De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 6

De Academie van Antwerpen.

Sedert eenigen tijd wordt de inrichting en het bestuur der Antwerpsche Academie van Schoone Kunsten weer aangevallen.

De Vlaamsche School besprak in 1891 breedvoerig deze instelling, op zulke wijze dat hare onpartijdigheid of onvooringenomenheid niet kan in twijfel getrokken worden. Dit geeft haar zooveel te meer vrijheid bij het onderzoek en de bespreking der uitgebrachte kritieken.

Wij zouden ons programma te buiten gaan, indien wij in polemiek traden met de bladen die zich met de zaak bezig hielden; zulks is dan ook onze bedoeling niet. Maar, uit liefde voor den roem onzer stad zoowel als uit liefde voor de rechtvaardigheid, meenen wij te mogen tusschenkomen om personen, welke deze liefde deelen, op hunne hoede te stellen tegen verkeerde begrippen die zij te goeder trouw rondstrooien, omdat zij slecht ingelicht zijn, alzoo onwillekeurig het werktuig wordende van benijding, afgunst en kwaadwilligheid.

Dat de Academie vatbaar is voor aanzienlijke verbeteringen, geven wij gereedelijk toe; maar indien haar programma, dat inderdaad het werk is van eene bijzondere commissie, en niet van één man, door het gouvernement voorgeschreven werd, met verplichting voor den bestuurder het door de leeraars stiptelijk te doen naleven, dan is het hoogst onrechtvaardig den bestuurder of de leeaars verantwoordelijk te maken voor de noodlottige uitslagen welke de toepassing van dit programma reeds zou hebben opgeleverd of nog zou mogen opleveren.

Vele ongegronde kritieken worden tegen onze kunstschool uitgebracht, omdat vele verkeerde begrippen in omloop zijn, en men van haar uitslagen verwacht, die ze niet opleveren kan en evenmin opleveren moet.

Wat zullen de 1500 leerlingen die de klassen jaarlijks bijwonen, in de Academie zooal opdoen? Zijn zij allen wel geroepen om eens kunstenaar te worden?...

Wat zij moeten opdoen: eenige behendigheid in de vingers, eenige juistheid in den blik, maar vooral en hoofdzakelijk loutering van hun natuurlijk aangeboren schoonheidsgevoel, opdat zij in lateren leeftijd, de nijverheidstak of het ambacht, waarop zij zich toeleggen, met echten, zuiveren kunstsmaak beoefenen. En, indien er jaarlijks van die 1500 jongelingen één enkele boven al zijne makkers uitschittert en de kunstenaarsloopbaan met roem betreedt, dan mag de Stedemaagd met fierheid op hare kinderen neerzien, want dan zou zij in elke eeuw honderd beroemdheden aan het vaderland schenken.

Honderd in eene eeuw! in welk tijdvak en in welk land geschiedde ooit zoo iets? Tijdens de groote eeuw van Rubens zelfs mocht onze stad zich in dergelijken toestand niet verheugen. Toen nochtans was Antwerpens kunstroem het schitte-

[p. 66]

rendst, alhoewel de Academie eerst twintig jaren na Rubens dood, door David Teniers gesticht werd.

Volgens zekere meeningen zouden al de primussen van den zoogezegden prijs van Rome groote meesters -, en buiten de Academie hoegenaamd geene zaligheid te vinden zijn.

Laat ons de feiten eens raadplegen:

Wanneer men de 134 namen nagaat, welke de lijst uitmaken dergenen, die sedert 1819 den eersten of tweeden prijs van Rome behaalden in schilderkunst, bouwkunst, beeldhouwkunst en graveerkunst, dan bemerkt men dat er daar zeer weinig op voorkomen, die ook prijken op meesterstukken welke eens den roem der Vlaamsche School zullen vereeuwigen. Slechts 67 dier namen duiden leerlingen onzer Academie aan, en daaronder niet meer dan 29 primussen. Ferdinand de Braekeleer was de eerste, Willem van der Veken is de laatste.

Maar te vergeefs zou men er de vermelding zoeken van een Wappers, een Leys, een Lies, een de Keyser, een Ducaju, een Verlat een Henri de Braekeleer, om alleen van de dooden te spreken.

Men verlate toch de meening, volgens welke het voldoende zijn zou eene wel ingerichte Academie te bezitten om meteen, eene roemrijke kunstenaarschaar als paddenstoelen te zien uit den grond oprijzen. Kunstenaars worden toch ter Academie niet gekneed en gevormd als spekulatieventen bij den peperkoekbakker.

Indien de leerlingen, die zich aanbieden, de noodige begaafdheid niet bezitten, zal de beste meester er immers geene mannen van beteekenis van maken. Ware kunstenaars vormen zich zelven, na de techniek, het ambacht, de behandeling der stof geleerd te hebben; eigenlijk het eenige dat de meester leeren kan.

Het bewijs hiervan vloeit voort uit dit feit, dat de meeste kunstenaars, die wezenlijk roem verwierven steeds geringen tijd school gingen; dat nooit met zekerheid kan gezegd worden, wie hun leermeester was, en dat hunne persoonlijke werken hoogst zelden de sporen der opgedane lessen behouden.

Het is voldoende, om daarvan overtuigd te zijn, rond zich heen te zien en zich af te vragen wat de werken onzer meesters nog gemeens hebben met de studiën, die zij op de schoolbanken vervaardigden; ja zelfs welk verhand er bestaat tusschen de persoonlijke werken der meesters en die hunner onmiddellijke leerlingen.

Men roepe zich voor den geest, naast eene schilderij van een onzer laatste primussen een of ander apentooneeltje van den geestigen Verlat, hun leeraar en bestuurder nochtans.

Is dit voorbeeld te speciaal, te lokaal; vergelijk dan eene schilderij van Meissonnier met een bekroond werk uit de École des Beaux-Arts.

Die vergelijking zal zeker volstaan om meer dan een vooroordeel te doen vallen.

Wat in elke klas der Academie onderwezen, en de wijze waarop dit aangeleerd wordt, schijnt ons van ondergeschikt belang in vergelijking met den invloed, welken dergelijke kunstschool, ook daarbuiten, op de ontwikkeling van het kunstgevoel en den schoonheidszin der gansche bevolking eener stad dient uit te oefenen, zoowel op de personen die zich met kunst inlaten, als op de kunstnijveraars en versierders van allen aard.

Of het schilderen naar het levend model meer bepaaldelijk in eene hoogere dan wel in eene lagere klas te huis hoort, of het bij middel van pleisteren ofwel bij middel van geteekende voorbeelden is, dat deze of gene les moet gegeven worden, en of de leerlingen zich meer op geschaduwde teekeningen dan op afbeeldingen in omtrek moeten toeleggen, ziedaar zoovele punten, die niet in algemeene regels kunnen vastgesteld worden, omdat veel daarin afhangt van de bevoegdheid der leeraars en van den graad van ontwikkeling der leerlingen zelven. Daarover heeft in de eerste plaats de bestuurder te oordeelen.

Maar de laatste herinrichting der Academie had voor gevolg hare splitsing in twee afdeelingen: de lagere en middelbare leergangen aan den eenen kant, het hooger kunstgesticht aan den anderen. Alzoo werden van ééne Academie, met één bestuurder, twee scholen gevormd, waarvan alleen de lagere onder het beheer van den bestuurder staat; terwijl het hooger instituut voorgezeten wordt door een kunstenaar-leeraar, voor drie jaren door zijne collega's aangeduid.

Heeft die verdeeling nu, zooals beweerd wordt, eenen noodlottigen invloed op het onderwijs?

Zij heeft natuurlijk het gezag van den bestuurder ingekrompen, zijnen invloed verminderd, en de eenheid in de leiding doen verdwijnen.

Indien het echter waar is dat onze leerlingen achterestaan in den prijskamp van Rome, dan is de bestuurder daarvoor niet aansprakelijk ten gevolge van den toestand, waarin hij zich bevindt. Het ware wellicht verkieslijker in alle opzichten, die verantwoordelijkheid wél op zijne schouders te laten rusten, maar dan ook moet hij in de gelegenheid gesteld worden die middelen aan te wenden, die hem goed schijnen om het beoogde doel te bereiken.

_* * _*

[p. 67]

Deze beschouwingen doen ons eenigszins afwijken van de hoofdzaak: den tegenwoordigen toestand onzer Academie.

Als men met onpartijdigen blik, over al de kleine persoonlijke stribbelingen en vitterijen heenziende, in de jaarlijksche tentoonstellingen de werken der leerlingen gadeslaat, doet men de overtuiging op, dat er aanzienlijke vorderingen in de leerstelsels gedaan zijn in meer dan één opzicht.

Zoo zag men in de laatste uitstalling zeer belangwekkende geschaduwde teekeningen naar het pleister; merkwaardige studiën van drapeering en kleedij; leerrijke schetsen en vlugge teekeningen van houdingen en bewegingen, zoowel uit het geheugen als naar de natuur vervaardigd; al zaken waarvan, een tiental jaren geleden, geene sprake was. Men voege daarbij de gesproken lessen over geschiedenis, oudheidkunde, literatuur, enz., zoo hoogst noodig, wat men er ook van zegge, om het peil der verstandelijke ontwikkeling onzer kunstenaars te doen stijgen; de leergangen voor juffrouwen, enz., enz., en men zal tot de slotsom komen dat, indien het waar is, dat in den tijd van van Brée de Academie groote meesters voortbracht, het niet aan den huidigen toestand te wijten is, dat er sedert eenigen tijd minder zouden te voorschijn komen, en dat de reden daarvan elders moeten gezocht worden.

Aan wie al die verbeteringen te danken zijn, valt hier niet te onderzoeken. Men geve Caesar wat Caesar toekomt; doch die verbeteringen zijn even onbetwistbaar als verheugend.

Wij weten wel, dat bovengemelde nieuwigheden opspraak verwekten van wege sommige lieden, al te zeer ingenomen met den ouden doen van van Brée zaliger. Maar, had die niet lang genoeg voortgeleefd? Het rook verdufd in de Academie en het was hooge tijd, dat er modern licht en modern lucht in stroomden. Het manneken naar manneken gaat er uit; dat is een groote stap, andere verbeteringen nog zijn noodig, laat ons hopen dat zij binnen korteren tijd dan de eerste zullen kunnen verwezentlijkt worden.

_* * _*

Bij de bespreking van ons onderwijs werden de zonderlingste stelsels vooruitgezet, betrekkelijk de toekomst onzer nationale kunst. Zoo wordt beweerd dat, aangezien het coloriet de schoonste eigenschap der Vlaamsche School is, men zich daarop bijzonder toeleggen moet in de Academie, alsof het coloriet kon aangeleerd worden, en of men niet colorist geboren wordt!

Anderen, makende de overlevering tot hun stokpaardje, meenen dat de traditie saamgevat kan worden in eene formuul, en dat de navolging van de vroegere meesters de traditie uitmaakt.

En, nochtans, zijn het niet juist de grootste meesters, die in elk tijdvak, met slenter en formuul afgebroken hebben, omdat zij wilden eigenaardig en van hunnen tijd zijn?

Dit is geene paradoxale vooronderstelling, gansch onze kunstgeschiedenis bewijst het; want zie, is Rubens geen Vlaamsche schilder gebleven al heeft hij ook van de Italianen overgenomen wat hij goed vond; is Wappers geen Vlaming gebleven niettegenstaande hij de Rubeniaansche overlevering ruilde tegen het romantism; bleef Leys niet Vlaamsch door zijne vier of vijf manieren heen, zoo uiteenloopend nochtans als weinig berustend op stelsel of formuul?

Die voorbeelden kunnen vermenigvuldigd worden, omdat zij zich ononderbroken voordoen.

Lamorinière verstaat en behandelt toch het landschap niet zooals de Fluweelen Breughel eens deed, evenmin als Verlat dieren schilderde gelijk Snijders of Fijt?

De echte waarde der traditie ligt dus dieper dan in de techniek, en veel van wat, in zake van onderwijs, goed was in den tijd van van Brée of van Wappers deugt niet meer op onze dagen.

Niet de formuul, de voorschriften, de slenter zijn het, die den grondslag uitmaken der Vlaamsche School; hare waarde, hare verdiensten liggen eerder in de oprechtheid, de oorspronkelijkheid, de natuurlijkheid en de moderniteit; dat is: hare kracht van toeeigening, opneming en vervorming volgens den nationalen aard; hare kracht van vervlaamsching elker uiting op kunstgebied, die wezentlijk groot, schoon en waar mag genoemd worden.

P.B.