De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 6

Mengelingen

Henricus, een Nederlandsch verlichter. - In de x^e aflevering van Elzevier's geïllustreerd Maandschrift, komen drie gedichten van Pol de Mont voor: Een Vlokje, Als de Mot en Tranenlied, opgeluisterd met teekeningen van Henricus. Die teekeningen zijn niet van gewonen aard, en verdienen daardoor een bijzondere melding. De eerste, slechts een kop- en randversiering, vertolkt op zeer eigenaardige wijze deze beide verzen van den schrijver:

‘En weder vlokt en vlokt het, sneller, dichter,
dichter en sneller rond het Alpgevaart!!’

Spijtig, dat de teekening korter is dan de tekst en daardoor eenigszins de harmonie der lijn van de bladzijde breekt. Dit had kunnen vermeden worden, gedeeltelijk althans, eenvoudig door des schrijvers naam onder het gedicht te zetten. Ook bij de twee andere teekeningen zou die weglating een voordeeligen invloed gehad hebben. Er is nu iets, dat vloekt tusschen den vorm der geteekende letters van het éene gedeelte van den titel en de gedrukte van het andere.

De tweede teekening beslaat eene volle bladzijde. Zij stelt den Maneschijn voor:

‘En buiten wandelt, blank, de Maneschijn,
een wonderfee, 't spinrokken in de handen,
rond in den gaard, en spint haar tullen sluiers
om boom en struik en roos en leliekelk.’

Zeer idealistisch en symboliek, deze teekening, zoo smaakvol saamgesteld als handvast uitgevoerd; dit laatste met heel eenvoudige en zelfs naïve middelen, en toch zoo treffend van effekt, dat het voorwaar op het doek, in het groot, overgebracht, eene zeer interessante schilderij zou uitmaken.

De derde illustratie, die van Tranenlied, heeft gansch het aanzien van een glasraam. Wat wij daarbij op te merken hebben is, dat de lijnen, die de plooien en schaduwen van het figuur aanduiden, zoowel door hunne verhouding tot de lijnen, die den omtrek afteekenen, als door wending en vorm met deze laatste niet harmoniseeren. De omtreklijnen, wel is waar, kan men aanschouwen als de looden bandjes, die de glasscherven samenhouden; de fijne lijnen als kleur- en toonaanduiders van het figuur. Deze uitlegging neemt echter niet weg, dat, onzes dunkens, eene eenvoudigere bewerking, en vooral geene kruisteekening, maar wellicht eerder een stippeling, veel tot het algemeen effekt zou bijdragen.

Deze, misschien strenge kritiek, wordt ons ingegeven door het groote belang, dat wij stellen in de beweging, die zich sedert eenigen tijd voordoet voor de opluistering van boeken (stellig eene der bijzonderste manifestaties der versierende kunst, die sedert jaren erg verwaarloosd wordt) en door de vreugde, die wij smaken bij pogingen, die zoozeer, als het werk van Henricus, in eene richting

[p. 173]

geschieden die, logisch, aesthetisch en gezond mag genoemd worden.

Logisch, omdat zij door haren aard stemt met dien van de gewone drukletter. Als zij toch, wordt de patroon der plaat met de pen of het teekenstift vervaardigd, en de uitslag, dien de gravuur oplevert, al wordt deze dan ook werktuiglijk verkregen, is van dezelfde familie als de drukletter.

AEsthetisch, omdat daardoor tusschen de beide deelen van het zetsel harmonie ontstaat.

Gezond, eindelijk, omdat zulk symbolism en zulk mistycism toch verstaanbaar zijn voor elken intelligenten mensch, niet in raadseltjes of rebussen ontaarden; omdat deze platen, ook op zich zelf beschouwd, en onaangezien het gedicht, dat zij zullen opluisteren, hun eigene beteekenis en hun eigen waarde behouden, terwijl daarenboven de figuren zeer goed geteekend zijn.

Op het primo dezer drie punten willen wij echter nog eens terugkomen.

Voor beide eerste platen maakte de kunstenaar gebruik van een gestippelden grond en bracht er zijne teekeningen over, wellicht om tijd te winnen. Dit houden wij voor eene fout. Die inmenging van mekaniek werk tusschen eigenlijk handwerk is noodlottig. Wij begrijpen zeer we dat zuinigheid hieraan niet vreemd is; maar het zij ons toegelaten ons voor het oogenblik niet op dit standpunt te plaatsen. De vergelijking tusschen de twee eerste en de derde plaat is voldoende om te bewijzen, hoeveel deze laatste boven de andere staat in het dubbel opzicht van karakter en eigenaardigheid. Ware de grond der eerste, eigenhandig, onregelmatiger, linkscher, in een woord, minder machinaal aangebracht, het algemeen effekt zou er oneindig bij gewonnen hebben.

In ieder geval durven wij den kunstenaar met zijn teekeningen geluk wenschen. Ja, zijn het, zooals wij denken, proefstukken in dit vak, dan mag hem verzekerd worden dat hij op de goede baan is, en hem alleen eenige ondervinding ontbreekt, om in het vervolg volkomen te slagen.

P.B.

Jan Veth. - In het Weekblad voor Nederland, De Amsterdammer, onder redactie van J. de Koo en Justus van Maurik J^r, verschijnt onder den titel: ‘Bekende Tijdgenooten naar het leven geteekend,’ sedert twee, drie jaar, een reeks gesteendrukte portretten, waarop ik reeds een enkele maal, ter gelegenheid der tentoonstelling van de Haagsche Etsclub, alhier in de zalen van Het Verbond voor Kunsten, Letteren en Wetenschappen, Arembergstraat, de aandacht vestigde, doch waarop ik niet kan nalaten opnieuw, en ditmaal met nog meer nadruk, de aandacht van mijn lezers, kunstenaars en kunstvrienden, in te roepen. Wie de drie-en-twintig tot nu toe verschenen portretten gezien heeft, zal ongetwijfeld het talent van den kunstenaar, Jan Veth, denzelfden die, in De Nieuwe Gids, zoo menige incizieve kunstbeoordeeling, en in genoemd weekblad, om de acht dagen, zulke interessante aanteekeningen over schilderkunst, teekenkunst, enz., gaf en geeft, een zeer hoogen dunk krijgen.

Jan Veth, die blijkbaar de portretten der meesters uit het gotische- en overgangstijdvak diepgrondig bestudeerd heeft, en vooral in de manier van behandelen van Holbein, en Matsijs, en nog meer van Dürer een diepen blik moet geworpen hebben, stelt aan zijn konterfeitsels blijkbaar dezen dubbelen eisch, dat zij zoo treffend mogelijk de ziel van de modellen in de zoo getrouw mogelijk gevolgde trekken van hun gelaat laten doorstralen.

Daartoe heeft hij geen enkele excentriciteit, niet het allergeringste buitengewoon middeltje noodig. Zeer eenvoudig, heel in het breede, vat hij die gelaten op. De silhouet van den kop, de hoofdlijnen van oogen, neus, mond en kin, maar zonder eenig kleinzien der bijzonderheden van de physionomie, een brok schouder links en rechts, meer geeft hij niet. Maar elke trek staat zoo juist op zijn plaats, is zoo krachtig en karaktervol aangebracht; er ligt zooveel voorafgaandelijke zien-studie in gekondenseerd, dat zijn bijna sommaire behandeling ver boven de uitgepierde kleinzierige volledigheid van sommigen verheven is.

Enkele malen is ook Veth kompleeter. Dan verkneukelt hij zich in het conscienticus aanstippen, niet van alle détails zonder onderscheid, maar van alle wezenlijk tot de psychologische physionomie van het model behoorende, van die, welke b.v. het leven aan het levende masker heeft bijgezet. Zulk een portret was o.a. dat van Charles Boissevain, den welbekenden literator en hoofdredacteur van Het Algemeen Handelsblad, die er sprekend van gelijkenis, alleen wellicht een heel klein beetje te oud, vóor ons staat.

Het jongste portret, in het weekblad opgenomen, dat van Karel Alberdingk-Thym, is meer in den eerst door mij gekenschetsten zin behandeld.

Verdomd merkwaardig, dit portret! In hooge mate karakteristiek, niks minder dan een van Eyck of een Holbein, en dan - hoe teekenend, hoe intens teekenend, - en welk een elokwent kommentaar op de werken van Lod. van Deyssel.

In hetzelfde nummer, waarin het verscheen, schreef J.H. Rösring:

‘Als men den kop van A.J. (Karel Alberdingk-Thym) goed beschouwt, krijgt men dieper inzicht in zijn opvatting van personen en zaken. De neusvleugels en de lijnen om den mond geven hem iets Mefistofelesachtig; in dat geheele gelaat ligt de uitdrukking: “Wat bestaat is waard dat het te gronde gaat”; de lippen geven de meest duidelijke interpretatie van vele gedeelten zijner romans: Een Liefde en De Kleine Republiek. Zijn oogen schijnen te slapen. Laat hij ze opslaan en hij ziet u door en door. Die oogen doen als vossenoogen, schijnbaar zien ze niet, evenwel ontgaat ze niet het geringste. Toch ligt er iets zachts en teerhartigs in de oogen, zoodra zij openstaan, en A.J. uit zijne overdenking tot de aarde wederkeert. De kop als geheel is zeer bijzonder en spreekt van buitengewone kwaliteiten.’

Benevens Boissevain en van Deyssel, werden door J. Veth gekonterfeit: D^r Schaepman, D^r Cuypers, W. Maris, J.N. van Hall, Frederik van Eeden, Mr. de Roever, Prof. J.A. Alberdingk-Thym, W. Kloos, A. Verwey, Derkinderen, Hélène Swarth, enz..

[p. 174]

Een galerij van beroemdheden, zooals men ziet, die niet alleen volstaan zal om Veth's naam als dien van een veelkunnend artist te doen boeken, maar tevens, voor een volgend geslacht, een groote historische waarde zal hebben.

Pol de Mont.

Artus Quellin. - De Nieuwe Rotterdamsche Courant van 7 September, vermeldende de ontdekking van den Duitschen geleerde Georg Galland, waaruit afteleiden is dat de graftombe van veldmaarschalk Spar in de Marieenkirche te Berlijn het werk is van Artus Quellin, noemt dezen vermaarden beeldhouwer een Hollandschen kunstenaar.

Om elk misverstand uit den weg te ruimen, meenen wij dat het niet ongepast is hier aan te halen, wat Theodoor Van Lérius over Quellin zegt in zijn Catalogue du Musée d'Anvers. Wij doen hierbij opmerken, dat al de gezegden van den schrijver berusten op officieele dokumenten, die hij persoonlijk geraadpleegd heeft.

‘Artus Quellin, de oude, (1609-1668). Deze zoon van Erasmus, den beeldhouwer, en van Elisabeth van Uden, werd te Antwerpen geboren, en werd er gedoopt in de hoofdkerk, den 30ⁿ Augustus 1609. Men mag veronderstellen dat zijn vader hem de grondregels leerde zijner kunst, waarin hij zich ging volmaken bij den vermaarden Frans Du Quesnoy, te Rome. Terug in Antwerpen gekeerd, werd hij aldaar in 1640 opgenomen in de St-Lukasgilde, in hoedanigheid van meesterszoon. Hij huwde, den 1ⁿ Augustus van hetzelfde jaar, in St-Jakobskerk, Margaretha Verdussen, in de hoofdkerk gedoopt, den 7ⁿ September 1615, dochter van Jan en van Barbara van Sauwen. Erasmus Quellin, de oude, en Jan Verdussen waren getuigen van dit huwelijk, waaruit geene kinderen sproten.

Artus Quellin, de oude, werd door de regeering van Amsterdam gelast met het uitvoeren der talrijke beelden, kariatiden en barleeven in marmer en brons, die het stadhuis dier hoofdstad versieren. Deze bewonderenswaardige werken verworven hem, buiten het toegezegd loon, een gouden ketting en den titel van beeldhouwer der stad Amsterdam, welke vermeld staat onder zijn portret, in 1662 door Richard Collin gegraveerd naar de schilderij van Erasmus Quellin, den jonge, broeder van onzen kunstenaar. Een ander zijner broeders, Huibrecht Quellin, verspreidde door de gravuur al het beeldhouwwerk van dit gebouw. Cornelius de Bie, die ons een gedeelte dezer bijzonderheden naliet, leert ons ook dat het talent van Quellin niet minder hooggeschat werd in Zweden, in Denemarken en in Italië, dan in zijn geboortestad.

Hij liet zich in 1653 opnemen als liefhebber in de rederijkkamer De Violiere. Zijne vrouw overleed den 12ⁿ Februari 1668 en werd begraven in de Minderbroederskerk. Onze beeldhouwer stierf den 23ⁿ daaropvolgende en werd bij haar begraven.’

Door dit alles wordt voldoende bewezen, dat Artus Quellin wel degelijk een Antwerpenaar was, in de Scheldestad het grootste deel van zijn leven doorbracht en er geboren, gedoopt, getrouwd en begraven werd. Alleen de bijzonderheid zijner benoeming tot beeldhouwer der stad Amsterdam, louter een eeretitel, aan een vreemdeling toegekend, als blijk der algemeene bewondering voor zijn talent, is van aard, om desaangaande tot vergissing aanleiding te geven.

P.B.

Verzen door Hélène Swarth. - Onder dit opschrift zag zooeven het licht een lijvige kl.-8^o bundel, omvattende, in niet min dan 304 pag., eerst een rijke keuze uit de verzamelingen: Btauwe Bloemen, Beelden en Stemmen, Sneeuwvlokken, Rouwviolen en Passiebloemen, daarna een vrij aanzienlijk aantal nog geheel onuitgegeven of allerminst enkel in tijdschriften verspreide sonetten en liederen. Op Holl. papier met zeer fraaie letter gedrukt, is dit boek een in den vollen zin des woords hoogartistieke gave. Uitgever: P.-N. van Kampen & Zoon, Amsterdam.

Claribella van Pol de Mont. - Dit nieuwe dichtwerk, reeds in een vorig nummer van de Vlaamsche School aangekondigd, zal aanvang November het licht zien. Het zal, naar wij vernemen, 224 bl. groot-4^o bevatten. Ferdinand Khnopff teekende er een meesterlijke titelplaat voor en Jef Leempoels een niet minder merkwaardige illustratie, eigenlijk een veraanschouwelijking van de ballade, De Bijt, onlangs verschenen in De Gids. Uitgever J.L. Beijers, Utrecht.

Van Cyriel Buysse ziet, nog vóor 't einde dezes jaars, bij Versluys, uitgever van De Nieuwe Gids, een uitgebreide roman het licht. Een fragment daaruit, in De N.G. van Juni 1893, doet er ons het beste van verwachten. Op voorhand heeten wij het nieuwe werk van onzen kloeken Oost-Vlaming welkom.

Otto Julius Bierbaum. - Van dezen talentvollen dichter en enthusiastischen voorstander der moderne richting in kunst en letteren zag het licht een zoo wel doordachte en oprecht gevoelde als uitvoerige - niet min dan 74 bladz. groot-folio beslaande - studie over den beroemden Duitschen impressionist, Fritz von Uhde. Ontstaan, ontwikkeling en zegepraal der plein-airbeweging, opvoeding en studietijd van v. Uhde, de onderscheidene soorten van schilderijen, welke hij onderteekende: tooneelen uit Jezus leven, grepen uit het bestaan der armen, kinderfiguren en portretten, en dan, meer in bijzonderheden, zijn allerfraaiste schilderijen, ziedaar wat Bierbaum's heerlijk geschreven boek in het lange en breede behandelt. Een lijst van 's meesters werken is aan dit alles toegevoegd, evenals een zeer fraai portret, uitgevoerd in heliotypie naar een schilderij van Leo Samberger. Het boek verscheen bij D^r Albert & C^o te München.

Piet van Asch. - Lezen, in n^r 9, 1893, van Elzevier's geïllustreerd Maandschrift, zijn door P.-C. de Moor met beerleelijke, heel onartistieke teekeningen ver...sierde (?) Herinneringen uit het Vlaamsche leven. Zij zijn onderteekend met het pseudoniem E. Rica.

Beerleelijke teekeningen, zeiden wij. Voor een 3tal is dit wellicht te streng. De historische optocht, de balladeepizode: Op brieschende rossen, en het Breidel- en de Coninckvizioen aan het slot, kunnen er door.