De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 6

[p. 70]

De oude monumenten van Luik
(Vervolg, zie bladz. 45)

Tot zooverre de godsdienstige monumenten. Thans komen wij tot een gedenkteeken, dat, alhoewel mede door eenen der Luiksche bisschoppen begonnen en door zijne opvolgers voltrokken, een wereldlijk of liever een vorstelijk karakter heeft. Wij bedoelen het vermaarde Paleis, door Keizer Karel V als het schoonste der Christenheid geroemd, door Margaretha van Navarra, gemalin van Hendrik IV van Frankrijk, als het aangenaamste en geriefelijkste geprezen en door voorname Fransche reizigers merkwaardiger, dan de Louvre en de Tuileries verklaard.

Dit Paleis werd in de eerste helft der xvi^e eeuw op last van den prachtlievenden bisschop Erard de la Marck ontworpen, om het oude paleis van Notger te vervangen, dat dicht bij de kerk van St.-Lambert stond. Herhaalde malen vergroot en verbeterd, werd het laatste in 1505 zoozeer door eenen brand geteisterd, dat aan herstellen niet meer te denken viel. Drie jaar later deed Erard de grondvesten van het nieuwe Paleis leggen. De werken duurden zoo lang, dat hij het in verre na niet voltooid zag. Vreezende, dat zijne opvolgers den bouw niet met dezelfde onbekrompenheid zouden voortzetten, liet hij hun bij uitersten wil aanzienlijke geldmiddelen na, om de voltooiing even rijkelijk als den aanvang te bekostigen.

Het Paleis van Erard de la Marck, dat in gothischen stijl der derde periode gebouwd is, hier en daar met renaissance-elementen vermengd, vormt, zooals wij het heden zien, een langwerpig vierkant, in twee binnenpleinen of koeren verdeeld, het eene een weinig grooter, dan het andere. De gevels der gebouwen, welke de pleinen omringen, hebben nagenoeg hetzelfde aanzien, ofschoon die van het eerste plein in enkele bijzonderheden, eenigszins van die van het tweede verschillen. Zij bestaan uit arcaden, waarboven zich twee verdiepingen vensters verheffen. De vensters der hoogere verdieping, minder in getal, zijn door eene galerij verbonden.

De arcaden van het eerste, het grootste plein rusten op zestig zuilen van graniet. De ronde schachten dier zuilen zijn de eene half effen en half gebeeldhouwd, de andere teenemaal gebeeldhouwd. Er heerscht eene groote verscheidenheid in de teekening van het beeldhouwwerk, zoodat men zeggen kan, dat schier geene der zuilen aan eene andere gelijkt. Zij staan alle op ronde of vierkante voetstukken. De kapiteelen zijn kubieke korven. Op het groote plein dragen zij aan elke zijde een grotesk masker, met loofwerk omgeven; op het kleine, waar men soortgelijke zuilen ziet, alleen loofwerk. De groteske maskers komen ook op de voetstukken voor. De stoute gewelven der portieken, door de arcaden gevormd, hebben gekruiste ribben. Het kleinere plein heeft slechts arcaden en portieken aan twee zijden; aan de twee andere zijden dalen de stijlen der schijnbogen, die de vensters omlijsten, tot den grond neder.

Vroeger hadden drie der buitenzijden van het Paleis dezelfde gevels, als die der pleinen. Op drie hoeken - sommigen meenen op vier - verhieven zich slanke torens, om het eentonige der lijnen te breken. Toen in 1735 een geweldige brand het voorste gedeelte van het Paleis, dat, welk thans als Paleis van Justitie dient, in assche legde, oordeelde de Brusselsche bouwmeester Anneessens, met de herstellingswerken gelast, zeer waarschijnlijk den zuidelijken gothischen voorgevel niet kunstig genoeg en verving hem door een armzalig pseudoclassiek bouwsel, dat het schoone monument ontsiert. Het ergste was, dat bij die zoogezegde verfraaiing de oude hoofdingang, een allerliefst uitspringend paviljoen van drie verdiepingen met eene balustrade bekroond, verloren ging. Gelukkig heeft men, sinds dit ongeval, om niet te zeggen die ramp, ook te Luik de noodzakelijkheid ingezien voor de herstelling van romaansche en gothische monumenten, waar mogelijk, de oorspronkelijke plannen of, wanneer zij niet meer voorhanden zijn, andere, dan Grieksche, Romeinsche of renaissance-monumenten te raadplegen. De laatste zeer gewichtige herstellingswerken, op het groote plein en aan de gothische buitengevels van het Paleis verricht, verdienen allen lof. Die van het westelijk gedeelte, welk als Provintiaal Gouvernementshotel dienst doet, kan daarvan het bewijs leveren. Behalve de wijzigingen en versieringen, door de huidige bestemming van dit gedeelte gerechtvaardigd, heeft die gevel weinig van zijn vroeger uitzien moeten verliezen.⁽¹⁾

Wie de bouwmeester was, die in de xvi^e eeuw de plannen van het Paleis ontwierp, is onbekend. Alleen weet men, dat een Luiksch kunstenaar, François Borset, de zuilen der binnenpleinen en, naar allen schijn, het overige beeldhouwwerk vervaardigde. Hij moet een man van groot talent met eene schitterende verbeelding geweest zijn, om zoo talrijke zuilen met die ongeloofelijke verschei-

(1) Zie plaat bladz. 8.

[p. 71]

denheid van teekening te beitelen. Op het eerste gezicht, heeft men wellicht niet ten onrechte gezegd, zoude men die kapiteelen voor deelen van een romaansch gebouw der xi^e eeuw, die gebeitelde schachten voor die van de kolommen eener Indische pagode houden. Wat niet wegneemt, dat, vooral dank aan de zuilen, het groote plein een meesterstuk is van gothische bouwkunst, en het gansche Paleis een der schoonste burgerlijke gedenkteekenen, welke in België werden opgericht.

_* * _*

Een ander burgerlijk monument te Luik, dat wij vroeger reeds vermeldden en hier niet mogen onbesproken laten, is le Perron, niet zoozeer omdat het eene groote kunstwaarde bezit, alswel omdat het eene gewichtige historische beteekenis heeft. Immers, le Perron werd van de vroegste tijden door de Luikenaars als het palladium hunner vrijheden, het zinnebeeld van de eensgezindheid der burgers, het symbool van de onafhankelijkheid der gemeente beschouwd. Zoo wij sommige historieschrijvers willen gelooven, zoude het van den aanvang des Christendoms dagteekenen. Dat het in de xi^e eeuw bestond, is waarschijnlijk.

Le Perron is eene kleine zuil met eene in het midden beringde schacht. Zij is bekroond met eenen pijnappel, door drie kleine vrouwengestalten getorscht en staat op eenige treden, door vier leeuwen gedragen, die op een vierkant voetstuk rusten. Het alles verheft zich op eene soort tempeltje, waaronder de stralen eener fontein in groote kommen nederstorten.

Het monumentje heeft in den loop der eeuwen vele wederwaardigheden doorleefd. Eerst was het eene steenen fontein, waarop, tusschen de beringde zuilschacht en hare architraaf, drie naakte figuurtjes, - des paillards des deux sexes, zeggen de kronieken, - eenen roedenbundel omvatt'en, als waarschuwing voor de ontuchtigen. In 1212 werd de fontein met de zuil door den hertog van Brabant omvergehaald; in 1448 de zuil en de figuurtjes, in koper hersteld, door een geweldigen storm verbrijzeld. Twintig jaar later, toen Karel de Stoute Luik had ingenomen, liet hij de fontein afbreken, met verbod ze ooit herop te bouwen of de zuil op wapenschilden af te beelden. Hij nam die zuil mee naar Brugge, ten teeken dat de Luiksche vrijheden en voorrechten voor altoos vernietigd waren; doch tien jaar nadien werd zij door zijne dochter Maria van Burgondië aan de Luikenaars weergegeven en hare herstelling op de vroegere plaats met luisterrijke feesten gevierd. In 1693 wierp nogmaals een storm het monumentje omver. De beeldhouwer Delcour herstelde het in den smaak zijner eeuw: de zuil werd eene antieke marmeren kolom en de drie naakte figuurtjes, welke den pijnappel torschen, drie Vestaalsche maagden, volgens de eenen, de drie Gratiën, volgens anderen. Bij eene laatste herstelling, in 1854, heeft men de zuil van Delcour behouden en aan de fontein den huidigen vorm gegeven.

Le Perron verheft zich op de Markt, in de nabijheid van het Paleis der Bisschoppen en tegenover het Stadhuis, dat lang zijnen naam la Violette heeft verloren. Viermalen herbouwd is dit Stadhuis thans niets meer, dan eene ruime burgerwoning, alleen door eene hooge stoep met pijnappels en eene kornis met vazen van andere burgerwoningen onderscheiden. De kleine beek de Legia, die onder het gebouw naar de Maas vloeit, heeft aan de stad haren naam gegeven.

Er blijft ons een woord te zeggen van een derde en laatste oud burgerlijk monument, het zoogenaamde Huis van Curtius, waarin sinds lange jaren het bestuur van den Berg van Barmhartigheid gevestigd is.

In de tweede helft der xvi^e eeuw leefde te Luik een genaamde de Cort of de Curt, die, ofschoon geen geleerde, zijnen naam verlatijnd had en zich Curtius liet heeten. Hij was een schrander man, die in de uitoefening van verschillende nijverheidstakken en inzonderheid als algemeen commissaris der krijgsbehoeften voor de legers in de Nederlanden een ontzaglijk vermogen had verworven. Ook leefde hij op een grooten voet en hield, gelijk men het noemt, open hof. Zijn rijkdom was spreekwoordelijk geworden, en evenals men op den boord der Schelde iemand met een groot fortuin een rijken Fugger noemde, zoo noemde men hem op den boord der Maas den rijken Curtius.

Hij had zich op eene der kaaien eene aanzienlijke woning laten bouwen, van welker pracht zijne tijdgenooten ons wonderen verhalen. Van binnen en van buiten was zij zoo kostelijk versierd, dat zij eer een vorstelijk paleis geleek, en aan de schilderijen, beelden, en kostbaarheden van allen aard, welke ze stoffeerden, waren, heette het, verbazende sommen besteed. Het Huis van Curtius bestaat nog, doch van dat hooggeroemde schoons is tegenwoordig weinig te bespeuren. Een somber, hoog, breed en diep gevaarte, uit kareelsteen, karig met witten steen vermengd, is alwat van het vorstelijk paleis van weleer overblijft. In den buitengevel en in den gevel op den koer zijn hier en daar dierenkoppen en kleine verbrokkelde basrelieven met onderwerpen uit de fabelen van Esopus - La Fontaine, zeggen vele Luikenaars, -

[p. 72]

zichtbaar, doch het zoude gewaagd zijn te verzekeren, dat zij het logge, onvriendelijke gebouw ooit wezenlijk kunstwaarde konden bijzetten.

In groot aanzien bij den vorst-bisschop Ernest van Beieren en zelfs bij Philip II, werd Curtius, in den adelstand verheven, de stamvader van een geslacht, dat aan Luik verscheidene burgemeesters heeft gegeven. Men schijnt van plan te wezen zijn huis te herstellen en tot een oudheidkundig museum in te richten.

Het groote Plein van het Paleis, te Luik.

_* * _*

En ziedaar omtrent alles, wat van oude burgerlijke monumenten te Luik melding verdient. Van de bruggen over de Maas, tusschen welke er zeer fraaie, echt monumentale zijn, van de Universiteitsgebouwen, den Koninklijken Schouwburg en vele prachtwoningen der nieuwe overschoone wijk, welke men L'Ile du Commerce noemt, spreken wij niet. Van de bruggen is er niet éene, welke iets van haar oud karakter heeft behouden, en het overige is insgelijks van onzen tijd. Stellig is het dus niet veel, wat Luik van oude burgerlijke monumenten heeft aan te wijzen. Maar juist dit gebrek aan gedenkteekenen, als sommige onzer steden er zoo heerlijke bezitten, kan dienen, om het verleden der schoone, aloude vorst-bisschoppelijke stad toe te lichten. Het roept ons de eindelooze reeks oorlogen en omwentelingen, belegeringen en innemingen, plunderingen en verwoestingen, waaraan zij, zoowel in de moderne tijden, als in de middeleeuwen ten prooi was, levendig voor den geest. Het herinnert ons de langjarige veeten harer adellijke geslachten, de onophoudelijke worstelingen harer vrijheidlievende burgerij tegen willekeur en dwingelandij, den onverpoosden strijd der Luiksche bevolking tot handhaving van haar goed recht, van hare vrijheden en voorrechten gevoerd, beter wellicht, dan steenen monumenten. Het zegt ons welsprekend, hoe dat alles die kloeke burgerij, die heldhaftige bevolking den lust en de gelegenheid moest benemen, om aan het oprichten en herstellen van zulke monumenten te denken.

Luik, in November 1892.

Sleeckx.