De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 11

[p. 192]

Kunstnieuws

De Kleine Leyszaal in het Stadhuis van Antwerpen.

Op 25 Junie ll. greep hier ter stede een plechtigheid plaats, welke voorzeker als een belangrijk feit in de kunstgeschiedenis van onze Vlaamse gewesten mag aangetekend worden. Die dag werden de muurschilderingen, welke wijlen H. Leys destijds voor zijn eigen eetzaal uitvoerde, in de kleine zaal tussen de Brede Raadzaal en de Huwelikskamer voor 't eerst opnieuw aan het publiek vertoond.

Deze gehele reeks fresko's, die van de Leyszaal naar de Grote Markt met muurbezetsel en al overgebracht werden, zijn ongetwijfeld niet meer heel - en - al zó, als de meester ze eigenhandig voltooide. Zij bevinden zich echter stellig in betere staat dan toen de stad ze aankocht, en werkelik verrassend is het effekt, dat zij in hun nieuwe omgeving maken.

Het zou intussen een dwaling zijn, deze dekoratieve taferelen te vergelijken met de paneelschilderijen, door de meester rond hetzelfde tijdstip voltrokken; het zou zelfs verkeerd wezen, ze in opzicht van tekening en schildering te willen doen doorgaan als toonbeelden van klassieke kunst.

Nooit was het de bedoeling van Leys, iets dergeliks voort te brengen.

Hij wilde enkel het huis, dat hij had laten optrekken, eigenhandig en voor zijn persoonlik genot versieren; hij wilde het doen volgens een tekniek, die volkomen verschilt van alle gewone schildering op doek of paneel; hij

UDO'S HOOFD
Tekening van Edmond van Offel voor ‘Het Viezieoen van Vrederick’
Met biezondere toelating van de Erven Bohn, te Haarlem.

wilde, tot zelf-oefening in een geheel biezonder vak, zuiver dekoratieve schildering leveren, en hij slaagde daarin op meesterlike wijze.

Er is hier dus geen kwestie van proporsie en perspektief, van modellering en verlichting in de gewone betekenis van die woorden; men ga vooral het werk niet van dichtbij, deeltje vóor deeltje ontleden en onderzoeken; men vrage zich af, of het, als muurschildering het gewenste effekt maakt en in zijn geheel op de hoogte staat van de overige werken van de meester. En op deze vraag kan men niet anders dan volmondig antwoorden, dat het een meesterwerk is van allereerste gehalte.

Wat, van dichtbij gezien in het werkhuis van de hersteller, onvolmaakt, gebrekkig, ja zelfs kinderachtig en miezer scheen, wordt nu treffend van kracht, eenheid, leven, harmonie en gedurfdheid. Dit alles zó zeer, dat men eens te meer het buitengewoon talent van de grote kunstenaar in zijn eigenaardige hoedanigheid van dekorateur waarderen moet.

Hier ligt zijn macht, - noch daargelaten nu zijn begaafdheid van karakterschepper, teekenaar en kolorist -, minder in de weet van wat hij er op zetten moest dan wel van wat hij er uit laten mocht. Indien de uitdrukking: ‘het is met niets gedaan’, ooit kan toegepast worden, dan moet zij het stellig op deze gewrochten. Met één veeg, één borstelstreek weet hij zoveel te zeggen als menig ander met uitgepierde fijnschildering. En hoe volledig, hoe volmaakt nochtans is het geheel!

[p. 193]

Daarvan getuigt vooral het grote paneel van de naastgelegen zaal, Margareta van Parma voorstellende. Van een zekere afstand gezien schijnt dat werk de voortzetting, het vervolg te zijn van de wezenlijke zaal met al haar leven en beweging, veel eer dan een heuse wand, zozeer dat het onmogelik wordt met zekerheid te bepalen, waar de marmeren archietektuur van het gebouw eindigt en het geschilderde marmer van het paneel begint, waar de grens is tussen de levende mensen vóor, en de afgebeelde mensen op de muur.

Nooit werd de kunst, om de versiering met de omgeving te doen samenstemmen, verder gedreven; volkomener eenheid van deze beide delen zal wel nergens verkregen zijn.

Op onze aanvraag zouden wij ongetwijfeld met de meeste bereidwilligheid in de gelegenheid zijn gesteld geworden om, ten dienste van De Vlaamse School gemelde schilderingen te reproduseren, vóórdat zij geplaatst werden.

Wij meenden echter van die gelegenheid geen gebruik te mogen maken.

Stellig zouden het zeer belangrijke dokumenten zijn voor enkele ingewijden. Maar die werken werden vervaardigd, om op een bepaalde afstand en onder een biezonder licht gezien te worden.

Door ze fotografies af te trekken in het daartoe nodige schrille licht, en recht vóór het objektief geplaatst, zouden zij zeker, in wit en zwart, niet die indruk gemaakt hebben, welke zij, op de hun bestemde plaats gezien, zo zegevierend teweegbrengen. Overigens, noch de samenstelling, noch de tekening, noch al wat fotografies kan weergegeven worden, maakt de grootste waarde van het werk uit; het is integendeel de artiestieke geest, het onstoffelike, het spel van kleur en toon, het effekt, juist al wat de fotograaf niet vertolken kan, waardoor die schilderijen uitmunten. Ten andere, van de samenstelling verscheen reeds in een van de oude reeks van De Vlaamsche School een zeer getrouwe tekening in omtrek, naar welke wij de belangstellende lezer eenvoudig verzenden.

De kleine Leyszaal, zoals zij zich nu voordoet, is, als het ware, het portaal van de naastgelegene grote zaal, zoals de versiering van de huiskamer van de meester het voorhof was van het aanzienliker werk, dat hij beraamde. Deze twee zalen vormen alzo een geschiedkundig geheel, een uitmuntend beeld van het streven en de behaalde zege van de grootste Antwerpse schilder uit de XIX^e eeuw.

P.B..

Ook de veiling Kums mag beschouwd worden als een gebeurtenis, die haar plaats zal innemen in de kunstgeschiedenis van onze eeuw.

Zijn daaruit wetenswaardige biezonderheden te putten voor de sjacheraars, die krioelen in Apollo's tempel, er ligt ook een les in besloten voor de liefhebber buiten het zoogezegde grand-monde, die nadenkt en koopt voor eigen genot, en niet om met zijn aankoop te pronken bij schatrijke verzamelaars, wie het er alleen om te doen is, te bluffen met duurbetaalde stukken, maar die meestal niet begrijpen noch waardeeren, wat kunstwaarde ze bezitten.

Het is te begrijpen, dat een muzeum honderd duizend frank betaald, om met een goede van Eyck, een Quinten, een Rubens of Rembrandt zijn verzameling te kunnen volledigen, en zodoende de werken van grote mannen in het land te behouden; maar is het redelik, is het rechtvaardig, dat een eenvoudig verzamelaar 70, 80, ja 100 duizend franks betaalt voor een schilderij van een kunstenaar die, omdat hij in zijn leven voor hetzelfde gewrocht niet eens zeven of acht honderd franks bekomen kon, aan ellende en armoede bezweek?

Bewijzen zulke feiten niet, dat bedoelde werken in wezenlikheid zulke verbazende sommen niet waard zijn.?

Zeker, het is niet te bepalen, hoeveel in geld de kruisrechting van Rubens, of de Nood Gods van Quinten waard zijn, al weet men, dat zij aan de meester met een paar duizend gulden en een geschenk voor zijne huisvrouw betaald werden; maar stellig is het atelier van Stevens, bij voorbeeld, niet juist veertig maal schooner dan de intrede van Lodewijk de XI^e van Leys, en vijftig maal dan zijn Magistraten, evenmin

[p. 194]

als de kunstwaarde van een Watteau zes of zeven maal hoger te berekenen is dan die van een Pieter Breughel.

De handelsprijs van een kunststuk is dus niet het gevolg van de wezenlijke schoonheid van het werk, van zijn volmaaktheid, van de kunde van de schilder, niet eens van het kunstgenot, dat de bezitter ervan smaakt. Zij hangt integendeel af van de groter of kleiner vogue, die zekere naam bij zeker publiek bekwam.

Zien wij niet, dat de werken van Hendrik de Braekeleer weinig jaren na zijn dood, en dank aan de vogue, die eilaas te laat kwam, meer betaald worden in ponden gouds dan zij wegen met lijst en al, terwijl hij voor enige honderde franks diezelfde meesterstukken vergeefs te koop aanbood?

Worden niet voor onbeduidende, mislukte en slecht bewaarde gewrochten duizenden betaald, alleen omdat zij het handteeken dragen van een schilder à la mode, wanneer oprechte meesterstukken van even verdienstelike kunstenaars niet de minste gunst bekomen? Zo worden de doeken van Jordaens nu nauwkeurig opgespoord en duur betaald, en nochtans, weinige jaren geleden zou men tien grote Jordaensen voor een kleine David Teniers geruild hebben. Zijn Jordaens' verdiensten dan niet dezelfde gebleven? Of bestaan er geen kunstkenners, en is het schoonheidsgevoel inderdaad de slaaf van de mode? Zijn er geen rijke lieden, die door zichzelf kunnen oordelen, of oordelen zij steeds met het brein van hun gebuur?

Waarom, indien zij zelf zien en gevoelen, kopen zij niet onmiddellik, uit eigen beweging de goede werken van onze tegenwoordige kunstenaars, het zij dan ook uit louter spekulasie; waarom wachten zij tot de faam, alias de mode of de heersende smaak, er de waarde in geld van vertiendubbeld heeft?

Waarom kopen onze Muzeën zoveel oude schilderijen of moderne na de dood van de meester, tegen hoge prijzen, terwijl zij voor hetzelfde geld een ganse verzameling werken zouden kunnen bekomen, welke zij nochtans na min of meer lang tijdverloop met buitensporige sommen zullen betalen, ten bate, niet van de schilder, niet van de kunst, maar van de sjacheraars, die meer verdienen met kopen en verkopen dan de kunstenaars met scheppen.

Voor het geld, dat men nu in de hand stopt van een kunsthandelaar, om éen Stevens te bekomen, zou men destijds van de kunstenaar een ganse verzameling verdienstelike gewrochten hebben kunnen krijgen! Een Meissonnier geldt nu zooveel als een Millet, een Corot, een Delacroix, een Rousseau en een Troyon te samen vóór weinige jaren.

Wat is daaraan te doen? Kan men de gekheid van de mensen, en van de kunstliefhebbers in het biezonder tegenwerken?

Waarom niet?

Zouden bijvoorbeeld de biezonderste Muzeën niet een konkordaat kunnen sluiten, om de werken van de oude meesters tot een normaal tarief te voeren en zich onderling te verstaan voor verdeling van de te koop gestelde schilderijen? Ook voor hedendaagse meesters zou een dergelike maatregel kunnen genomen worden en zulks zou stellig niet ten nadele zijn van onze mannen van betekenis.

En de verzamelaars, die zogezegde kunstkenners, dat die een weinig meer vertrouwen stellen in hun eigen oordeel, de moed hebben te kopen wat zij zelf schoon vinden, en niet steeds handelen volgens de raad van eksperten, die niet immer onpartijdig kunnen zijn, of van kunstenaars die bijna altoos partijdig zijn, vooral wanneer zij tot een nieuwe strekking of een andere school behoren.

P.B.