De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 8

De kunstschilder Francis Nijs

In een tijd als deze, waarop aan wat ik zou willen heeten het klassikaal kunstonderwijs zulk een uitbreiding is gegeven; in een land als het onze, waar tot zelfs steden van minder belang er een akademie op nahouden, waarvan het onderwijs-programma zoowel schilder- en beeldhouwkunst als het gewone akademisch teekenen omvat; in zulk een tijd en land een artiest te ontmoeten, die geen enkel jaar lang een dergelijke school bezocht heeft en zelfs op niemands atelier een proeftijd meemaakte, is zeker op zichzelf reeds een heel interessant verschijnsel. Laat nu zulk een selfmade-kunstenaar - wat lang niet altijd het geval is - vrij blijven van al de manieren en maniertjes, welke, terwijl hij zijn weg zoekt, furore maken; laat hem zijn aangeboren gaven geleidelijk ontwikkelen, van lieverlede - en leerende al doende - zich de geheimen van ‘het ambacht’ eigen maken, dan kan het wel moeilijk anders, of wat wij van hem eerlang te zien krijgen, het zal zich -, zij 't ook minder meesterlijk van doen, minder stout van faktuur - onderscheiden door oprechtheid van gevoel en door frischheid van indruk.

Zulk een zelf-zoeker is de nog jonge schilder, wiens naam ik hierboven vermeldde, en een zelfvinder nog bovendien.

Moeilijk kan ik aannemen dat Nijs - wat anderen er ook over denken en zeggen - van nu af een definitieven vorm voor zijn indrukken zou meenen gevonden te hebben. Er blijft nog steeds in hem iets of wat over van den op zijn Japansch zienden en kleurenden Vlaming van vóor eenige jaren; hij beheerscht al zijn onderwerpen nog niet in gelijke maat, ja, een enkele maal zijn zij

[p. 51]

hem zelfs te sterk, zooals in Winterzon en zijn Hofstede bij Avond; in éen woord: hij is nog eenigszins in die periode van Gährung, welke die van volkomen, alzijdige Klärung toch bij allen noodzakelijk voorafgaat.

Toch is - om de waarheid te zeggen - de ‘Japanniseerder’ er bijna geheel uit. Evenmin aan Oetamaro en Herosjighe als aan Seurat of

FRANCIS NIJS, naar eene potloodteekening van Carl Nijs

Signac of Monet en Gauguin, werd blijkbaar door hem gedacht, toen hij zijn schilderezel opsloeg in bosch en hei te Brasschaat bij Antwerpen, of in de mooie omgeving van Las Palmas en Santa Brigitta op de Kanarische eilanden.

Wat Nijs tot schilderen noopt, schijnt niet, zooals bij onzen machtigen Courtens, het imperieuze verlangen om de solide werkelijkheid met al de illuzie der waarheid met verf weer te geven; niet, zooals bij Claus, de lust om, veel meer dan de soliditeit en den vorm der dingen - het duizendvoudig schakeeren van het licht van dag en nacht zoo verrassend mogelijk voor te stellen; niet, zooals bij den wellicht grootsten impressionnist van dezen tijd, Willem Vogels, de onweerstaanbare verzoeking om van de werkelijkheid te abstraheeren de schoone begoocheling van de kleur, zoodat zij wordt tot iets geheel onstoffelijks, dat zich - overigens schitterend van waarheidsglans - met al de kracht van een hooger ideaal aan ons opdringt; maar wel de stille hoop van een, die in de natuur ziet een spiegel van zijn in hem sprekend gevoel, en zich van deze beide - de in hemzelf geborene en de in zijn omgeving gereflekteerde melancholie - poogt te bevrijden door er een moyen terme voor te zoeken in eigen werk.

Nijs is een weemoedige; in onderwerpen van weemoed slaagt hij het best, iets dat hij ook zelf schijnt te begrijpen, vermits slechts een drietal der nu tentoongestelde schilderijen anders dan melancholische indrukken vertolken: Sneeuweffekt, Las Palmas, De Madelieven en De Kollebloemen. Twee heel aardige schilderijtjes, deze laatste, minder geschilderd om des gevoels, dan om der kleuren wil; zeer levendig en opgewekt van toon en gamma.

[p. 52]

De ware beteekenis van zijn tentoonstelling vind ik in dit zestal, meest kleine schilderijen: Avond te Santa Brigitta, Dooi op het Boulevard, Herfstindruk, Zonsondergang en Omsluierde Maan; in dit éene van grooter afmetingen: Stroomijten bij Maanlicht, en in het drieluikje Dingen der Aarde. Op eenigen afstand lijken Santa Brigitta, Zonsondergang en Herfstindruk, in hun met rood en groen besprenkelden en met purper doorgloeiden grondtoon, heel mooie, rijke gobelins; de avondluchtjes zijn niet alleen vol poëzie, maar als geschilderd met het echte vuurrood der ondergaande zon; en dat die tafereeltjes daarbij flink en warm in de verf zitten, schaadt zeker niet.

Heel stil en intiem is, in zijn stemmigen grijzen toon, het landschap: Omsluierde Maan. Als doordrenkt van 't licht der mooie nachtsterre is de fijne kille nevel, waarin alles om dien slapenden vijver, waar nog een visscher toeft, zich baadt. De natuur gezien als in een zoeten, weemoedzachten droom.

Buiten zijn schilderijen stelde Nijs, in de Verlatzaal, ook een viertal geïllustreerde aanplakbrieven ten toon: heel voyant en bont van kleur, wat zeker wel bij zulke dingen past, en heel mooi van effekt. Wellicht de beste affiches, welke ooit door een Belg ontworpen werden.

Pol de Mont.