De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 5

[p. 86]

Kroniek

Beeldende kunst

De stad Antwerpen heeft voor haar Museum eene schilderij aangekocht van H. Leys: De Piferari. Deze schilderij is van 1836, een jaar jonger dus dan de Zielemis van Berthal de Haaze, gewrocht waarmee de meester de groote gouden medalje te Parijs bekwam, en dat thans het Brusselsch Museum versiert. Ook van Lies is een schilderij aangekocht. De vier stukken van Verlat: Nood Gods, Vox Dei, de Haan en de Cadi, zijn in eene nieuw geopende zaal geplaatst.

Antwerpen-Brussel. - Onder dien titel heeft Als ik kan, met de hulp van den hr. Delmer, te Brussel, in de zalen van het Museum, eene tentoonstelling ingericht, waarop nevens zijne medeleden ettelijke kunstenaars uit Brussel werken inzonden.

Verheugend is die titel.

Sedert jaar en dag toch was er meer wrijving en strijd dan sympathie tusschen de hoofdstad en ons. De rekening van den toestand zal wel eens op te maken zijn en het batig slot zal langs geene zijde zeer groot zijn.

Is de tegenwoordige tentoonstelling als kunstuiting niet gewichtig genoeg, om aan dien wederzijdschen naijver een einde te maken - in zulken strijd zijn er geene andere overwinningen dan meesterstukken - toch kondigt zij aan dat wij ten minste met het stelselmatig negeeren en miskennen gedaan hebben. Er schijnt plaats te komen voor eene loyale mededinging. Des te beter! Aan het uitbreiden van den invloed eener ernstige critiek - aan het toenemend getal van aanraking- en vergelijkingspunten heeft iedereen iets te winnen - die talent heeft.

Als teeken des tijds, is die tentoonstelling ook nog in dezen zin interessant dat ze bewijst hoe onder de jonge kunstenaars het systeem van het self-help zich oorspronkelijk uitbreidt.

De eerste stap in die richting zijn de kleinere kunstkringen geweest: L'Essor, XX, Als ik kan, XIII. Ik meen dat het voorbeeld van Parijs is gekomen.

In echt negentiendeeuwschen geest hebben de kunstenaars aan de samenwerking gevraagd wat het patronaat van Staat of Stad of burgerij hun niet meer kon of wilde geven, of wat zij er niet meer wilden van aannemen. Het was kunst-collectivisme - schilders-syndikaten. Als ik kan gaat verder en wordt commis-voyageur voor gemeenschappelijke rekening.

In dit gezamenlijk exploiteeren van al wat in de kunst winkel is, ligt een waarborg van onafhankelijkheid en een besef van eigenwaarde dat niet te onderschatten is.

Ik hoop er ook van dat zulke uitstapjes naar het binnenland of den vreemde, telkens eene rede van meer krachtinspanning, van meer zoeken en hooger willen moge zijn.

Reeds hier verwezenlijkt zich die hoop. De zalen van Antwerpen-Brussel zijn zeer bezienswaard. Onder de jongeren, noemen wij gaarne, Theunissen, met een goed portret, Baseleer, Laermans, Morren, met twee landschappen, nog zeer ongelijk van waarde en bewerking, maar niet zonder belofte, Hageman, van Caillie, Fr. Nijs, Larock, met een landschap, enz. Onder de ouderen: een portret van Mellery, en drie landschappen van Claus, waarvan twee heel fraai.

De Maatschappij ‘Tot aanmoediging der Schoone Kunsten’ te Gent kondigt de opening der Driejaarlijksche tentoonstelling tegen 21 Augustus aanstaande aan. Deze zal de 35^e tentoonstelling zijn te Gent gehouden. Zij zal zamenvallen met de 100^e verjaring der Gentsche Kunsttentoonstellingen. Te dezer gelegenheid zullen er buitengewoone geldmiddelen ter beschikking der Commissie van aankoop gesteld worden.

De Gentsche Maatschappij gaat voort zooals over vijftig jaar hare omzendbrieven in het Fransch alleen te laten drukken. Erg ouwerwetsch en niet minder ongerijmd.

Het gemeentebestuur van Dendermonde schrijft eenen wedstrijd uit voor het oprichten van een gedenkteeken aan den beroemden Nederlandschen dichter Prudens Van Duyse, waartoe alle Belgische beeldhouwers worden uitgenoodigd.

Dit gedenkteeken zal ter Vlasmarkt dezer stad worden opgericht. Het zal bestaan uit een bronzen beeld van ten minste 2^m30 hoog, op een afzonderlijk voetstuk in Ecaussijnschen graniet, met een afsluitsel in gegoten ijzer en hardsteen, van 0^m60 hoog.

De gezamenlijke kosten mogen de negentien duizend frank niet te boven gaan. Voor nadere inlichtingen richten zich de belanghebbenden tot den heer gemeente-secretaris van Dendermonde.

De tentoonstelling Luyten in het Panoramagebouw van Amsterdam maakt grooten ophef. Al de dagbladen en tijdschriften, gansch Holland door, houden er zich mede bezig; de eene om de kunst van den jongen schilder te bezingen en hem eene schitterende toekomst te voorspellen, de andere om zijn werk te beknibbelen, en zelfs op de hevigste wijze aan te vallen. Deze willen den opkomenden roem van den Noord-Nederlander op zijn geboorteland doen weerstralen, gene verwijten hem in den vreemde zijne kunstenaarsopvoeding te zijn gaan zoeken. Zouden deze laatsten het benijden dat Luyten in de Antwerpsche omgeving tot een zoo verdienstelijken schilder opgewassen is? Wat er van zij, al het gerucht dat rond zijn naam gemaakt wordt, zoowel voor als tegen zijn werk, is een bewijs van de hooge beteekenis zijner personaliteit, die de Vlaamsche School reeds vroeger deed uitschijnen. Over onbeduidend werk wordt niet gesproken, alleen verdienstelijke gewrochten zijn in staat zulke hevige twisten uit te lokken.

Muziek
Kunstverbond. - Volksconcert. - Antwerpsch Mannenkoor.

Sinds de laatste kroniek verliepen er reeds twee maanden. Voor den belangstellenden lezer en tot mijne verontschuldiging zij hierop gewezen dat in het laatste nummer de poëzie met luchtigen zwaai de kritiek uit haar hoekje verjaagd had en triomfeerend hare rythmisch huppelende versjes in de plaats had weten te stellen van onze koele, traagvloeiende proza, zijnde ditmaal eene soort boetprekatie, handelende over het mager en weinig eetlustwekkend Vasten-rantsoen, waarmede de muzikale magen zich in de laatste tijden hadden moeten te vreden stellen. De goedjonstige lezer zal dus inzien dat hij bij de verwisseling moet gewonnen hebben.

Volledigheidshalve, - en om later met meer gemak samenvatting en gevolgtrekkingen te kunnen maken, stippen wij hier de concerten aan, die in de niet verschenen kroniek besproken werden. Twee uitvoeringen van de Société de Musique, met eene Symphonie van K.L. Hanssens, het Viool-concert van Van Beethoven, den Requiem van Mozart, (allen meer gehoorde nummers, zooals men ziet) en van denzelfden meester eene zwierige, lenteademende Symphonie (in Es), voortreffelijk weergegeven.

Daarbij kwam nog enkel de goedgeslaagde séance van kamermuziek, door den heer Mariën ingericht en waar het Quintette van Jan Blockx en den Septuor de la Trompette van C. de Saint-Saëns het meest de aandacht trokken.

Beweren dat het laatste concert in den Cercle sensatiewekkend mag heeten, ware overdrijven. Zeggen dat het nochtans zóó zou moeten zijn,

[p. 87]

ware blijk geven van gemis aan klaar doorzicht in de Antwerpsche muzikale toestanden. De Cercle is immers een privaat gezelschap, dat zijn fonds te verdeelen heeft onder zijne talrijke afdeelingen, en wiens bestuur in zekere mate gedwongen is rekenschap te houden van de eischen zijner leden. Daarom mogen wij den smaakvollen en intelligenten bestuurder Jan Blockx niet verantwoordelijk stellen voor de soms zonderlinge samenstelling van programma's zooals dat van het laatste concert ons een speciemen aanbiedt. Vijftien werken van tamelijk uiteenloopenden aard, uit de pen gevloeid van even zooveel verschillende componisten, verwekten eene bonte afwisseling van indrukken. De zoete Mendelssohn, met zijn klein Loreley-oratorio, liet zich het gezelschap welgevallen van den zenuwvollen en kruimigen Vincent d'Indy, met zijn warm gekleurde en heftige Chevauchée du Cid; de Rus Wieniawsky verbroederde met de Fransozen Reyer en Delibes, terwijl de zwaar bepruikte Haendel met meeknikkend hoofd een Boertigen Optocht van Mortelmans volgde; en nevens de strengkijkende figuur van den reus Beethoven, kwam met aplomb het flegmatiek wezen van M. Timmermans eene plaats voor eene ‘Vilanelle’ eischen.

Twee nummers maakten uitsprong in dit eclectisch geheel.

Daar hebben wij vooreerst de Chevauchée du Cid, van den te Antwerpen, helaas! te weinig gekenden Vincent d'Indy, die het aan Massenet toegeschreven woord: ‘Il nous enfoncera tous!’ schijnt te verwezenlijken. Dit gespierd werk, evenals het 1^ste deel van zijn Wallenstein, dat Jos. Dupont ons op het 3^e Concert populaire (Brussel) te genieten gaf, leeren ons den jongen Parijzenaar als een gezond modern kunstenaar kennen, waarmede wij nadere kennis hopen te maken te Antwerpen.

Het andere nummer, een Boertige Optocht, van Lodewijk Mortelmans.

Hoe echt Antwerpsch klinkt die naam! De 24jarige jongen, die hem voert, is dan ook een volbloed Sinjoor. De bijval, dien het werkje bij het publiek bekwam, deed bij dit ook de begeerte ontstaan den kop te zien, waaruit het sproot. En ‘l'auteur!’ moest zijn welig blondgelokt hoofd, - een artistenkop! - met scherp afgeteekenden en fieren neus en een zoo wat moedwillig voorkomen aan de nieuwsgierige kijkglazen prijs geven.

Dat fiere, puriteinsch-strenge uiterlijk is de trouwe weerkaatsing van een karaktertrek van den jongen artist. Op de schoolbanken merkten wij dit reeds. Een echt natuurkind, een wildebras was hij: ruw openhartig, vrank, vrij, fier met zoo wat een neiging om altijd de eerste in 't spel te zijn. Later, gedurende zijne muzikale studiejaren (en nu nog), verre van in gezelschap van menschen genot te zoeken, zonderde hij zich af, of vluchtte den buiten in naar de vrije, wilde natuur, waarmee hij wezenlijk dweept, als dit woord past voor een zoo gezond en dankbaar genieten als het zijne. In het aanschouwen der Natuur, dier dankbare moeder, bevoordeeligde hij zijne kunstenaarsopleiding, tevens meer en meer vervreemd gerakend van de gebruiken, de manieren der wereld.

Bewust, zeer goed bewust van hetgeen hij kan, komt nu de jonge artist als een recht zijne plaats in de rij onzer kunstenaars eischen. Eene zonderlinge opvatting van het begrip eigenwaarde, doet bij hem aan vriendelijk verzoeken de beteekenis hechten van waardigheidsafstand. Zich doen gelden op beschaafde wijze, heet bij hem intrigeeren. Aan zijne kunst zeer hooge eischen stellend, wil hij erkend worden niet in zijn persoon maar in zijn werk, en wil dat men aan de uitvoering ervan evenveel eischen stelle; hij verzet zich met alle kracht tegen elke schikking, die de omstandigheden zouden noodzaken, indien zij, in de geringste mate slechts, in strijd zouden zijn met zijne opvatting. Men begrijpt allicht, dat deze stelselmatigheid, zijne loopbaan niet al te effen maakt.

En zoo is dan mogelijk, wat bijna onmogelijk schijnt, dat een veelbelovend kunstenaar, oud-leerling onzer Muziekschool, die drie jaar geleden reeds, een prijs van Rome wist te behalen, wien verleden jaar met de symphonie ‘Germania’ den 1^sten prijs werd toegekend door de Académie de Belgique, nog geen enkel uitgebreid werk mocht laten uitvoeren in zijne moederstad, welke anders zoo fier is op den minsten harer zonen, die zich door eenig kunstwerk weet te onderscheiden.

Is dat nu wezenlijk niet te betreuren én voor den componist én voor het publiek, dat toch wel kennis zou moeten maken met eene nieuwe figuur!

O! men verdenke mij niet van reklaammakerij! Ik verzeker u, lezer, dat ik mij door niets of door niemand laat or zal laten beïnvloeden. Louter artistiek is mijne drijfveer, wanneer ik mij deze beschouwingen laat ontsnappen, en in bijzonderheden treed, die ik zelf misplaatst zou vinden, indien ik de geheime hoop niet koesterde dat mijne woorden zouden kunnen bijdragen tot eene verzoenende uitkomst.

Ik heb me reeds zoo dikwijls afgevraagd wat al deze kibbelarijtjes met Kunst gemeens hebben. ‘Maar de jongen is verwaand!’ zeggen u de eenen. Ik verzeker hun: de ambitie, die hij immer vertoonde, gedijdde grootendeels tot hardnekkig, onverpoosd streven naar een zeer hoogen rang in de kunst. Is dat laakbaar? En zal in 't vervolg een kunstenaar, om nog recht op uitvoering te hebben, een getuigschrift moeten kunnen vertoonen, waarop klaar en duidelijk gestilt staat dat hij alle deugden in den overtreffenden trap bezit? Ik heb nooit gehoord dat men in Antwerpen zoo iets heeft geëischt van uitheemsche componisten. Voor die mannen maakt men onderscheid tusschen hun werk en hunne personaliteit, en zoo hoort het ook te zijn, dunkt me.

‘Hij wil eene onmogelijke perfectie in de uitvoering’, zegt ge? Ei, kunstenaar, zooals ge u zelf toch betitelt, o muzikant! streeft gij soms niet naar de juiste waarheid wanneer gij een werk te vertolken hebt, dat een componist met een brokje zijner ziel en vaak ten koste van lichamelijke gezondheid baarde? Begrijpt gij die heftige, brutale, ploert-kwetsende aanmerkingen dan niet van een jong, onervaren, maar, gij moet zulks bekennen, geheel en al in zijne kunst opgaand artiest niet? Dan beklaag ik u hartelijk!

Tot u, norschen Germaan, roepen wij luide: ‘Niemand ontkent uwe verdienste; maar hoed u voor overschatting van uw werk, en, herinner u het rijmpje wel van uw afgod Multaluli:

‘Dankbaarheid is eene schoone zaak, enz... enz.’

Daarbij gij, die zoo goed den Bijbel kent, moest weten dat de Heer zei: ‘In het zweet uws aanschijns, zult gij uw brood eten,’ en dat die spreuk eene bijzondere uitlegging bezit voor de componisten, die, na hun brood zelf gebakken te hebben, nog moeten slaven en zwoegen om het door het publiek te mogen laten verslinden.

Om dit alles, lezers, had dit nummer zooveel beteekenis op het programma van den Cercle. En wij zijn Jan Blockx, den gewezen leeraar van Mortelmans, recht dankbaar, omdat hij het ijs heeft willen breken, hij, die nochtans goed wist dat het orkest zoo wat weerbarstig was om iets van dien ‘pretentieusen kerel’ uit te voeren, en op voorhand wel overtuigd was niet onder dankbetuigingen begraven te worden.

Maar ‘veel geschreeuw om niets’, merkt men aan; zeg me liever wat over het werk en blijf bij de zaak. Ik geloof dat ik bij de zaak gebleven ben, want ik aanzie de uitvoering van dit brokje - dat zich overigens goed laat smaken, - slechts als het openen van een vuur. De ‘Boertige optocht’ zij eene ‘Blijde Inkomst’ in de kunstwereld voor den jongen artiest, die bij al zijn wroeten nog niets dan tegenkanting heeft ontmoet.

_* * _*

Luidruchtige bijval voor twee deelen uit de Sinfonie in D van J. Blockx, op het 23^e Volksconcert. Als nieuwigheid Mein Heim van Dvorak en de inleiding van het 2^e bedrijf van Gwendoline door Chabrier, dit laatste nummer niet al te keurig uitgevoerd. Patrie! van Bizet, het lijfstuk der V.-C. sloot op schitterende wijze dit zeer belangrijk concert, dat Stan Lenaerts flink bestuurde.

_* * _*

[p. 88]

Een der schoonste, zoo niet het schoonste concert van al degene die wij gedurende de laatste maanden mochten bijwonen, was voorzeker dit van het Antwerpsch Mannenkoor, dat met zooveel moed en wilskracht, zooveel beleid en gezag door Gerrit Wagner bestuurd wordt.

Buiten liederen van Huberti, Mortelmans en Jan Blockx, de laatste vooral zeer mooi voorgedragen door Mej. Levering, nam de Hulde aan Hendrik Conscience, van Peter Benoit, de schitterendste plaats in op het programma.

Ge kent dit werk toch, niet waar? Die bladzijde vol poezie, zonder de minste zweem naar grootspraak, zoo eenvoudig en toch zoo overvloeiend van gevoel; als met tranen geschreven wanneer zij ons verkondigt dat

De Zanger van ons lief en lijden

ons ontrukt werd, dat die droeve mare overal jammer en wee bracht en de bronzen ziele in Belfort en Hallen trillen deed!

Onmogelijk koud te blijven als Benoit u zingt dat men daarna den grijzen bard, begraven onder rozen, aan den boord van den Scheldestroom ter ruste heeft gelegd.

En de onvermoeibare en doordrijvende strijder voor het Nationaal beginsel, de onwrikbare Vlaming was nooit inniger en oprechter, dan wanneer hij op het graf van zijn waardigen medestrijder en kunstbroeder juichend voorspelt dat diens vruchtbaar gedacht van geslacht tot geslacht zal voortleven, en triomfantelijk zijn weg door de eeuwen zal banen!

Het werk maakte een zeer diepen indruk. Hier zij nu ook rechtshalve bijgevoegd dat de onovertreffelijk keurige vertolking daar ook zijn deel in had. Nooit hoorden wij dit gewrocht zóó uitvoeren: het was onverbeterlijk.

J.D.B.

Tooneel

Het daghet in het... Noorden, voor onze tooneelliteratuur. De vertooning van het nieuwe werk van W.G. van Nouhuys, ‘Het Goudvischje’ (Tivoli-gezelschap, Rotterdam) ontlokt aan den heer L. Simons, criticus van de Haarlemsche Courant, den kreet: ‘Nu, in dit seizoen, is onze tooneelliteratuur aan het geboren worden.’ Ziehier hoe hij de geschiedenis schrijft van dit langzame ontzwachtelen, dit rijzen na lange dracht, van deze rare bloem:

‘'t Heeft lang geduurd, heel lang. Allerlei probeersels hebben er eerst gemaakt moeten worden, probeersels van blijspelletjes met vernuft en geest, van tooneelspelletjes met beschaafde menschen en goeie manieren; van drama's met proza-rethoriek, alles sinds 1870. Toen is verleden jaar op eens de heer Nouhuys gekomen met een stuk (‘Eerloos’), waarin de harde waarheid van ons menschbestaan haar knarsend koud gekrijt deed hooren.

‘Er was een vaag gevoel van iets grootsch in dat laten heerschen van die onzichtbare macht, die de bewegingen van ons, menschepopjes, bepaalt. Toen is gekomen de expansieve, vrij-oproerige, sober-aandoenlijke droefheidskunst van ‘Droomleven’, en de ingehoudene, week-omlijnde, teere kunst van ‘Lotos’ - het opengaan van de kelken van twee vrouwenzielen, die in een ochtendschemer haar violette en roomgele hart vertoonen. En nu onlangs: ‘Een Goudvischje’ daar wij nog wel weer in hebben gehoord het harde geschraap van den ijzeren ketting in de menschenmachien, maar nu half gesmoord door het zachtklagend leed van menschenzielen. Eerst is Nouhuys alleen de onverbiddelijke Logos geweest, knap schrijver, consequente ontwikkelaar, streng moralist; nu is er kunst in zijn werk; nu hooren wij echoos van meegevoelen bij zijn blikken in de afgronden van ons innerlijk leven.’

Het onderwerp?

Een man, die, na twee jaar, ongebonden, geleefd te hebben met een vrouw van wie hij een kind heeft, door zijn geldelijke positie er toe gebracht wordt een rijk huwelijk te sluiten. De oude betrekking duurt voort. Voor de wereld schijnt hij heel gelukkig, ofschoon zijn vrouw - het goudvischje - wel gevoelt dat er iets is dat hem van haar vervreemdt, vooral nu geen kind hun samenleven komt verinnigen. Uit gewoonte heeft hij zich wel wat gehecht aan die vrouw, die hem 't leven zoo gemakkelijk maakte, maar een groote onrust verlaat hem nooit. Hij heeft tegenspoed in zijn zaken, doet meê aan de koorts der speculatie, en midden in de drokte van zijn beursmans-agitatie komt hem nog de angst voor 't leven van zijn kind nijpen. Hij ontvangt bericht dat het zeer slecht is, terwijl zijn vrouw erbij is... Hij ontstelt, hij liegt haar wat voor van een kantoorbediende, laat zich door zijn broêr den dokter over 't gevaar van stuipen nog meer opwinden, en snelt weg, in 't hart van zijn vrouw een wereld van achterdocht en vermoedens zaaiend.

Deze eerste akte vol spanning moet meesterlijk zijn van gedrongenheid in het etsen der karakters.

Het tweede bedrijf brengt een aangrijpende scène op de kamer, waar de arme moeder, in haar stomme smart over den dood van haar kind, den man ontvangt, die te karakterloos was om een positie te zoeken zonder haar op te offeren. En nu niets meer dan 't verleden haar hecht aan dien zwakkeling, in een groote verstomping, geboren uit haar vordoovend wee, nu voelt zij een heel oproerig gevoel ontstaan tegen den man die de schuld is van haar lijden. En als zijn vrouw komt, vindt zij er een wreed genoegen in, in hun beider gezichten uit te spuwen al wat zij om hunnentwille verduurde van schaamte en vernedering. Zij, omdat zij hem haar ontstal door haar geld. Hij, om zijn lafheid zich niet door eigen wilskracht te redden. En over heel dat in stillen, ingehouden smarttoon geschreven tooneel, hangt als een rouwsluier van den dood; in een benauwenden angst voelt men door de kamer het beeld zweven van 't doode kind...

Het derde bedrijf teekent de stemming van verslagenheid en leegheid bij de gehuwde vrouw door deze gruwelijke ontdekking teweeggebracht. Hij zakt dieper en dieper in de moeras der débâcle. Hij tracht zich te redden, maar langs allerlei oneerlijke zijpaden, onwaardig van een man van eer. Maar in de overvarene, in-goede vrouw, die haar man tóch niettegenstaande alles lief heeft - echt gewoon-vrouwelijk - overwint het medelijden de verbolgenheid om den gedanen hoon; zij redt hem met haar geld; zij hoopt, de goede sukkel, dat zijn cynisch gemoed door die daad van goedheid zal getroffen en gereinigd worden, zich niet inbeeldend dat nu voor altijd een groote kloof tusschen beiden bestaat, die door niets zal gedempt worden...

Niet alles schijnt consequent en logisch in dit werk; een oordeel zouden wij er echter niet durven over uitbrengen vóor met eigen oog gezien te hebben, hoe in de handeling door den auteur de ontknooping gemotiveerd is geworden.

Het verzoenende, wel wat te optimistische slot kan misschien door zekere fijne analyse gewettigd zijn.

Het eenige doel dezer aankondiging is: belangstelling wekken bij óns publiek en onze Antwerpsche tooneelbestuurders om ons heel spoedig met het ernstige kunstwerk van van Nouhuys kennis te laten maken.

Moderne dramatische kunst, natuurgetrouwe schetsen van menschen uit onze dagelijksche omgeving, gedaan door een denkend artiest, zoo iets werd ons tot heden zoo zeldzaam door onze tooneelliteratuur geboden! Dat verdient meer dan gewone nieuwsgierigheid. Misschien wekt de aanstoot door van Nouhuys aan onze dramatische kunst gegeven verlevendigend en wekt zijn pogen bij de artiesten van den komenden tijd nieuwe sappen op.

N.-B. De Gids - aflevering Mei - kondigt het merkwaardige werk van den heer van Nouhuys af.