De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 6

[p. 33]

De toestand in Duitschland en hier.

De omwenteling zet haren weg voort. In Duitschland zoowel als ten onzent, in Frankrijk en in Nederland staat de kunstwereld in rep en roer. De gisting heeft nagenoeg overal dezelfde gevolgen. In Munchen scheurde zich een groep, op dit oogenblik meer dan honderd leden sterk, van de bestaande vereenigingen af. Zij staan bekend onder den naan van Sezessionnisten; aan hun hoofd treft men mannen aan als Von Uhde, Pilgheim, graaf Kalkreuth, Boltz, enz. Zij richtten zich tot het Berlijnsch magistraat om eene bijzondere zaal te bekomen ten einde eene tentoonstelling in den loop van dit jaar in te richten. Geen gevolg kon aan hun verzoek gegeven worden, omdat het stadsbestuur over dergelijk lokaal niet beschikt; ook te Dresden werden pogingen aangewend om de onderneming te doen gelukken.

Inmiddels is eene andere schaar van Munchener kunstenaars, onder benaming ‘de 24’ als het ware op verkenning uitgegaan om, zooals D^r Rosenberg in de Kunstkronik zegt, het terrein te peilen, en met den kunstsmaak der Berlijnsche bevolking in aanraking te komen. Zij hebben in Berlijn eene tentoonstelling gehouden. Het is niet eene afdeeling der Sezessionnisten, want de ‘24’ vormen eenvoudig een kunstenaarsclub, een tafelgezelschap uit een Munchener koffiehuis, waartusschen zich ook kunstenaars bevinden, die de Vereeniging der afgescheurden niet bijgetreden zijn, alhoewel de meerderheid ervan toch de denkbeelden der Sezessionnisten bijtreedt.

Onderstaande overwegingen, aan het schrijven van D^r A. Rosenberg ontleend, werpen een helder licht over den toestand aldaar.

‘Alles wat zeldzaam, gewaagd, buitensporig, uitheemsch, van den oorsprong afwijkend is, zegt hij, vindt bij de “24” evenveel fanatieke bewonderaars en navolgers, als in de Vereeniging der Sezessionnisten. Buiten enkele verdienstelijke gewrochten, strekken de werken der overige leden tot hetzelfde doel; namelijk: het tentoonstellen van de nietigste dingen, de meest alledaagsche soms onbeduidendste motieven, voorgesteld op eene wijze die anders niets treffends of buitengewoons oplevert, dan de min of meer sterk terugstootende nalatigheid, slordigheid en ruwheid in de techniek.

Eenige kunstenaars hebben, wel is waar, nog niet volkomen met hunne vroegere handelswijze afgebroken; en, alhoewel zij zich toch ook met welbehagen, maar ten hunnen nadeele, toeleggen op de oplossing der zoogezegde geraffineerde, maar inderdaad belang- en nuttelooze kleuren verlichtingsproblemas, dan toch behielden zij nog immer iets van de overlevering aan techniek, teekening en modeleering. Men verstaat ten minste wat zij zeggen willen, hoezeer de inhoud hunner schilderijen ook hartelijk onbeduidend is.

Daar genoemde kunstenaars nu toch eenmaal tot de overtuiging schijnen gekomen te zijn, dat de voormalige uitdrukkingsmiddelen, voor de nieuwe wereld hunner onstuimige gedachten te eng geworden zijn, zouden zij ten minste hunne “nieuwe kunst” bij groote onderwerpen moeten beproeven. Dat echter is juist de struikelsteen der nieuwere kunst; daarover kunnen hare profeeten, noch de betooverde dwepers, die hunnen sleep uitmaken, niet heenstappen.

De armzaligste invallen, de ruwste studiën, het onbeduidendst atelieruitschot wordt samengebracht in eene tentoonstelling, die aan de wereld eene nieuwe veropenbaring der kunst brengen moet.

Doch, op groote woorden en schitterende programmas volgt, steeds en immer, eene uitbetaling in kleine munt, en herhaalde beloften op de toekomende daden der nieuwe mannen; deze echter komen niet te voorschijn, en de weinige Duitsche naturalisten en impressionnisten, die wat gekund en ook wat geleverd hebben, gaan bij deze vruchtelooze proefnemingen, dit eindeloos rondtrappelen naar eene donkere toekomst, wellicht heel en gansch ten gronde.

De kunstgeschiedenis leert ons nochtans, door hare ontwikkeling gedurende de dertig of veertig eeuwen die wij beschouwen kunnen, dat eene, van ouds af, trapsgewijze aangegroeide en bevestigde kunstovertuiging en natuuropvatting, zoo maar niet in een ommezien, door eenen revolutionnairen pennentrek neer te storten en te vernietigen is. Daartoe hoeft in de eerste plaats een groot genie, bezield met den noodigen moed, en vooral, met de alles en allen beheerschende en medesleepende kracht tot de daad. Zulk een deed zich echter nog niet voor.

De tentoonstelling der “24” heeft, zooals gezegd is, met de Sezessionisten niets gemeens, officieel althans, maar in den grond zijn zij het toch eens wat betreft hun geruchtmakend programma.

Buiten persoonlijke wrokken en twisten, werd, door den strijd tusschen oude en nieuwe strekking, en door het verzet tegen en de ingenomenheid voor het aanvaarden, in de Munchener tentoonstelling van alle buitenlandsche kunstrichtingen, het steentje aan het rollen gebracht.

Wij trekken partij noch voor den ouden, in zege en heerschappij voortlevende stam der gilde, noch voor de Sezessionisten; maar onbetwistbaar is het, dat deze laatste bij het groot publiek in ongunst gevallen zijn, sedert de hooger besproken tentoonstelling.

Het is eene opgedane ondervinding, op kunstgebied, dat eene groote, alles overmeesterende daad, steeds meer uitwerking heeft, dan honderd geschrevene of geschilderde protesten en programmas.’

* _* *

Ziedaar eene stem uit Duitschland. In Nederland leidt de twist tot bedenkingen van denzelfden aard: ‘- Men praat van nieuwe, nieuwere of allernieuwste richting, zegt de Amsterdammer, alsof we hierna nog iets anders te verwachten zouden hebben. Dat men toch wete, dat er slechts een richting is, namelijk de ware. - Voor veel knoeiers is 't echter een troost, wanneer zij kunnen zeggen dat hun werk geen succes meer heeft, omdat er tegenwoordig weer een andere richting is. -’

* _* *

Zou men niet zeggen dat de artikels waaraan deze gedachten ontleend zijn, opzettelijk voor ons land ge-

[p. 34]

schreven werden. Met verandering alleen van de eigennamen zouden zij volkomen toepasselijk zijn op onze plaatselijke toestanden.

Zooals men daaruit ziet, wordt overal rondgezocht en getast naar nieuwe uitingen, nieuwe manieren, nieuwe vormen, nieuwe kleuren. Overal bestaat strijd tusschen het min of meer overwegende deel dat, of wel de stoffelijke behandeling, of wel de gedachte, in de kunst der komende eeuw zal innemen. Overal treft men, langs den eenen kant verloochening van nationaliteit aan, hardnekkige verkleefdheid aan de overlevering langs den anderen.

Voor de eene heeft de moderne kunst al geleverd wat zij leveren kon: zij is uitgeleefd, zij behoort tot de geschiedenis, en er moet eene nieuwe, jonge, levende kunst geboren worden. Voor de andere heeft de bestaande kunst haar laatste woord nog niet uitgebracht, zij moet voortleven; getrouw aan haar verleden, vooral nationaal blijven, en wars van alle uitheemsche invloeden.

De waarheid ligt waarschijnlijk juist tusschen de beide beweringen in.

Is Rubens niet een Vlaamsch schilder, al heeft hij ook den Italiaanschen invloed ondergaan; is zijn werk minder groot, omdat hij niet schilderde zooals Van Eyck en Quinten Matsys?

Maar, wie is de Messias der nieuwe leer, vroeg onlangs de Vlaamsche School, terwijl heden de Kunstkronik uitziet naar het al beheerschend en medesleepend genie.

_* * _*

In Berlijn had er nog een ander geval plaats, waar D^r Rosenberg niet van gewaagt. Op aandringen van von Uhde werd daar de Noorweegsche schilder Munch uitgenoodigd om eene bijzondere tentoonstelling zijner werken in het lokaal van het Verein te houden. Zijne schilderijen, eerder schetsen in kleuren dan voltooide werken, werden scherp gehekeld in de pers. Daarmede niet tevreden, belegden eenige aanhangers der oude school eene vergadering van het Verein, om eene stemming van afkeuring tegen het bestuur te doen uitbrengen. Met 120 stemmen tegen 105 werd die blaam aangenomen. Het gevolg was dat de helft van het bestuur zijn ontslag indiende en tachtig kunstenaars, die zich niet met die onbeleefde behandeling van een uitgenoodigden kunstenaar konden vereenigen, hun ontslag als leden gaven. Onder de ontslaggevers behoorde de grijze en zeker niet van heethoofdigheid verdachte schilder Ludwig Knaus; hij verzette zich tegen de behandeling, Munch aangedaan, ‘omdat de kunst alleen in staat is zich te ontwikkelen indien aan alle uitingen vrijheid gelaten wordt.’

Ziedaar een schoon en wijs woord, dat wij gaarne tot leus nemen.

De Vlaamsche School trekt evenmin partij voor deze of gene richting, hare zending is het, de aandacht te vestigen op elk verdienstelijk, eigenaardig gedacht en uitgevoerd werk onzer kunstenaars; maar, het moet haren medewerkers volkomen vrijstaan geheel onbewimpeld hunne rechtzinnige meening uit te brengen, zoowel in het bijzonder over elk gewrocht van deze of gene richting, als over den kunsttoestand in het algemeen. Wij slaan niemand ex cathedra in den ban en wenschen dat alleen redeneering en gelouterde smaak uitspraak doe over de verdiensten van een werk, de waarde eener inrichting.

Men hecht in onze dagen te veel belang aan formulen; het is voor sommigen alsof men kunst, schoonheid, waarheid kunne samenvatten in één woord, een tooverwoord, dat kracht zou hebben over zaken. Er bestaat een godsdienst, die der oude Finnen, die voor dogma had, dat wie de passende woorden kende, macht had over zaken en menschen. Wij hechten aan woorden noch formulen, en daarom ook aan scholen noch richtingen. In tien verschillende tijden en scholen zijn er onsterfelijke kunstenaars geweest, en nooit hebben zij hunne waarde ontleend aan hunne theorie, maar wel aan hunne daad. Dieper voelen, treffender opvatten, volmaakter uitvoeren, maakt een grooten kunstenaar. Dus niet het woord, maar de daad. Men late ons gerust met schoone formulen en levere ons goede werken. Dit is de eenige overtuigende en ook de eenig zaligmakende leer.

Wij weten het, een houding als de onze zal voor halfslachtigheid gehouden worden en afkeuring vinden bij oudere en jongere richting. Het zij zoo, wij zullen ons dan vergenoegen met de goedkeuring der middeljarigen, de redelijken. Zoomin als iemand een goed kunstenaar is, omdat hij tot deze of gene school behoort, zoomin is hij het, omdat hij oud of jong is of zich aldus aanstelt. Er bestaat wel is waar geen kunstweger zooals er een melkweger bestaat, waardoor men zich mathematisch verzekeren kan wat echt en wat valsch is, en men is wel gedwongen nevens zijne gezonde rede zijn smaak te rade te gaan. Wie zijne redeneering onpartijdig houdt en zijn smaak loutert en bij hem eerlijk te rade gaat, waar het geldt een oordeel over kunstwerk uit te spreken, die doet zijnen plicht. Zóó en niet anders verstaan wij den onzen.