De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 11

[p. 63]

De kunstschilder M.P. Reus

MAG ik Reus aan u voorstellen?

Ziehier ongeveer zijn portret, niets meer dan een krabbel... Flinke karakteristieke kop; niet veel kleur; onder het werk vol ekspressie. Dan tussen jukbeen en neusvleugel een nerveuze plooi ingetrokken, alsof hij met al zijn aangezichtspieren van tijd tot tijd achteruit schuift, om verder af te komen van zijn werk, meer en meer er buiten. Kort geknipt haar, donker, enigsins borstelig; zware wenkbrauwen die bijna doorlopen over het neusbeen, fors gekromde neus, moustache en kinbaard zorgvuldig gefatsoeneerd. Voeg hierbij donkere ogen, aan de leden ietwat granuleus en soms weggetrokken tot een spleet bij scherp turen tegen het licht, in vlak langs de vilten hoedrand die er over wordt getrokken als scherm. Zijn brede maar niet lange gestalte is verbazend gespierd en hij staat carré vast op zijn benen, die hem instaat stellen tot het natuurleven, wat hij sedert jaren leeft in het belang van zijn kunst.

Als ge in Dordt in zeker toe-huis een smalle, donkere trap zijt opgestommeld en op een portaaltje belandt waar ge een deur, een onaanzienlik deurtje, openstoot op de gis dan kunt ge de schilder in zijn atelier zien aan de arbeid. Veel stoelen zijn er niet; en als ge er éen krijgt, ga dan voorzichtig zitten; of beter nog: trek eerst uw jas uit; want de schilder is in zijn bezigheid zo monter, zo levendig, dat er wel eens klonters afvliegen van penseel of palet, die weet waar belanden en uw mouw het voorkomen konden geven van een geschilderde iris.

Hier in dit atelier staat alles vol studies, vol akwarellen, vol krijttekeningen, vol krabbels. Er liggen stapels schetsboeken, en de olieverftaferelen, waaronder tamelik grote doeken, vindt ge er bij dozijnen.

Toen Reus mij alles liet zien, tijdens ik het genoegen had hem op te zoeken in zijn atelier, hebben wij lang levendig gepraat. Natuurlik over kunst. En het deed zijn onvervalst schildershart

[p. 64]

blijkbaar genoegen iemand te vinden, die wist in te leven in zijn werk. Later liet een gelukkig toeval mij lange wandelingen maken met de schilder. Weken-aanéen hebben wij gesproken dag aan dag over kunst. En ik leerde hem langzamerhand kennen, hem met zijn grote liefde voor al wat echt artistiek is, met zijn razende arbeidslust, zijn moment-vastlegging, zijn stemmingsmart. Geen ogenblik kreeg ik de indruk, dat hij zich anders aan mij voordeed dan hij was; en als ik het niet reeds lang wist, zou ik het nu weten, hoe nameloos het kunstminnend hart lijden moet voor de geliefde... En ook hoe het moet werken - werken, niet voor het publiek; maar stil inwendig werken opdat langzamerhand het dingetje worde geboren, wat zich voor het kennersoog voordoet als brokje kunst. Niet in zijn atelier, maar juist op die wandelingen kwam hij in zijn element; en ik behoefde slechts naar zijn gelaat te zien, zijn plotseling stilstaan te bespieden, de ruk aan zijn hoedrand waar te nemen, om te weten welke kunst hij maakt en welke kunst wij van hem hebben te wachten. Een kindje in een dof zwart kleedje, armoedig en groots toontje tegen 't eindeloos bruin van de hei, schuivend over een éennachts spiegelblank blauw ijsveldje achter een sleedje uit sparretakken, bracht hem in verrukking. Een paar veldwerkers, in blauwde mouwen, kruiende over gelige planken de vers gespitte kluitaarde, ontlokte hem een uitroep van bewondering. Tijdens een wandeling naar Hoog Soeren, achter de ‘pomphul’ op den grindweg naar Asselt, juist waar de weg links buigt naar het asselse bos, viel het middaglicht onder een hoop sparren schuin over myriaden bosbes-blaadjes, donkergroene, glanzige; en toverde mozaïek van paarlmoer over de grond, alsof de volle maan er glansde in plaats van de zon. Zulk een licht-effekt had hij noch nooit gezien, en ik wed dat hij het noch steeds vasthoudt in zijn taai schilders-memorie. Vooral waren het kinderen en eenvoudige boeremensen, Millet-mensen, die hem trokken, zodra ze maar iets groots, iets karakteristieks hadden. Dan de huisjes, met de blauwwitte muurtjes, de blauw-roze slag-schaduwen en de blauw-groen-gelige pannen; want in een goed pannendak ontdekt een schildersoog een palet van de volledigste soort. En dan de schuurtjes; erbij kippenen varkenshok; en de krielende kleurtoontjes van het veelkleurige kippenras; want overal is poëzie, mits maar een oog om ze te merken. En dan de armoedig grootse boomtjes, niet als in een oer-woud van Aimard, maar door gevoelde nooddruft van de overtollige takken ontdaan; zoals reeds in de tijd van Hobbema, toen hij zijn laantje van Middelharnis schilderde. En overal schaduwen, siënna-achtig van grondkleur, maar gebrand; en met karmijn; en met zinober en met pruisies blauw... Overal zag het oog het landschap alsof het geschilderd was; en in de helblauwe lucht, maar met zacht warme ondergrond er door, dreven de ronde zilverkleurige wolken, als grote

[p. 65]

KINDERHOOFD
Oorspronkelike kooltekening van M.P. Reus.

[p. 67]

rollende riksdaalders, waar de wind jacht op maakte; maar met even weinig sukses als de artiesten-portemonnee jaagt op de gemunte.

Toen ik nu onlangs in een koopmansstadje in de buurt de kunstwerken van Reus, een honderdtal, vollediger dan vroeger aanschouwen mocht, want te Arnhem, te Dordt, te Nymegen zag ik zijn tentoonstelling niet, wist ik reeds vooraf wat ik te wachten had. Geniale krabbels met krijt, haventjes te Dordt, scheepjes op de Maas, mensen en dieren in aksie, praters en kaarters in een café, starende kindjes, vrouwen in arbeid, peinzende jongelingen, een kouranten-ombrenger in funksie, een rustende bootwerker, een vrouwtje met kiespijn. Dan akwarellen,

Studietekening van Reus.

levensgrote koppen, ook wel bustes; breed en vlot gedaan, mals en nat, met een zekerheid getoetst, die de kenner verraadt van het vak. En alles portret: sprekend van gelijkenis, wat overigens in dergelik werk als kunst bijzaak is.

De olieverf, - de grote en kleine doeken, een vijftig, - gaf mij oneindig meer te genieten dan ik verwachtte. Want al kende ik bij benadering het moment; het was zo persoonlik, zo echt gevoeld uitgedrukt, dat ik behalve de stemming toch telkens mee gewaar werd een brok ziel van de schilder.

Reus is vóor alles koloriest. Hij is lyrikus. Hij zou zanger kunnen worden als hij wilde: hoewel zijn stem wat monotoon is, door gebrek aan oefening.

Maar te meer oefende hij zich met het penseel, en oefende hij zijn oog in het zien; en waar voor een gewoon mens in schemer alles grauw is, welft zich voor hem nog pauwestaart of regenboog. Zie de lichttoontjes op bootkantjes of deurposten of boomtakken of wat ook, hoe houden ze het vliedende vast en hoe dwingen ze het schuin en schuiner vallende avondgoud om te blijven ter eeuwige bekoring van het lichtgevoelige oog. En dan in de sloten onder een paarlmoer-

[p. 68]

blanke maar toch reeds duisterende hemel, de lichtsaamval als spiegeling en weerworp in het stralende water! Dit alles is zo echt modern, het is zo nieuw. In een schilderzaal bij lamplicht is het niet te vinden; alleen de natuur geeft het in haar wijd uitgebouwd huis.

De hele verschijning van Reus als schilder is een aanwinst voor het landschap der toekomst. Uit hem blijkt, hoe oneindig veel er noch te doen is; hoe weinig er noch werd gedaan. Zie zijn hoge wind! Hier is alles aksie, alles vibrasie. Het ultramarijn aan de kim verscherpt zich langzamerhand tot pruisies blauw; en het water, het wild bewogen onstuimige water, waarover de wind weghuivert, is groenig geel als klei in een gevulde karaf, waaraan een driftige hand lang en heftig heeft geschud. Dit is de storm uit het noorden. De duc d'alven trillen weg in een siddering van lucht; en de kille vlaag platst raak op bootboord en steven; en alles ligt te schommelen, de lijnen van bomen en huizen, schepen en boten, in de omarming van de aanstormende wind.

Reus ekspozeerde weinig op de gewone tentoonstellingen. Zijn werk werd niet altijd begrepen. Toch was het onlangs een verdiend sukses voor de jonge schilder, toen het bestuur van het stedelik muzeum te Dordt zijn ‘Melkhuisje’ aankocht.

J. Winkler Prins,

Apeldoorn.

12 Januarie 1898.