De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 8

De zending der kopersnee sedert de laatste volmakingen der lichtteekening

Zoolang het plaatsnijden in hoofdzaak een handwerk bleef, dus van af zijn ontstaan tot op den dag, waarop de hand des plaatsnijders vervangen werd door werktuigen, door fyzische of scheikundige werkingen, kon die kunst in twee groote afdeelingen geplitst worden: de plaatsnee in verhevenheid, waarvan de xylografie of houtsnee de hoofdtype uitmaakt, en de plaatsnee in diepte, waartoe de koperplaat, de ets en de manière noire in de eerste plaats behooren.

Deze opmerking zal misschien vooreerst vreemd schijnen aan het behandelde onderwerp; niettemin verdient ze onze aandacht, omdat, zooals men verder zien zal, de gegevene verdeeling geen steek houdt, naar de middelen, die men heden aanwendt om platen te vervaardigen, voor het afdrukken geschikt, en dat het volstrekt noodzakelijk is zorgvuldig den aard te bepalen der verschillige platen, die kunst en wetenschap ter beschikking van den drukker stellen.

De hedendaagsche plaatsnijkunst in haar geheel beschouwd, wordt in twee groote afdeelingen gesplitst: de graveerkunst met de hand, en de grafiek of nijverheidsplaatsnee. De graveerkunst is eigenlijk de kunst om met de hand op eene plaat van metaal, hout, steen of om 't even welke stof, mits deze hard genoeg zij om weerstand te bieden aan de werking der pers, een gewrocht na te beelden, behoorende bij een ander kunstvak, zooals eene lijnteekening, een teekening met den stomper, eene gewasschen- of eene grauwteekening.

De grafiek omvat al de hedendaagsche middelen, om - zonder eigenlijk handwerk - platen te vervaardigen; zij is de wetenschap, de nijverheid, ten hoogste de kunstnijverheid, die werktuigelijk gelijkmatige platen voortbrengt, betrekkelijk het gebruik dat ervan gemaakt moet worden.

Elke dier afdeelingen bevat nogmaals drie kenmerkende onderafdeelingen: de platen in relief (verhevenheid), welke men drukt met de boekdrukpers, de ingesneden of diepgestoken-, en de vlakke platen, waarvan de eerstgenoemde op de koperplaatpers, de andere op de steendrukpers getrokken worden.

De grafiek levert in elke dier soorten de volmaakste platen, in het opzicht der stoffelijke uitvoering, op voorwaarde dat zij over een goed model beschikke, en voor zooverre men door goede uitvoering verstaat de trouwe, de juiste afbeelding van dit model.

De plaatsnee, integendeel, alhoewel insgelijks platen van de drie soorten voortbrengende, legt zich veel minder toe op het nauwkeurig stoffelijk, trek voor trek, punt voor punt, weergeven van het werk, dat tot model dient, dan wel op het vertolken van zijn algemeenen indruk. Het is zelfs mogelijk eene plaat voort te brengen die in het opzicht der kunst boven het model staat, terwijl de grafiek er altijd beneden blijft.

En daarjuist bevindt zich de groote scheidslijn tusschen plaatsnee en grafiek.

Een straaltje natuurlijk of kunstmatig licht is voldoende, om, op uiterst korten tijd, bij middel der grafiek, eene drukplaat voort te brengen, die het trouwe beeld is van

[p. 174]

eene teekening, een schilderij, een beeldhouwwerk, een zeer ingewikkeld oord uit de natuur; maar eene andere lichtstraal is noodig bij de plaatsnee, om tot zulken uitslag te geraken: de lichtstraal van het verstand.

De hand van den plaatsnijder wordt geleid door het oog, door den geest en door het hart, en voorwaar is de invloed der beide laatste faktoren niet de geringste bij het voltooien van het werk. Daarom is 't, dat, wat de techniek betreft, kinderachtig onvolmaakte platen soms nog die aantrekkelijke behoorlijkheid bezitten, nog dien stempel dragen van 't genie, die ontbreekt aan elk voortbrengsel der nijverheid, welke in weerwil van al hare volmaaktheid, ja, om die volmaaktheid wellicht, koud laten, en alhoewel behaaglijk het oog streelend, noch geest noch hart treffen.

't Is het onverwachte, 't zijn de onjuistheid, de onregelmatigheid, tot de ongelijkheid van trekken en lijnen toe, in een woord de sporen der onvolmaaktheid van 't wezen, dat het werk voortbracht, de bewijzen zijner menschheid en voor alles zijner persoonlijkheid, die tusschen den kunstenaar en den toeschouwer dien innigen band leggen, beginnende met begrijpen om te eindigen met bewondering en verrukking.

Het mekanieke orgel, dat met verbazende juistheid speelt, streng in maat en kadans, slipt in toon, nooit een nootje misslaande, is er ver af de ontroering te verwekken die een virtuoos mededeelt, wanneer hij zijn eigen stuk of dat van eenen anderen meester uitvoert.

Indien een muziekstuk bij zulk voorbeeld mag vergeleken worden met eene teekening of met eene schilderij, de speler met den plaatsnijder, dan neemt het mekanieke orgel hier de plaats in van de grafieke toestellen, en deze verdienen, in den echten zin van het woord ‘kunst’, voorwaar geene min gestrenge bestempeling dan degene, die gewoonlijk toepasselijk is op het muziekinstrument, dat de uren van uitspanning bij het volk opvroolijkt.

Bij het verschijnen der fotografie, nadat de eerste uitingen van verrassing en bewondering wat bedaard waren, ging een algemeene kreet op uit het kunstlievend publiek. De grootste pessimisten klaagden, dat de fotografie de schilderkunst onderscheppen ging, minstens heelemaal omwentelen. Volgens hen zou de kunst, die toch nooit de volmaaktheid der donkere kamer kan bereiken, binnen kort veroordeeld zijn tot werkeloosheid en onvruchtbaarheid.

Sindsdien is de lichtteekening nogtans met reuzenschreden vooruitgaan: heden wonen wij de wording bij van eene nieuwe spruit, die zij eenmaal afwerpen zal, en die zegerijker en schitterender dan hare moeder zal geboren worden: de kleurlichtteekening.

Maar hoe meer we die ontdekking, waarop de xix^e eeuw met recht roemt, zien volmaken en andere wonderen voortbrengen, hoe verder zien wij haar ook van den weg afwijken, dien de kunst, van af het begin der eeuwen gevolgd heeft en immer volgen zal.

Verre van de schilderkunst te benadeelen, is de fotografie haar slaaf, haar trouwe dienaar geworden. Zij is het die, instede van het gewrocht van 't genie te vervangen, het vermenigvuldigt, het doet kennen, het verspreidt, en zij schenkt in zekere mate aan de min bedeelden der fortuin de voldoening, om deel te nemen aan het prachtige banket van 't geestesgenot, eertijds alleen voorbehouden aan de machtigen der aarde.

Alzoo wordt de schilderkunst door de lichtteekening geholpen in haar groot beschavend werk: loutering des gevoels en der gedachte.

(Wordt voortgezet).

P.B.