De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 5

[p. 55]

Het nieuw kunstmuseum te Weenen

Onder de nieuwe prachtgebouwen, welke aan beide zijden der Ringstrasse te Weenen oprijzen, is het kunstmuseum datgene wat het laatst voor het publiek is geopend, en wat in de toekomst de grootste aantrekkelijkheid voor den vreemdeling en voor den bewoner der keizerstad zal aanbieden.

voorgevel van het nieuw kunstmuseum te weenen

Men begon er in 1872 aan te werken, den 17ⁿ October 1891 had de plechtige opening plaats. De bouwmeester Semper leidde de werken tot in 1879; Hasenauer voltooide ze en zorgde voor de inwendige versiering. Het Museum vormt een vierkant gebouw van 168.79 meters lang en 74.34 meters breed. Het kostte 8 millioen gulden.

Het ligt aan den linken kant van het Maria-Theresia-plein; aan den rechten kant, wanneer men op den Ring staat, ziet men het Museum van natuurwetenschappen, van volkomen gelijken vorm; in den achtergrond rijzen de keizerlijke stallen, een uitgestrekt, maar bescheiden gebouw; aan de overzijde van den Ring, in de oude stad, werkt men aan den nieuwen keizerlijken Burg.

De twee Museums verheffen zich aan de beide zijden van een met laag groen beplante plaats, in wier midden zich het gedenkteeken verheft aan Maria-Theresia opgericht. Dit grootsche werk werd uitgevoerd door den beeldhouwer Kaspar von Zumbusch. De keizerin zetelt op een hoog verheven voetstuk, aan hare voeten zitten vier zinnebeeldige figuren; in de nissen, die in de vier zijden van het voetstuk zijn uitgespaard, ziet men groepen van beroemde mannen van den tijd der groote keizerin; lager aan den voet der nissen staat aan elken kant een der groote staatsmannen en op de vier hoofden, sterk vooruitstekende aan de hoeken van het voetstuk, prijken vier veldoversten te paard; in het geheel vijf-en-twintig bronzen standbeelden, gedragen door eenen machtigen bouw van graniet, het meest omvangrijke gedenkteeken, dat in Europa bestaat,

[p. 56]

en tevens een der best gelukte, die de moderne kunst voortbracht.

De voorgevel van het Museum, bestaat uit eenen tamelijk sterk vooruitspringenden bouw, rijk met standbeelden versierd, en uit twee lange zijvleugels. Op den middenbouw verheft zich een groote koepel van 64 meters hoog, die door vier kleine omgeven is. Op de uiteinden der zijvleugels bevinden zich twee hoekgebouwen van weinig uitsprong, elk met vier standbeelden bekroond. De gevel is rijk bewerkt in de details, maar het geheel is eerder machtig dan fraai. De vleugels zijn ongeëvenredigd lang en het ontbreekt hun geheel aan afwisseling; de regelmatig nevens elkander loopende en betrekkelijk kleine ramen geven al te weinig tegenstelling van licht en donker; het al te effen dak bezit geen voldoende spel van lijnen; de kleine koepels rond den middenkoepel zijn niet gewettigd en maken een nog al onnoozel figuur.

Indien de buitenzijde te plomp is, dan is de binnenkant een ware triomf voor den bouwmeester. Men komt eerst in een voorhalle, op de hoogte der eerste verdieping door een gewelf overdekt, dat langs een ronde opening zicht geeft in den koepel, die den middenbouw bekroont. Van hier uit leiden rechts en links kleinere trappen naar de eerste, en een grootere trap, vlak voor den ingang, naar de tweede verdieping. Op de hoogte dezer laatste vangt de eigenlijke koepelbouw aan. Hij is achtkantig en in elk der acht hoeken schiet een machtig zwartmarmeren pilaster met wit dooraderd, naar boven; de schacht van den pilaster is geplooid in het midden en teekent aldus de hoeken van den bouw aan. In de vakken tusschen de pilasters is een kleiner arkade en een loggia geopend, een kroonlijst en een rijk versierde balustrade loopen daar boven. De muren zijn geheel in stucco. Boven de balustraden in het welfsel zijn acht bas-reliefs aangebracht, gebeurtenissen uit het leven der kunstbeschermers voorstellende, acht medaillons van kunstenaars, door zittende allegorische beelden gehouden, en acht vensters, in geschilderd glas, met gebeeldhouwde omraming.

Rijker nog is de trapzaal, waarin men treedt na de voorhalle te zijn doorgewandeld. Wit-marmeren trap en zijwanden uit stucco, versierd met wapenschilden in wit marmer gebeeldhouwd en met schildhoudende leeuwen; op het portaal te halverwege de machtige groep van Canova, Theseus den Minotaurus verslaande. Daarboven op de hoogte der tweede verdieping, twaalf arcaden, tusschen elk derwelke een paar zuilen van hetzelfde zwart-witte marmer als dat der groote pilasters van de koepelhalle. In de hoeken tusschen boog en kolom, in de twaalf lunetten boven de arkaden en in het plat gewelf der zaal, allegorische schilderingen. De schilderingen der hoeken zijn van Franz Matsch en van de gebroeders Gustav en Ernst Klimt, die der lunetten van Hans Makart, die der zolderingen van Munkacsy. De laatste, de verheerlijking der Beeldende Kunsten voorstellende, kostte alleen honderd duizend gulden.

Het gaat natuurlijk niet in woorden een nauwkeurig denkbeeld te geven van vorm en pracht dezer plaatsen; men zou allerminst fotografiën voor de oogen moeten hebben om ze zich voor te stellen. Wij kunnen alleen getuigen, dat de overweldigende pracht van koepelbouw en trapzaal en de harmonische samenwerking van de rijkste stoffen met de keurigste bewerking ongeëvenaard zijn. Er is daar letterlijk niets anders dan marmer, stucco even fraai als marmer, goud, schilderingen, beeldhouwwerk te zien. Van marmer zijn de deurposten, die men door de arcaden ontwaart; van kostelijken steen de kolommen, die de deurbogen dragen; de schitterende zuilen, die tusschen de arcaden oprijzen, hebben vergulde kapiteelen en het beneden deel hunner schacht is gevat in een netwerk van arabesken uit vergulden brons gedreven. De schilderingen van Matsch en Klimt zijn in donker glanzende tonen en doen aan heiligenbeelden van van Eyck denken: zij stralen als miniaturen in kleinodiën gevat. De lunetten van Makart, zachter van toon, geven aan het tafereel het weelderig uitzicht, aan de werken van den beroemden Weener schilder eigen. Munkacsy's zolderstuk, lichter, luchtiger van toon, biedt het oog een rustpunt aan van stillen, fijneren glans, te midden van al die verblindende pracht Er komt bij dien rijkdom van kleur een heerlijk spel van licht. Door de arcaden der trapzaal heeft men zicht op de galerijen, die daar en in den koepel naar de zalen en kabinetten leiden; men ziet de bogen der arcaden elkander doorsnijden, de grotesco-schilderingen lustig over de gewelven ranken, de deurposten met hun marmeren zuilen glanzen, het licht der vensters op de stucco-wanden weerkaatsen; het lijkt wel een paleis uit duizend en éénen nacht. De fraaiste Museums van vroeger dagen, de Louvre alleen uitgezonderd, zien er, vergeleken bij dit nieuwe gebouw, armoedig uit. Het zijn bescheiden bergplaatsen, waar schilderijen onder dak zijn gebracht; hier is het wezenlijk een paleis, waar de kunst vorstelijk troont. Is het een goed, is het een kwaad, dat niet meer als vroeger, paleizen tot Museums worden ingericht, maar dat Museums met paleizenpracht worden gebouwd? Ik beken, dat ik gaarne zie, dat de kunst heerlijke tempels bewoont en meen, dat die pracht getuigenis aflegt van den eerbied, dien men voor haar gevoelt en den bezoeker eerbiedig stemt. Daar vooral, waar de bewaarde schatten zoo groot zijn als hier, is die rijkdom gewettigd.

De zalen der eerste verdieping bevatten de Egyptische, Grieksche en Romeinsche kunstwerken der oudheid, de voortbrengselen der kunstnijverheid van later dagen, de munten, medailles en wapens, welke hier zijn bijeengebracht uit verscheidene lokalen, als het Belvedere, de Ambrosverzameling, het arsenaal, de bibliotheek, de schatkamer en het muntenkabinet des keizers. Op de tweede verdieping vindt men de verzameling schilderijen terug, die zich op het boven-Belvedere bevondt, aanzienlijk vermeerderd door vroeger niet tentoongestelde stukken. In de gelijk-

[p. 57]

vloersche ruimten worden de oude beeldhouwwerken van grooten omvang; in de halfverdieping onder dak, teekeningen en waterverfschilderingen bewaard.

Al deze schatten behooren het keizerlijk huis toe en zijn in den loop der eeuwen bijeengebracht door vorsten der Habsburger familie, die van geslacht tot geslacht geheerscht heeft, niet enkel in Duitschland maar ook in Italië en in de Nederlanden, en waarvan vele leden zich onderscheidden door kunstzin en kunstsmaak. Dat zij hier in hun geheel en in de gunstigste voorwaarden voor het publiek toegankelijk zijn gemaakt, is voor hen als een soort van hergeboorte en in de kunstgeschiedenis een heugelijk feit.

Ik zal niet beweren, dat de zalen van Egyptische, Grieksche en Romeinsche oudheden zich door buitengewonen rijkdom onderscheiden, alhoewel in de eerste de drie rood marmeren bundelzuilen en het marmeren beeld van den spreker, in de tweede het bronzen beeld van den Overwinnaar en in de derde de Fuggersche Sarkofaag, waarop de kamp tusschen Amazonen en Grieken gebeiteld is, stukken van den eersten rang zijn.

Zoohaast men deze zalen uit is, treedt men in het rijk der verrassingen en verbazingen: de Onyx met Ptolemeus en Arsinoë, een der volmaakste werken van de Grieksche snijkunst, de Gemma Augustaea, de grootste op één na der gesneden steenen en de schoonste der Romeinsche werken van dien aard, de gouden geëmailleerde drinkkan met robijnen, diamanten en 127 cameën bezet, de zilveren vergulde schotel met 250 gesneden steenen, de kleine vaas met 94 onyx-cameën, de goudvondst van Gross St. Miklos, bestaande uit 48 gouden vaten, die niet zonder waarschijnlijkheid gehouden worden voor den schat van Attila en veel andere stukken, vinden kwalijk huns gelijken.

De werken van hout- en ivoorsnijders, van goud- en zilverdrijvers, glasgraveerders en andere kunstnijveraars staan niet minder hoog. Het beroemde zoutvat van Benvenuto Cellini, eigenlijk een tafelpronkstuk in goud gegoten, met een Neptunus en Amphitrite-groep en velerlei kleine figuurtjes versierd, vormt daar een glanspunt. De altaargewaden uit den Burgondischen tijd, in Vlaanderen naar de teekening van een meester uit van Eyck's school in goud geborduurd; het houten verkeerbord met gebeeldhouwden bak en steenen, een meesterstuk van fijnsnijderij, door Hans Kels van Kauf in 1537 uitgevoerd; de kasten vol gesneden ivoor van de heerlijkste uitvoering; de bronzen busten van Jacob Dubreucq, Leone Leoni en Adriaan de Vries treffen door hunne volmaaktheid in die duizenden van wonderwerken.

De wapenverzameling, een der rijkste van Europa, vult twaalf zalen. De uitrustingen der zestiende eeuw zijn vooral merkwaardig door hunnen kunstigen arbeid. Die van Keizer Karel, van Ferdinand van Tirol, van Alexander Farnese, van Keizer Mathias, overdekt met drijfwerk, zijn meesterstukken van smaak en kunst.

Al deze voorwerpen zijn ten toon gesteld in zalen, waarvan de gewelven met arabesken beschilderd zijn, in toonkasten, waarvan de groote zware ruiten in koperen latten zijn gevat, of in zulke andere voorwaarden als best passen om ze den toeschouwer gemakkelijk en goed te laten zien.

Op de tweede verdieping vindt men de schilderijen in veertien zalen met bovenlicht en twintig kabinetten met zijlicht. De muren zijn groen geverwd; langs den vloer loopt een zwart marmeren of houten plint, waarop de schilderijen rusten; de zoldering is overal met beeldhouwwerk of schildering versierd; het licht is over het algemeen uitmuntend, zoodat men de werken, die men in het Belvedere heeft gezien, hier onherkenbaar door verhoogden glans weervindt. In de kabinetten hangen de schilderijen langs boogvormige wanden, die de hoeken breken en den dag gelijkmatig verdeelen, een eenvoudige, maar zeer doeltreffende schikking.

Men heeft over het algemeen de tijdsorde gevolgd in de plaatsing der schilderijen, een uitmuntend stelsel op zich zelve, maar dat men niet tot het uiterste mag doordrijven, wil men niet in moeilijkheden vervallen, zooals er zich hier voordoen. Het treft door deze schikking inderdaad al zeer ongelukkig, dat de werken van Rembrandt in een hoekkamer hangen, geheel verloren en zeer onvoldoende verlicht, het slechtste lokaal van heel het Museum. Hunne plaats was klaarblijkelijk in een der hoofdzalen, waar nu hier en daar groote lappen van ondergeschikt belang gevonden worden.

De helft der zalen wordt ingenomen door de Nederlandsche scholen, de andere helft door oud-Duitsche, Italiaansche en moderne meesters. De kern der verzameling is bijeengebracht door aartshertog Leopold-Willem, gouverneur der Nederlanden van 1648 tot 1656, die zich daar een kabinet vormde, welk hij bij zijn terugkeer naar Weenen medenam; eenige der merkwaardigste schilderijen zijn door Maria-Theresia uit de kerken van Vlaamsch-België gekocht. Zoo is het groot aandeel der Nederlandsche of beter der Vlaamsche school te verklaren. De eigenlijke Hollandsche school is minder rijk, alleen Rembrandt is goed vertegenwoordigd door zeven portretten. Van de oud-Duitsche is Albrecht Durer het best bedeeld, onder anderen door zijn Aanbidding der H. Drievuldigheid. Van de Italiaansche zijn vooral de Venetianen merkwaardig; Tintoretto heeft 24 portretten en 8 andere stukken; Tiziano 35 stukken, waaronder 18 portretten; van Paul Veronese vindt men er 30 stukken.

Onder de werken, die hier voor het eerst worden tentoongesteld en vroeger voor het oog van het publiek geheel verborgen bleven, tellen voornamelijk de kartons door Jan Vermeyen, den hofschilder van keizer Karel, vervaardigd voor een stel tapijten, verbeeldende den veldtocht naar Tunis, door den keizer ondernomen. Tien van de twaalf stukken zijn hier geplaatst en vullen twee groote zalen van de Nederlandsche School; de twee overige stukken zijn

[p. 58]

gedenkteeken van maria-theresia

verloren gegaan. Deze waterverfschilderingen zijn van het grootste belang en verzekeren aan hunnen vervaardiger eenen hoogen rang onder de Nederlandsche meesters van zijnen tijd. Van Pieter Snayers, den Antwerpschen veldslagschilder, zijn er twaalf stukken voor het eerst tentoongesteld, verbeeldende wapenfeiten van aartshertog Leopold-Willem, landvoogd der Spaansche Nederlanden, en van den veldmaarschalk Piccolomini. Zij zijn in denzelfden trant en van gelijke waarde als de stukken van den te weinig gekenden meester, die het Museum van Madrid bezit. Een aantal groote doeken, die het publiek voor het eerst te zien krijgt, zijn kartons voor tapijtwerken, naar schetsen van Jan van den Hoecke, den Antwerpschen kunstenaar, hofschilder van aartshertog Leopold-Willem, vervaardigd door Peter Tyssens, Thomas Willeborts, Cornelis Schut en Paulus de Vos.

Niet alleen door deze aanwinsten wordt de plaats der Antwerpsche School in het nieuw Museum van Weenen aanzienlijker, maar ook nog door de wijze, waarop de werken van Rubens zijn tentoongsteld. Zij vullen daar eene heele zaal, die wel den naam van eerezaal verdient. Inderdaad zijne Mirakelen van St-Ignatius en van St-Franciscus-Xaverius en zijn Hemelvaart van O.-L.-Vrouw, voortkomende uit de Jezuietenkerk van Antwerpen; zijn drieluik van den H. Ildefons, en zijn O.-L.-V. onder den Appelboom, achterzijde der deuren van den H. Ildefons en als deze uit de kerk van den Caudenberg van Brussel naar hier overgebracht; zijn H. Ambrosius met keizer Theodosius en een drietal kleinere stukken zijn gevat in overgroote vergulde omlijstingen, welke drie der vier wanden van deze zaal geheel bekleeden en er een prachtlokaal van maken, waarmede geen ander deel van het Museum kan vergeleken worden. En niet alleen door deze omlijsting worden bedoelde stukken in de aandacht van het publiek aanbevolen, maar ook door hunne kunstwaarde zijn de werken van Rubens de belangrijkste, die het Museum bezit. Deze en zoovele kostelijke schilderijen van Van Dyck, van Pieter Breughel den oude, van de Patenier, van Teniers en andere, verschaffen aan de Vlaamsche School den eersten rang onder die, welke hier vertegenwoordigd zijn, en maken van het keizerlijk Museum een van de belangrijkste verzamelingen der wereld voor de studie der Nederlandsche en in het bijzonder der Antwerpsche meesters.

Max Rooses.