De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 7

De kunstschilder Hendrik Luyten

'T Gaat er weer van tentoonstelling op tentoonstelling in ons Zuidnederlandsch wereldje.

Te Antwerpen hadden wij reeds Meijers, het drietal Morren, Hobé en Dubois, en nu weer Luyten, Steppe, van Beurden en Claus, en reeds is een zesde tentoonstelling, van Edmond Verstraeten, geopend. Te Brussel stelden, buiten de Belgische Maatschappij van Waterverfschilders en nu weer Pour l'Art, Valkenaere, Gilsoul, James Ensor, Edgar Farazijn en Leempoels ten toon, en reeds noodigen Crabeels en nog anderen er ons uit...

Voor zoo'n armen tijdschrift-kritikus eenvoudig niet bij te houden!

Hier vooral dringt keuze zich op.

En zoo wil ik het dan beproeven heden, wat al belangwekkends de andere nu gesloten tentoonstellingen ook hebben opgeleverd, mij te bepalen tot de bespreking van een enkel stechts dezer bijzondere of individuëele kunstsalons, en wel een karakteristiek te geven van de nieuwe werken van den wel in Noord-Nederland geboren, doch sedert meer dan tien jaren in onze Scheldestad gevestigden Hendrik Luyten, ‘den Hollander’.

[p. 174]

Zij, die de artikels gelezen hebben, welke ik reeds herhaaldelijk aan dezen artist in deze kolommen wijdde, zullen zich wellicht herinneren, dat ik van eerst af groote sympathie heb getoond voor het robuste en veelzijdige van Luyten's talent, voor zijn breede, aan alle kleinzienig- en kleinzieligheid vreemde manier van opvatten en weergeven, voor het stoute, soms vermetele van zijn durven, voor zijn onvermoeid streven en werken, ondanks en door alle moeielijkheden en hinderpalen heen.

Achtende, dat het de taak is van den beoordeelaar, veel meer licht te doen vallen op datgene, wat in het werk van een

GEITENHOEDER, naar een teekening van Max Liebermann

artist wezenlijk verdient bewonderd te worden dan op datgene, wat er nog minder volmaakts, of zelfs verwerpelijks in voorkomt, heb ik het voorbeeld niet gevolgd van diegenen, welke, om het soms al te brutale van zijn realisme, om het wel eens slordige, ja, vuile van zijn kleurbehandeling, om het wellicht wat nuchtere van zijn blik op de dingen, al het werkelijk verdienstelijke van Luyten's schilderijen hebben voorbijgezien.

Ik herinner aan deze minder gunstige kritiek, deels, omdat het vooral Noord-Nederlanders waren die ze uitbrachten, deels ook, omdat ik er al dadelijk wensch op te wijzen, dat zij, van heden af, alle waarde verloren heeft.

Van voorzichtig angstvallig doen, van een schilderen met heel fijngepunte kwastjes, alles in effen, kalm beredeneerde streekjes, alles even breed en even dik, van verleidelijke patien zal er bij Luyten wel nooit gesproken worden. Daartoe is zijn heele temperament té gezond, té mannelijk, té jong, té veel uit-éen-stuk! Toch is het zeker, dat de laatste sporen van die veelgewraakte slordigheid uit zijn thans tentoongestelde schilderijen verdwenen zijn, de doeken tusschen hun onderscheiden partijen meer evenwicht vertoonen, met meer zorg uitgezet zijn.

Nog iets anders treft aanstonds den bezoeker dezer tentoonstelling. Luyten is strenger geworden op zich zelf, niet alleen wat de uitvoering, ook wat de keuze zijner onderwerpen betreft. De hoekjes veld en bosch, die hij ons toont, zien er interessanter, laat mij zeggen, dichterlijker uit, en er is meer nadruk in gelegd op het werkelijk schoone en karakteristieke, dan voorheen het geval was.

Van het tiental landschappen, in het tegenwoordig salonnetje te zien, schijnt vooral in een viertal, waarvan een enkel van kleiner afmetingen, het summum van Luyten's kunnen tot heden uit te komen. Zij stellen voor, het kleine, een akker in het Voorjaar (Aardappelplanting), de drie grootere een Oktoberlaan (Najaarszon), een vijver in 't gouden jaargetijde (De Eendjesplas) en een boschgezicht (Zomer in de Kempen).

Hoogst eenvoudig behandeld, het eerstgenoemde. Van ver gezien een malfkleurige vlek, het oog uiterst aangenaam aandoende. Geen verdikking van kleur; geen zoeken naar effekt; geen zweem van virtuoziteit zelfs; alleen een getrouwe, doch schoone teruggave, van iets heel werkelijks.

Rijker, meer het werk van een virtuoos en een durver, het tweede tafereel. Voelbaar bijna, de nog half zwoele stilte onder die hooge, weelderig bladregenende boomen.

Veel mooier echter de Eendjesplas: een gedicht in kleuren, waarvan ik, als hoogste karakteristiek zou willen zeggen, dat het welluidend is. Welluidend, zeker! want wat ik reeds in meer dan éen vroeger werk van Luyten, zoo in zeker Herfstlandschap vóor 3-4 jaar, zóo in Meibloemken nog, mocht waarnemen, komt hier nog veel duidelijker uit: het zingen der tonen, groene, gele, roode, purpere, mauve, op en rond den azuurblauwen grondtoon van lucht en luchtweerspiegelend water, het zingen, in korte, losse, vroolijke tonen, - spatjes en toetsjes, tinkeltjes en sprinkeltjes, altijd juist, altijd mooi.

Dit is kunst, zoo rijp en zoo degelijk als zelfs de allerstrengste beoordeelaar het zou kunnen en vooral mogen wenschen; goed geziene kunst,

[p. 175]

omdat ze hier gezien is met een oog, genoeg geoefend om het werkelijk essentiëele van het bijzakelijke, de groote lijnen van de min beduidende te onderscheiden; wel niel het oog van een estheet, in den aristokratischen zin van het woord, maar toch dat van een, die er - ondanks al het bij uitstek kloeke, bijna ruwe van zijn aanleg, op uit is uitsprong te schenken aan

DE KOORKNAAP, naar een teekening van Horenbaut

wat schoon, boven wat het niet is.

Blijkbaar heeft het Najaar voor Luyten veel bekoorlijks. Telkens en telkens weer weet het hem te inspireeren. Welnu, de thans vermelde schilderijen zou ik het liefst willen vergelijken met zekere landschappen van Courtens.

Er is verwantschap - niet gelijkheid - tusschen beide artisten.

Evenmin als Courtens ziet Luyten in den Herfst een seizoen van kwijnen en heengaan, van melancholie en dood; evenmin als Courtens wordt hij getroffen door wat er ziekelijks, droomerigs, vrouwelijks ligt in dit jaargetijde; evenals Courtens vat hij het op als dat ‘rijk seizoen van rijpe kracht’, als die uit het hechtste zonnegoud gesmede ‘kroon van 't jaar’, waarin de natuur gelijkt, niet op een teeder maagdeken, zich met fijne vingeren omhullend met den blanken tooi, dien zij wellicht als bruidswijle had gedroomd, maar die nu haar lijkwade wordt, maar wel op de vrouw met breedzwellende borsten en machtige heupen, die juichend sterft in de zalige weeën van een laatste moederschap; beter nog op die ridders uit oude sagen, die, om te sterven, zich in volle wapenrusting lieten in 't zadel dragen en zegepralend, verjongd bijna van herinnering en hoop, in een gewapper van roode en gele vlaggen grafwaarts reden......

Ziekelijk smachten, hopeloos treuren, dwepend droomen - dat alles is vreemd aan Luyten's en Courtens' herfstgezichten; jubelen doen zij, zegepralen doen zij, en luide zingen zij, kleurendronken, hun purpergouden stervens- of - juister wellicht - nog-levens-roes.

Ook van het vijftal marines en het groote familieportret, kan ik niets anders dan goeds zeggen. In dit laatste doet Luyten, dunkt mij, een stap nader tot zijn geliefkoosd model, onzen grooten Frans Hals. Vroeger scheen hij van dezen meester alleen de uiterlijke, oppervlakkige los- en ruwheid, nu blijkt hij ook beter zijn innerlijke teer- en fijnheid te begrijpen.

Zijn marines - ik zou niet weten bij die van welken onzer hedendaagsche artisten zij nog zouden moeten achterstaan.

In zijn Stormachtige Schelde in 1891 en zijn Terugkeer der Haringschuiten hebben wij even gerijpt werk als in zijn hooger beschreven landschappen. Er steekt in deze tafereelen iets en zelfs veel van de stoere, ruwe kracht van grootmeester H.W. Mesdag, van zijn brutalen en toch dichterlijken blik op de dingen, van zijn stout, neen, vermetel, schijnbaar onachtzaam, rits-rats-er-maar-op-losse en toch zaakzekere doen, van zijn heele artistieke wezen, in een woord. En deze verwantschap, die niemand als een navolgerij mag opvatten, is evenmin den ouderen als den jongeren meester tot schande. Den jongere strekt het zeker tot niet geringe eer, dat men er, op zijn leeftijd durft aan denken, zijn werk aan dat van een Mesdag te toetsen; den oudere kan het niet onverschillig zijn, dat slechts een der allerbesten onder de lateren aan hem doet denken.

Pol de Mont.