De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 6

[p. 8]

Muiden

Reizen nemen soms den vorm aan van bedevaarten. Het is een menschelijk gevoel dat hij, die niet geheel onontvankelijk is voor ideale strekkingen en louterende neigingen, er een stil maar zoet genoegen in schept diegenen in bespiegeling te herdenken, welke hem op zijn eigen arbeidsveld zijn voorgegaan. De kunstenaar, die zich door de studie der oudere meesters heeft volmaakt, kan zich aan den aanblik der schilderijen, die hem eens bekoorden, niet verzadigen; hij zoekt de beroemde verzamelingen in den vreemde op, om ongestoord in medesleepende bewondering een Rembrandt, een Rubens, een Raphaël te mogen aanschouwen. De geleerde brengt hulde aan de nagedachtenis van een meester in het

Westelijke voorgevel van het bisschoppelijk paleis (Gouvernements Hotel).

vak door een bezoek te brengen aan zijne woning of aan zijn graf; hij die zijne ledige uren met de studie der fraaie letteren aanvult of daarvan zijn levenstaak gemaakt heeft, voelt soms, na eenigen tijd met het een of ander dichterlijk vernuft in vertrouwelijken omgang verkeerd te hebben, eene onweerstaanbare behoefte om het plekje gronds te groeten, dat eens getuige was van dat levenslot. Ik zegde reeds, dat deze lust in een edel en vereerend gevoel wortelde, in den eerbied voor de dooden, de ouderen, het genie! Wie daarvoor niet koel is, is nog geen hartelooze mummie, nog geen onverbeterlijke philister en droogstoppel geworden. En inderdaad, de schroom, die den bezoeker bevangt, de vrome ernst, die den lach op de lippen doet verstommen, de ingetogen tred, waarmede men de door de herinnering gewijde plaats betreedt, zijn uiterlijke kenteekenen van eene bijna godsdienstige aandoening, die den mensch veredelt en hem in zijn eigen oogen verheft.

Wat een verschil met dien indruk, door een zuil of standbeeld op het gemoed achtergelaten! In het marmeren gedenkteeken bewondert men alleen de handigheid, de kunst van den beeldhouwer, die zoo juist de eischen van gevoel en verstand wist te belichamen. Maar de aanblik is te weidsch en het praalvertoon te zeer in 't oog vallend om den weemoed op te laten komen; het oog, te zeer gestreeld door lijn en glans, verspert den weg naar het hart, om alle indrukken uitsluitend voor te behouden aan het schoonheidsgevoel en de phantasie. Terecht vergeleek ter Haar de marmeren grafzuilen met het grillige danskleed eener doode bruid; niet zonder reden schreef hij, na een bezoek aan het kerkhof Père-la-Chaise in 1855, die mooie verzen, die eene paraphrase zouden mogen heeten van de spreuk des Bijbels: ‘IJdelheid der ijdelheden.’ Neen, het gemoed is maar ontvankelijk voor eenvoud en liefde, stilte dwaze en bescheidenheid, niet voor uiterlijk vertoon of eerzucht.

Bezoek het huis te Weimar, waar eens Goethe gewoond heeft, bezoek de plaats te Wannsee bij Berlijn, waar zich eens Heinrich von Kleist, met zijne geliefde zelfmoordde en met haar onder een stoeren, knoestigen eik begraven ligt. Bezoek het dorpje Wöbbelin, bij Hamburg, waar eens Körner sneuvelde en thans nog voor eeuwig rust; ga naar de Wartburg, naar den Harz, op den Brocken, indien ge Luther in zijne bijbelvertaling beter wilt leeren gevoelen, of enkele gedeelten uit Faust levendiger voor uwe

[p. 9]

oogen wilt zien..... Maar, wij, Nederlanders, wij behoeven ons niet naar den vreemde te wenden om zuivere historisch letterkundige indrukken in ons gemoed op te zamelen; de tijd heeft niet alles gesloopt wat ons aan een roemrijk verleden herinnert, en kan er b.v. twijfel bestaan omtrent de echtheid van de reliquieën, die men in de laatste jaren en nu nog als Vader Vondel's stoffelijk overschot aanziet, zoo is toch niet alles tot een mythe vervlogen of spoorloos verdwenen uit de herinneringen der menschen en het stof des aardbodems.

_* * _*

Utrecht, in het hartje van Nederland gelegen, is het beste punt, dat de tourist kiezen kan als verblijfplaats, indien hij het eigenlijke Holland in eene reeks aangename uitstappen wil leeren kennen. Nagenoeg dezelfde afstand scheidt de stad van Amsterdam, Leiden, Den Haag, Rotterdam, Arnhem. Twee spoorbanen verbinden haar met de Amstelstad, de Staatspoor, vroeger Rijnspoor, ten westen, langs Harmelen en Breukelen; de Hollandsche spoor, ten oosten, over het heerlijke Hilversum. We stappen hier op een Zondagmorgen aan de Maliebaan in en nemen een retourkaartje voor Weesp, dat net één gulden kost. Na ongeveer een uur, gezien de betrekkelijk trage vaart der Hollandsche treinen, door een tamelijk eentonige vlakte gespoord te hebben, komen we aan op de plaats onzer bestemming. Weesp is een klein, onbeduidend provinciestadje met een even onbeduidend getal inwoners, aan den oever der Vecht gelegen, met eene rivierbadinrichting, een oude kerk, en veel-water. U raadt al, waarde lezer, dat het ons niet om de aardigheid te doen is van ons hier een dag of wat te komen vervelen. U zoudt het stellig beroerd vinden, en ik ook. Maar wij willen verder op. Was onze Hooft, dank aan de gunst van Prins Maurits, de Hoofdofficier van Weesp en het Weesper Kerkspel, niet meteen Baljuw van het Gooi en Drost te Muiden? De streek, die wij van het opgehoogde perron van het station kunnen overzien, stond eens onder de jurisdictie van een onzer grootste dichters; het groene grasland en de heldere slooten, slechts op enkele plaatsen met eenig struikgewas of bosschage afwisselend, hebben eens andere menschen gezien, wier aandenken de nakomelingschap in eere houdt; de flinke, maar koele bries, die ons uit zee tegenwaait en ons noodzaakt de jassen dicht te knoopen en onze hoeden op ons hoofd steviger te bevestigen, heeft ook eens om de lokken van den Drost gespeeld, terwijl hij naar Amsterdam voer om de vrienden te bezoeken of na ieverig werken verfrissching zocht in een opwekkenden, geest- en lichaamsterkenden wandeltocht.

Van Weesp naar Muiden is een half uur gaans, langs een kronkelenden begrinten weg, die een tijd lang den linker oever der Vecht volgt. Het terrein biedt weinig of niets dat het oog aangenaam aandoet. Aan de kleur van het groen, aan den dijk waarop de spoorweglijn gebouwd werd, aan de rilling, die de vreemdeling nog in het mooie seizoen niet kan onderdrukken, merkt men dat men hier voortstapt op eene aardkorst, met water doortrokken en doorweekt. De menschen, ook de ingeborenen, nemen hier hunne voorzorgen en kleeden zich warm, want het gevaar is groot en het klimaat verraderlijk. Waar de dijken het vergezicht niet belemmeren, dwaalt de zoekende blik eindeloos in de verte, waar land en water in elkaar versmelten en elkaar doordringen. Niets ontmoet hij dat zijne aandacht of zijne nieuwsgierigheid boeit, de draden en palen van den telegraaf zijn aan de westzijde het eenige wat zich boven de eenzame vlakte verheft. Half mistroostig en onttooverd stapt men verder, om zoo gauw mogelijk het kleine Muiden te bereiken. De kalme, door de zeebries licht gefronste wateren van de Vecht, kabbelen met eentonig geruisch tegen hunne oevers en wiegelen de breedbladige waterplanten, die zich schuw onder het lisch en het laag neerhangend oevergras schijnen te verbergen; met lange tusschenpoozen verraadt het zwaardere golfgeklots, dat een eenzame visscherschuit stroomopwaarts vaart. De kleur- en lichtspelingen, door de weerkaatsing der zomerstralen in het bewegelijk nat teweeggebracht, het suizen van den wind door het klagende oeverriet en het ritselend gebladerte der elzen, ziedaar het eenige dat de vreedzame stilte onderbreekt. Nog eenige minuten en we krijgen de eerste huizen van Muiden in het gezicht; we loopen achter elkaar een smal bruggetje over en we zijn er.

Het steedje heeft nu een gansch modern Hollansch voorkomen. De huisjes, meestal in rooden baksteen opgetrokken, hebben niets antieks over zich en glinsteren van die ongeëvenaarde zindelijkheid waar de echt Hollandsche huisvrouw een eer in stelt. Van de zeventiendeeuwsche gemeente is weinig overgebleven, slechts hij die houdt van de Nederlandsche letteren en van Hooft in 't bijzonder, heeft reden om een pelgrimstocht te ondernemen naar dit gedeelte van het strand der Zuiderzee.

Zie, ginder op de uiterste grens van het vasteland, waar gedurende de wreede overstrooming, die in 1282 het vroegere meer Flevo met de Noordzee vereenigde, de inbrekende wateren bleven liggen, op die smalle landtong, die liet springgetij met schuim bespatten, maar niet overweldigen kan, verheft zich het Hooghe Huis te Muiden. Een breede goed onderhouden gracht omringt het slot; een stevige omheining scheidt het water van den grintweg, die naar Hooft's verblijfplaats leidt. De eerste indruk, wanneer men op gepasten afstand van het slot post vat en zijne blikken over het geheel laat zwerven om dezes werking waar te nemen, valt eer tegen dan mee. Hoeveel eeuwen zijn er niet vervlogen sinds Geeraard van Velzen er zijn gevangen leenheer Floris heensleepte, sinds de geneugten van tafel en gezelligen kout aan Hooft's disch er zulk voornaam gezelschap vereenigde! Onwillekeurig toovert men zich een schilderachtig, maar bouvallig complex voor den geest, waar het ranke veil de scheuren stopt en de afgeknotte torenkegels met eeuwig groen kapt en omzoomt. Daaromtrent vindt men zich echter in zijne verwachting bedrogen. Voor onze oogen rijst geen vervallen ruïne, maar een trotsch en stevig gebouw, waarop de tand des tijds zich stomp schijnt gebeten te hebben. Van de spitse torens glansen ons fonkelnieuwe schaliën te gemoet, die in de vroolijke stralen der morgenzon aan hare vale tinten hebben verzaakt. Geen klimop slingert zijne teedere ranken beschermend als een gordel om de burcht, geene spleten noch scheuren schrijven het mane, thekel, phares van den tijd op de waggelende wallen. Alles is hersteld

[p. 10]

en wordt door waakzame oogen tegen verval behoed.

Het slot, vierkant van vorm, staat met zijn rug naar de zee gekeerd. Eene zeven of acht meters lange brug, die op drie stevige gemetselde pijlers rust, leidt naar de zware ingangpoort. Slechts zelden knarst die op hare hengsels; een kleiner, in het beschot gemaakt deurtje dient als doorgang. Daarboven verheft zich een logge vierkante steenmassa, aan den bovenrand met kanteelen en schietgaten voorzien en langs de vier zijden met kleine venstertjes of met kijkgaten doorboord. Dikke gekanteelde muren verbinden den poorttoren met twee ronde zijtorens; eene dergelijke borstwering begrenst de burg aan de zijkanten, tusschen de twee achtertorens strekt zich het adellijke woongebouw uit. Groot en indrukwekkend is het slot niet; zijne bezitters waren geene machtige heerschers, maar leenmannen van de graven van Holland; niet met het machtige kasteel der graven van Vlaanderen mag het vergeleken worden, maar schoon de ligging niet dezelfde zij, met die roofnesten op steile rotswanden gebouwd, zooals de burg der Vier Heemskinderen te Aywaille op de Amblève of het slot Poilvache, aan de Maas, bij Dinant.

Wij treden het Hooghe Huis binnen en stappen op het binnenhof waar ons al dadelijk een vochtige muffe aardeen steenlucht tegenwaait. Het buiten zoo goed verdoken verval vertoont zich hier onbedekt aan 't oog. De muren zijn geschonden, en brokken steen en gruis liggen aan hunnen voet verspreid; bijna overal is het metselwerk uitgebrokkeld en liggen de voegen der opeengelegde steenen bloot, daarbij den indruk verwekkende van gapende wonden en gekorven lichamen. De omgewoelde aarde ligt alles behalve vlak en vertoont eene reeks bochels en riolen. Niets tempert bovendien het naakte en ruwe van dit tooneel; het slot is aan ondernemers, metselaars en timmerlui overgeleverd, voor wie de aanwezigheid van mos en slingerplant eene bestendige uitdaging is aan houweel en truweel gericht, en wier rustelooze bedrijvgiheid aan de muren hun eigenaardigen stempel ontneemt om er het prozaïsche uiterlijk van een in afbraak zijnde quodlibet woning aan te geven. Niettemin bevat het Muiderslot nog menige plaats, die aan het verleden herinnert en den bezoeker met godsdienstigen schroom en eerbiedige nieuwsgierigheid vervult. Eerst en vooral de zoogenaamde Ridderkamer, die met hare houten zoldering, hare houten wandbeschotten en zetels aan zekere zaal in het Gentsche stadhuis herinnert. Boven den hoogen haard hangt eene schilderij voorstellende de kroning van Hooft als dichter, daarnaast portretten van Barlaeus en, naar het schijnt, van Resselschade Roemer Visscher. In een kast liggen nog eenige oude boeken en gravures; verder staat de zaal ledig. Eenzame stilte heeft het klinken der bekers en het vroolijk gelach der gasten vervangen; die na het overlijden van den ouden Roemer de gulheid van het saligh Roemerhuys, te Amsterdam met de gastvrijheid van den Drost verwisselden. De tonen van de luit der eerste gastvrouw, Christina van Erp, die zoo vaak de aanzittende genoodigden bekoorden, zijn voor altijd verstomd; eveneens de geestige invallen van Tesselschaatje, de geleerde en verstandige opmerkingen van Barlaeus, de nieuwmaren, die de Amsterdamsche vrienden als Coster, Daeck, Reael, over de Academie, de tooneelwereld, de koloniën en de chronique scandaleuse van den tijd uit de Amstelstad meebrachten. Geen ‘Fransche nachtegaal’ laat nog haar liefelijke trillers door de luchtige zaal weerklinken; Huygens, die soms wel een sneldicht placht meê te brengen en van zijne gezantschapsreizen met den heer van Sommelsdyk allerlei wist te vertellen; Vondel, die zich hier over de ‘Dordtsche Santen’ en de rechtzinnige predikanten onbevreesd mocht uitlaten en over het Palamedesproces, Oldenbarnevelt's veroordeeling en Huig De Groot 's verlossing zijn hart wel eens wenschte lucht te geven, de Alkmaarsche en Haagsche vrienden, hoe zij ook heeten mogen, zij allen zijn sinds lang uit deze zalen geweken, waar hunne komst eens zulke vroolijke echo's wekte.

De Ridderzaal is niet de eenige bezienswaardige plaats in het Muiderslot. In een der zijtorens bevindt zich een klein kamertje, dat nu in vervallen toestand verkeert en waar spinnen in de vensternissen hare ragtenten hebben opgeslagen. Een getralied luikje of horretje, in het midden der zware, met dikke grendels voorziene deur aangebracht, is de eenige weg waardoor gedwongen bewoners van dit vertrek met de buitenwereld in aanraking kwamen; gij hebt reeds geraden, waarde lezer, waar gij u bevindt: in de cel waar eens de fiere graaf Floris zuchtte over zijn verloren vrijheid en zijn eigene schuld. Dit vertrek was niet de eigenlijke gevangenkamer van den burg.; de leenman had zich tegenover zijnen heer fatsoenlijk gedragen; zij, die tot den dood, of eeuwige vergetelheid waren gedoemd, werden in een diepen kerker geworpen, een stikdonker en vochtig hok, met allerlei kruipend ongedierte bevolkt, en waar nooit een zomerstraaltje is doorgedrongen sedert de voltooiing van het gewelf.

Het doet goed, na een schuwen blik in deze griezelige duisternis geworpen te hebben, weêr de mooie zon en het lieve daglicht te begroeten en de vrije lucht te kunnen inademen. Voor ons strekt zich de Zuiderzee uit, wier golven onder de stralen der zon eene gele tint hebben aangenomen, zoodat de donkerblauwe wateren der Vecht in een wiegelende en flikkerende zandwoestijn schijnen te verloopen. De oostwind, door niets in zijne ruischende vaart gestremd en met allerlei zeegeuren beladen, blaast frisch om wangen en slapen, en vult de longen met gezonde kracht. Wij brengen van dezelfde plaats, waar wellicht vaak onze Hooft stond, aan de zee onzen afscheidsgroet, knikken nog eens de bekende gestalten toe, die om tin en toren schijnen te zweven, en stappen weer op naar de brink van de sirenenstad.

De tourist mag Muiden niet verlaten zonder koffie gedronken te hebben in Het Hof van Holland, logement en koffiehuis, bij W. Wunnink, stalhouder, wiens huis ook als station van den Gooischen Stoomtram dienst doet. Men krijgt daar namelijk op zijn bord een alleraardigst papieren servet, dat geen vreemdeling mag nalaten meê te nemen, hetgeen trouwens geregeld gedaan wordt. In het midden prijkt een getrouwe afbeelding van het Muiderslot, met het wapen van Floris V aan den linker- en dat van Muiden aan den rechterkant. Onder de teekening staat Hooft's spreuk: Omnibus Idem, met het opschrift:

[p. 11]

Pieter Cornelius Zoon HOOFT
Geb.: 16 Maart 1581 - Gest.: 21 Mei 1647.
Ridder van St. Michiel,
Drossaert van Muiden, Baljuw van Goeiland.
1609-1647.

In de vier hoeken leest men opschriften op de broodwinning van den waard betrekking hebbende, of wel nuttige inlichtingen bevattende voor den vreemdeling, namelijk: ‘Het slot van Muiden is dagelijks te bezichgen,’ en ‘Muiden is gelegen 2 1/4 uur van Amsterdam, 3/4 uur van Weesp. Het geheel is omgeven van en gevat in een sierlijken boord, samengesteld uit ineengeschakelde krullen afwisselende met vierkante schildjes, waarop de namen van Roemer Visscher, Reael, Vossius, Mostaert, van Baerle, Jan Vos, Baeck, Brederoo, Maria Tesselschade en Anna Roemers, Vondel Huygens aan den gezelligen Muiderkring herinneren. Het geheel is kunstig en smaakvol, zonder overdaad, gedacht en uitgevoerd, en vormt, met de photographie van het ‘Hooghe Huis’, een van die aangename souvenirs, die men bij het lezen van Hooft steeds met genoegen uit de la haalt. En ofschoon het quantum mutatus van Virgilius ook op het Muiderslot toepasselijk is, ofschoon de rijke boomgaarden en lusttuinen, die zich weleer om het slot uitstrekten en Hooft's disch met hun sappig ooft plachten op te luisteren, thans braak liggen of met huizen bezet zijn, zoodat men zich ternauwernood een flauw denkbeeld van hunne vroegere pracht vormen kan, toch blijft het eentonige steedje met zijn eenzaam slot eene bedevaartplaats, waar ieder, die wat geeft om Nederlandsche letteren en Nederlandsche dichters, toch eens den stap zou moeten richten, om er eene korte poos te mijmeren aan Hooft's haard of bij Hooft's schim.

21 April 1892.

G. Outis.