De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 6

Theodoor Verstraete en Emiel Claus

Door eenen zonderlingen samenloop van omstandigheden gingen, sedert jaren, die twee namen zoo menigmaal gepaard, dat zoodra de eene verschijnt, de andere zich dadelijk aan den geest voordoet.

Het toeval wil, dat nu weer eene dergelijke samentreffing plaats heeft. Op het oogenblik dat Claus de tentoonstelling van eenige zijner werken opende in de Galerie Moderne, Koninklijke straat te Brussel, richtte Verstraete eene uitnoodiging tot het kunstminnend publiek, om zijne laatste werken te komen bezichtigen (en bewonderen), in de Galerie du Congres, eenige schreden van de vorige gelegen.

Maar niet alleen zulke gebeurtenissen hebben beide namen vereenigd, een meer innige en duurzame band bestaat tusschen hen; beiden zijn mannen van beteekenis, die in de vaderlandsche geschiedenis den roem der Vlaamsche kunst zullen staande houden, want hunne werken bezitten de kenmerkende hoedanigheden onzer nationale school.

Eigenaardigheid, waarheidsliefde, eerlijkheid en eenvoud kenmerken de werken van Theodoor Verstraete: eenvoud tot naïveteit toe in het gebruik zijner middelen, eerlijkheid vooral in de teekening. Treffend voorbeeld van wat het teekenen vermag als het met kunde toegepast wordt. Geene omtrekken nochtans zijn hier te bespeuren; alles draait en keert, wemelt en tintelt als in de natuur. Alles beweegt en verplaatst zich; én het meisje dat 's avonds bij opkomende maan en pinkende starren de koebeesten naar den stal leidt, én de landman, die met vrouw en kind ten arbeid gaat, én de terugkeerende visschersvrouwen, én de peter en meter, die den eerstgeborene, langs de lange beukendreef, van de doopvont terug huiswaarts dragen, alles handelt en wandelt en doet meer denken en gevoelen dan de kunstenaar wezenlijk op het doek bracht: omdat deze tafereelen iets anders zijn dan eene stoffelijke afbeelding der natuur, omdat de schilder voelt, denkt en leeft met de lieden die hij voorstelt, omdat hij den toeschouwer met hem denken en voelen doet, omdat hij dichter is in den vollen zin van 't woord.

Die werkman daar en zijne vrouw, met hun kind naar den akker gaande, leeren ons toch wat meer dan de volmaaktste photographie naar de natuur zou kunnen doen. Zij draagt het kleintje, hij de wieg, waarin het wichtje, te middag, in den lommer, zal te slapen gelegd worden. Heel de geschiedenis van dit huisgezin op dien zonnigen Octoberdag, staat in die lijst te lezen. Zoo ook bij gezichten uit zijne geliefkoosde heide doet Verstraete droomen, zoo ook treft hij in zijne woeste zeeën. Studiën zijn enkel, deze laatsten, stukjes en brokjes. - Ja wel, maar welke gewaarwordingen, welke gedachten wekken zij niet op bij iemand, die de heide en de zee eens aanschouwde, en trachtte te begrijpen!

Maar, zijn die wolken op zichzelven beschouwd wel juist van kleur; spelen in de werkelijkheid op golven en zandheuvels wel zulke tinten en tonen? Ik weet het niet en hoef het niet te weten. Bijzonderheden van bewerking ziet men niet, zij laten onverschillig bij het aanschouwen van zulk geheel. Die lijsten daar zijn ramen van vensters, waardoor men de eeuwig bewegende, eeuwig klotsende en rollende baren der zee, de eeuwig wegvliegende korreltjes der zandheuvels ontwaart. Alleen het meesterschap bewondert men, waarmede Verstraete heldere zonnestralen, weerkaatsing van licht, donkere schaduw en halfdonkere schemering vertolkt; benevens zijn betooverend coloriet, zijn spelen met verven en penseel, waardoor hij alles doet samenvloeien tot eene algeheele harmonie. Niet door overvloed van wit, niet door tegenstelling met blauw en paarsch is het dat hij zijne lichteffekten en lichte effekten bekomt, maar door eene gewetensvolle samenwerking van al de stoffen van zijn rijk palet, en door eene berekende, echter meer gevoelde dan geleerde tegenstelling van kleur en toon.

Doet het aanschouwen van Verstraete's werk

[p. 7]

eene gewaarwording ontstaan, die te vergelijken is met hetgene men gevoelt bij het aanhooren van een groot opera, dan is het werk van Claus meer te vergelijken aan wat men gewoonlijk onder de benaming van opéra-comique verstaat.

Zijn afgod is de Zon, de Vlaamsche Zon, die het malsche, lichtgroene gras der Leiboorden beglanst, en meer zilver en diamant dan goud en robijn op de aarde strooit. Claus is meer realist, meer materialist langs den eenen kant, maar wordt meer conventionneel langs den anderen. Meer materialist in de opvatting der wereld, meer conventionneel in de manier van vertolken.

Realist is hij bij voorbeeld in zijnen beetoogst; eene prachtige schilderij vol leven en beweging, vol waarheid tevens. Maar te vergeefs vraagt men zich af waarom dit tooneel uit het boerenleven op zoo groote schaal moest afgebeeld worden. De afmeting van het doek neemt hier niets af van zijne verdienste. Andere schilders van uitstekend talent handelden overigens eveneens zoo. Men denke slechts aan den ‘Coup de Collier’ van Verlat. Dit tooneel ook ware met evenveel kracht op kleinere schaal voor te stellen geweest, zonder dat het iets van het geweldige, het woeste zou verloren hebben, dat de kenmerkende hoedanigheid van het stuk uitmaakt. Nochtans de opmerking die zich hier onwillekeurig en natuurlijk voordoet, bewijst dat de schilderij alles niet zegt wat zij zeggen kon. Wel is waar, zóó gebeurt het op het veld; het is juist voorgesteld, maar zonder meer; zoodra men het gezien heeft weet men er alles van; tot nadenken, tot dieper voelen geeft het stuk geene aanleiding. Is dit een gebrek? Zulks is niet uitgemaakt, en van het oogenblik dat men aanneemt, dat eene schilderij alleen tot het genot van de oogen des lichaams dient, mag men ook niets meer vragen. In den achtergrond straalt 's schilders dichterlijk gevoel meer door: achter die lange rij boomen leven nog menschen die lijden en strijden als die van het voorplan. Maar, die welke wij hier zien laten niet denken aan de afwezigen, de poësie ontbreekt, alleen blijft het stoffelijk wezen.

Aan Claus werd verweten dat hij niet meer de Claus is van de Voorbijvarende Trekschuit, van het Visscherken, enz.

Zulk verwijt is ongegrond. Steeds zoeken naar nieuwe wegen en nieuwe middelen, steeds veranderen en verbeteren is eene behoefte voor den waren kunstenaar. Het grootste onheil dat hem overkomen kan is: ‘het briefje te vinden’ en alles te vervaardigen naar hetzelfde recept, onveranderd en onbewogen; verstokt en versteend, en volhardend in de boosheid. Dat deed Claus nimmer, hem zij daarover geluk gewenscht.

Zijne handelwijze in het verleden is eene waarborg voor de toekomst; daar, waar hij gevaar loopt buitensporig te worden in de toepassing van nieuwe middeltjes, zal hij zich kunnen wederhouden en niet stelselmatig worden. Hij weet hoe doodend voor de kunst, het aanwenden van een systeem is, tegen de meening in van sommige modernisten.

Voor wat coloriet betreft is Claus uitstekend in zijne sneeuwgezichten; zijne najaarszon, die te Gent tentoongesteld was, is eveneens merkwaardig onder dit opzicht. Deze schilderij was, na zijne Windbui een tweede stap in eene nieuwe richting; de derde stap is zijne Winterzon, welke echter, ondanks al de hoedanigheden die het doek bezit, niet vrij te pleiten is van overdrijving, terwijl zijne Boorden der Lei, zijne Wilgen en enkele andere, dank aan eene soort van pointillage, erg flikkeren. Dat is geene trilling van licht en dampkring meer, het slaat bijna over tot eene aardbeving en storm in de lucht. Als de kunstenaar het wil laten stormen, nochtans, beschikt hij over andere middelen, zoo als bewezen wordt door hooger gemelde Windbui, welke in de tentoonstelling der XIII prijkte en in de Vlaamsche School besproken werd.

Tusschen zijne kleine schilderijkens, heel bescheiden ‘Lijsten met studiën’ betiteld, bevindt zich menig pareltje, dat, wat individualiteit, toonverdeeling, toets en pracht van coloriet betreft door de liefhebbers minstens zoo hoog geschat wordt als doeken van groote afmeting, als zij het dan ook met zeer eenvoudige middelen bekomen. Daarin bewijst Claus het best dat hij zijn palet volkomen meester is, en dat indien hij zich zelven niet steeds gelijk blijft, dit bij hem met opzet, wetens en willens geschiedt; maar tevens dat ongezochtheid in een kunstwerk nooit schaden kan.

In Verstraete's tentoonstelling hingen ingelijks kleine werken, zeer nederig in een houten lijstje, bij den ingang der zaal. Deze ook treffen bij den eersten oogslag, daaruit straalt eene warme kunstenaarsziel. Hier worden eenige etsen bedoelt; eenige, want lang is het niet dat Verstraete de etsnaald hanteert, niettemin bevinden er zich meer dan één, in deze kleine verzameling, die niet vergaan zullen, een bootje onder andere dat meesterlijk is.

P.B.