ter presentien van Jan Sibrechts ende Bartholomeus Floucquet, beyde cooplieden van schilderyen ende ingesetenen deser stadt, als getuyghen hiertoe versocht ende gebeden.

Catharina Pepijn.

J.B. van der Linden, notaris.

Ten versuecke als voore.
Eodem Die.
Compareerden Signors Jan Meyssens, coopman alhier, oudt vierenvijftich jaren ende Joseph Lamorlet, constschilder alhier, oudt ontrent de viertich jaren, beyde mij notario bekent sijnde. Ende hebben onder solemnelen eede, te desen in handen mijns notaris gedaen, verclaert ende geaffirmeert waerachtich te wesen, te weten den iersten comparant, dat hij ontrent seven oft acht jaren geleden, salvo justo, vercocht heeft aen dheer Joannes Hujoel, wijnvercooper tot Brussel, seker contrefaitsel van Martinus Pepijn, schilder, geschildert ende gemaeckt door dheer Anthonio van Dijck, op penneel ende daer oppe staende dese volgende letteren oft diergelijcke naer hen beste onthouden: Me Pictorem Pictor Pinxit Anthonius van Dijck etc., etc., welcke originael schilderye hij deponent alnoch verscheyde reysen daer naer ten huyse van den voorschreven Hujoel verclaert gesien te hebben. Ende den voorschreven tweeden comparant, dat hij het voorschreven originael contre faitsel oft pourtraict van den voorschreven Martinus Pepijn oock diversche reysen heeft gesien, ierst ten huyse van de weduwe van Abraham Grapheus, vergulder alhier was, ende daer naer ten huyse van den voorschreven Hujoel tot Brussel, geleden over drije a vier jaren, onbegrepen, alswanneer hij aen den selven Hujoel voor het voorschreven pourtraict gelt geboden heeft, ende dat ten minsten de somme van twee hondert vijftich guldens eens, hebbende alsdoen gelogeert geweest In sHertogenbossche, in de Berchstrate, tegens over De Swane, tot Brussel, alwaer den voorschreven Hujoel doen ter tijt woonachtich was. Affirmerende voorts dat het voorschreven pourtraict geschildert was op peneel ende dat daeroppe geschreven waren de voorgemelde letteren, welcke letteren hij op de voorschreve schilderije te vorens ten huyse van de weduwe van den voorschreven Abraham Grapheus oock gesien hadde. Mede compareerden Signors Jan Sibrechts ende Bartholomeus Floucquet, beyde cooplieden van schilderijen alhier, mij notario oock bekent sijnde. Ende verclaerden onder solemnelen eede, als voore, dat sij, in Junio lestleden, gesien hebben, dat tot Brussel, ten huyse van dheer Joannes Hujoel, in de Oudecleercooperstrate, publicquelijck ende metten stockslach vercocht wirdt seker contrefaitsel van Martinus Pepijn, constschilder alhier was, welck contrefeytsel aldaer vercocht wirdt voor originael van van Dijck. Ende want goddelijck is de waerheyt getuygenisse te geven sonderlinge des versocht sijnde, consenteerden de voorschreven deponenten hier van gemaeckt ende geexpedieert te worden dusdanich instrument een oft meer in behoorlijcker

[p. 304]

formen. Aldus gedaen en de gepasseert t'Antwerpen ter presentien van Jan Baptista Boel ende Geeraert de Jode, incolis testibus.
Joannes Meyssens
J. Lamorlet
Hans Sieberechts
Bartholomeus Flocquet
J.B. van der Linden, notaris

Catharina Pepijn, die met zoo veel plecht en hoogschatting van het portret haars vereerden vaders getuigde, was zijne jongste dochter en tevens zijne leerlinge. Toen ook hare moeder was gestorven en de vijf en dertig jarige jonge dochter het weinige, dat zij van hare ouders erfde, had opgeleefd, liet zij zich, den 1ⁿ Januari 1654, als ‘wijnmeesteresse,’ dat is kunstenaarsdochter, bij de Sint-Lucasgilde inschrijven voor het genieten van het vrijmeesterschap. Zij beoefende de portretschildering; want in de abdij van Tongerloo bewaart men nog twee paneelen met de afbeeldsels der abten: Joannes Chrysostomus van der Sterre en Norbertus van Couwerven. Het eerste gewrocht is geteekend: Catharina Pepijn f. A^o 1657; het tweede Catharina Pepijn f.

Ongelukkiglijk ontving de niet onverdienstelijke schilderes, in dien tijd van kunstverval, maar luttel bestellingen, zoodat zij spoedig genoodzaakt was een bestaan te zoeken in het koopen en verkoopen van niet kostbare schilderijen en kunstvoorwerpen en voornamelijk van ‘catechismusprijzen,’ welke, naar allen schijn, bestonden in gekleurde en ongekleurde printen. De vervallen kunstenaarsdochter hield haar winkeltje in den Beggaardengang, in een huisje, dat zij van de paters Beggaarden huurde voor 60 gulden het jaar en waarvan zij eene kamer verhuurde voor 16 gulden 16 stuivers. Dáar leefde de kunstminnende jufvrouw als vergeten in bekrompen toestand tot bij haar zeventigste jaar. In de eerste winterdagen van 1688 faalden hare krachten en geraakte zij niet meer van de bedsponde. Haar winkeltje bleef gesloten en de buurvrouw, Maria Volders, leende der kranke voor de laatste levensbehoeften de noodige som, mits in pand geving van twee schilderijen. Eene grauwzuster kwam de stervende bijstaan en sloot haar de oogen op 12 November 1688.

De naastbestaanden der gestorvene verzaakten aan het sterfhuis en de schuldeischers deden ‘den insolventen boedel’ gerechtelijk en openbaar verkoopen.

F. Jos. van den Branden,

te Antwerpen.