De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 11

[p. 48]

L'An van Franz Melchers

L'An. Album de seize estampes facsimile en couleurs. D'Apres Franz M. Melchers. Poèmes de Thomas Braun. Bruxelles-Paris. Librairie Spéciale des Beaux-Arts. Ed. Lyon-Claesen.

O die reeks platen! o die reeks goede, lieve, plezierige platen! Wat zullen veel luidjes zich daar boos om maken, en met ergernis uitroepen: ‘maar wie heeft er nu in godsherenaam ooit zó'n tuin, zó'n zee, zó'n bomen, zó'n huizen gezien!’ of anderen zullen klagen: ‘maar dat is kinderachtig, dat is niet meer van onze tijd, dat is speelgoeddoosachtig!’ en weer anderen: ‘dat is geen Vlaamse kunst, dat is Japans, Sjienees, Indies, maar niet Vlaams! Wat wordt onze Vlaamse kunst... onze Vlaamse kunst!..’ En zo wegen tal van bekrompen begripjes en ingewortelde vooroordeeltjes op de nauwe hoofden der mensjes, die hoog in de burgt van hun alledaagsheid ingekerkerd zitten, de ophaalbruggen van hun prinsiepen hoog opgetrokken, de valheggen van hun nijd laag neergelaten, geharnast tegen iedere teugelloze uiting van nieuwe, verse, frisse kunst, die overmoedig hun trotse kanteeltorens zou willen bestormen... Ik wil niet gaan pleiten, betogen en bewijzen. - Ik wil maar wat praten over dat boek ‘in m'en eentje,’ voor eigen verzet.

Dikwels heb ik, op verre zwerftochten, rondgedwaald door de lieve gouwen van Vlaanderen en van Zeeland. En als ik dan vele dagen midden in die stille, eenvoudige, lachende natuur geleefd had, werd ik intiemer met haar, leerde ik de vlakten van haar weemoed, de zonnehemels van haar vreugde innig verstaan en genieten. Ik leerde meêleven in de subtiel-wisselende stemmingen van morgen en middag en avond, van winter en zomer, van zon en nevel. Ik heb dan vaak gezocht naar woorden om uit te jubelen of uit te wenen wat me dan zo onweerstaanbaar naar de keel drong, maar de woorden die ik sprak vielen neer als onreine vlekken op het mooie dat ik zag. En de indrukken bleven als de nagalm van een verre melodie door mijn hoofd zweven, zonder dat het me gegeven was, ze vast te grijpen en na te zingen, zó, als ik ze in me heel vaag zingen hoorde.

En nu zie ik al dat ongezegde en onuitgesproken moois plots vóor me opleven met vrolike, lustige kleuren en lijnen, - in 't mooie boek van Melchers.

Ik bedoel niet, dat ik alles zó presies gezien heb als hij, of dat ik alles zó zou gezegd hebben, even zoet of even heftig, of dat zijn opvatting een absolute, enigmogelike is. - Verre van daar! Maar het is een eigenaardige, een sterk persoonlike, een ietwat uit-middelpuntige en vooral: plezierige, die ik heel goed begrijp en waarin ik volkomen meeleven kan.

Zie zijn Jardin de Février, of liever JardinS de Février, want wat ie voorstelt is niet enkel éen bepaalde tuin, maar een sintheze van tuinen, van 'n zekere soort tuinen, uchtendtuinen van Februarie, als de adem wolkjes maakt in de mistachtige lucht, en de stappen knarsen op de keitjes van de heel netjes getrokken paadjes. Er staat 'n geskulpteerde faun in die tuin, ook vazen en een zonnewijzer en achterin 'n gebouw, dit alles in de smaak van zeventienhonderd. Wat kijkt ie treurig grijnslachend, de met late sneeuwvlokjes behangen, verweerde faun. Hij droomt van Clitandre en Scaramouche en 't heel gezelschap, dat verleden zomer feestvierde op de grasperkjes! - Nu komt er in geen dagen een mens door de Februarietuin. 't Is er om te bersten van verveling, tussen de lijnrecht gesneden boompjes en hagen, en naaktgetakte stammen, hoog in de lucht. 't Is er koud en ongezellig en leeg, verlaten, eenzaam. - En in Melchers, tekening is die indruk van uiterste melankolie met veel innigheid weergegeven.

Ook in zijn ‘brumes de Novembre’ treurt hij met stille ogen. Een gracht of vaart in een héel klein Hollands stadje. Links enkele huisjes, dof,

[p. 49]

BLIK IN 'T VERLEDEN
Oorspronkelike tekening van Edm. Van Offel

[p. 51]

gesloten, met zwijgende vensters, die uitkijken op de netjes naasteenliggende keien van de straat. - Over de gracht 'n gewelfde brug en rechts hoge populieren, die in de nevel staan te dromen, en zich spiegelen in 't dode water. Men voelt dat hij de geest van zo 'n hoekje volkomen begrepen heeft, dat hij er zich heeft ingewerkt, dat hij er heel en al van doordrongen is, en - dat hij het talent bezit ons zijn stemming onder de vorm van kunst mede te delen.

Tragies, sinister is de tekening: ‘les feuilles d'Automne.’

Weer een water, een brede vestinggracht vol groenig wier, ergens in 'n stad met verouderde verdedigingswerken. Een stenen brug met grote stadspoort voert er over. Aan de wal hangen lange treurwilgen machteloos neer, afgezweept door regen en wind, afgemat, uitgeput van 't herhaalde stormen. Boven hen, in onafzienbare rei, langsheen de wal heffen de hoge bomen hun kruin ten hemel. Maar de wind vaart met woeste vlagen door hun schaarsbebladerde takken, en ze zwichten en buigen op de hoogte waar ze staan, onbeschut voor 't geweld van 't element. Een lode hemel dreigt vol onheil boven het landschap en de regen striemt in nijdige stralen omlaag. Alles is donker, mat, verslagen, uitgeput, voorbereid op de komst van een lange winter...

Maar Melchers kan ook jubelen en juichen, zingen en dartelen. Neem zijn ‘Chansons d'Avril’ waar het heel teêre groen uit alle bomen schiet, waar de roode daakjes vrolik vlekken onder de jonge, frisse hemel, waar de pikkelende schaapjes door de kleurige velden grazen, - of zijn ‘Vergers de Mai’, waar drie Zeeuwse miniatuur-meisjes touwtje springen onder roos-gebloemde appelaars, in de schetterende, viktorie-schreeuwende fanfare van al de heldere lentekleuren - of zijn krachtig Junie-tafereel, 'n huisje, met prachtigdonkerrood dak tussen 'n massa hoge bomen, waarlangs een kalm rivier slingert, door de groene weide met rosse koeien heen - terwijl in de verte een stompe toren doorkijken komt.....

Het beschrijven van al de 16 keurige tafereeltjes zou me zeker al te ver voeren. Van deze twee echter - die ik wel de beste vind van 't hele boek, noch éen woord. Vooreerst ‘les barques du Printemps.’ Wie kent de groengekante, Hollandse vaartjes, met, aan weerszij, als 'n paradehaag van hoogopgeschoten, rondgekruinde boompjes, tussen wier rijzige stammen de verre horizonnen van groene, gebloemde weiden doorkijken. Wie heeft er langs die stille waterwegen dromend voortgewandeld in de koele lente-atmosfeer, en de helder geverfde schuiten geruisloos voorbij zien schuiven? Een stemming van stil geluk, van zoete ingetogenheid waait u uit deze plaat tegen, en onwillekeurig blijft men er een ogenblik naar turen, terwijl de gedachten met verre herinneringen wegzweven...

De tweede plaat die ik bedoelde, en deze vind ik misschien wel de allerbeste, heet ‘Les fenêtres de l'Eté’. Een binnehuis, ergens in 'n popperig stadje als Veere of zo. De kamer is verlaten, 'n oude kast, 'n paar biezen stoelen en 'n luid tikkende hangklok. De kat slaapt rustig op 'n kussen. - Maar vensters en deuren staan open, wagewijd open, en buiten gloeit en broeit de zonnehitte op de goudgeblakerde velden. En de zomerweelde waait bij volle stromen binnen, bezwangerd met al de bedwelmende geuren van de natuur in haar hoogste bloei. Alles is doordrongen met die intense lucht en trilt van levensvolheid in de pracht van dien geweldigen zomermiddag. - Wat heimwee voelt men naar de rijkdom van die zware zonnedagen, als men, in de winter, achter dichtgesloten ramen, Melchers' akwarel zit te bekijken...

Ik wil lang niet beweren, dat alle platen even mooi zijn. ‘Les papillons de Juillet’ b.v., vind ik bepaald mislukt; of het nu aan de tekening zelf, dan wel aan de reproduksie ligt, kan ik niet uitmaken. Ik ben wel geneigd het laatste te geloven. Zijn ‘Sapins de Décembre’ bevalt me evenmin. De September- en Oktober-taferelen zijn echter heel lief, en dat van Augustus zonderling, fantasties, maar mooi van kleur en tekening.

Maar of dit stuk al wat beter, of dat al wat minder goed zij, de gezamenlike indruk blijft bestaan - en heel de Vlaams- Hollandse kunstbeweging mag zichzelf van harte gelukwensen met de

[p. 52]

aanwinst van Melchers' werk. Hij heeft iets nieuws, iets jongs in de wereld gebracht. Hij heeft afgebroken met de op den draad versleten tradiesie van landschapschildering.

Onze akademies en kunstscholen hebben onze kunst uitgewaterd. Ze hebben het heiligdom opengezet en het door het plebs laten bekijken en betasten. Ze hebben het in handen gegeven van mensen die het niet verdienen, die er de waarde niet van kennen, en heiligschennis plegen. In een woord: ze hebben 'n heleboel brave jongens, voor heel wat anders in de wieg gelegd, penseel en verf in de hand gestopt, en hun 't hoofd op hol gebracht. En het rezultaat, het deerniswaardige rezultaat? Is - dat ons land vergeven is met 'n zwerm artiest-mensen, die van 'n kunstenaar alleen de ondergeschikte hoedanigheid bezitten, soms 'n groter of kleiner dozis tekniek machtig te zijn. Maar gevoel, gedachte, genie komt er nooit uit te voorschijn - wijl het er nu eenmaal niet in stak en zo iets niet aan te leren is.

En als er dan eens iemand komt, die werkelik wat te zeggen heeft, en werkelik wat zegt, en het daarenboven mooi zegt, moeten wij heel dankbaar zijn, wat koren onder het kaf gevonden te hebben, en ons verheugen dat onze kunst, ondanks al haar parazieten, blijken van levenskracht geeft.

En zo iemand is Melchers.

Hij is een dichter, een poëet. Hij heeft veel vreugde en veel weemoed doorleefd met de natuur, hij heeft in de groote, vlakke landen, aan Noordzee en Schelde óm en ómgezworven, hij heeft ze in al hun hoekjes en kantjes bestudeerd, in alle jaargetijden en met alle lichteffekten, hij heeft lang zitten dromen in de weemoed van de verre gezichteinders, en hij heeft eindelik het wezen van die natuur leren begrijpen, hij heeft de ziel van dat land gevoeld. - En zijn subtiele indrukken en sensasies heeft hij met zorg vergaard en gekoesterd. Hij heeft ze opgekweekt in zijn eksotiese geest, en toen ze in hem tot beelden gevormd waren, heeft hij ze uitgezongen, met mooie lijnen en heldere kleuren. Men zoeke dan ook in zijn platen geen materiele dingen, en keure niet af, omdat zijn voorstellingen vaak van de blote werkelikheid afwijken - want hij geeft enkel de essens van de dingen, de droefheid of de vrolikheid die hij er in zag - en niet de dingen zelf, evenmin als men in de personages van Maeterlinck's drama's menselike wezens van vlees en been, maar wel abstrakte zielen en hartstochten zoeken moet. -

En juist omdat die platen zo heerlik zingen en zoo veel vertellen - aan degenen ten minste, die in hun leven al iets gezien en daarbij wat gevoeld hebben - vind ik het een ongelukkig iedee er verzen van Thomas Braun naast te drukken.

De waarde van die verzen op zichzelf laat ik nu geheel buiten de kwestie. Maar ik dwaal liefst eenzaam rond in de lusttuin van Melchers kunst, alleen met mijn herinneringen, alleen de bloemen en de geuren zoekend die me 't meest treffen; ik loop graag eens even verloren in al die wegeltjes en perkjes, om dan, o zo gemakkelik, van zelf weer 't pad te vinden - zonder rondgeleid te worden en ongevraagde uitleg te moeten aanhoren. 't Is 'n geluk dat verzen moeten gelezen worden eer ze tot u komen, terwijl men platen bij de eerste blik vast heeft. Daarom slaan we de gedrukte bladzijden braafjes over en kijken wat langer naar de platen, en ik hoop maar dat er velen zullen zijn, die er evenveel stille, intiense vreugde zullen aan hebben, als ik. -

Pauw II.