De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 5

De tentoonstellingen

Henri de Braekeleer
(tentoonstelling vas den ‘cercle artistique,’ brussel)

Vóór deze verzameling van meesterwerken valt er niet meer te wikken en te wegen. Geen villerigheid of haarklooverij meer: de bewondering is gehéel, absoluut.

Hij is geen moderne schilder, de Braekeleer. Hij heeft niet gezegd, in zijn doeken, het ongeruste leven van ónzen tijd. De haven trok hem weinig aan, de Beurs nog minder. Hij schijnt me een droomer die, om 't marktgeschreeuw niet te hooren van den handel om hem, bevreesd zich opsloot in de eenzaamheid en het stilzwijgen, een weinig verleden bewarend in zijn hart.

Met sterke, helklinkende tonen, rijke en donkere harmonieën en nauwkeurige schakeeringen van licht en halfduister, die ons soms, ja, aan Rembrandt herinneren, heeft hij eerst het alledaagsche van de voormalige provinciestadjes weergegeven. Ziedaar in hunne stille en melancholische atmosfeer de gewezen winkeltjes, en de droeve hofjes vóór de kleine huizen. Ziehier de oude ambachten, de pottenbakkers, de verfwrijvers, de vedelaars, en al degenen die hun kalm en regelmatig leventje leven, de spinster, den bloemist, den aardrijkskundige met zijn boeken en landkaarten, den schilder die minutieus en geduldig een tafereel namaakt. En ziehier de eenvoudigen, die bedaard rooken, of droomen voor het venster - dat venster dat men zoo dikwijls terugziet bij de Braekeleer, een kijkje gunnend op wat er daarbuiten omgaat, als om beter te doen voelen de intimiteit der zwijgende kamers.

Die stilzwijgendheid, men hoort ze bij zekere doeken: Zaal in de Terninckschool, in het Brouwershuis, enz. Hebt gij ze bemerkt, die ruime zalen uit sedert lang weggestorven dagen, en die u wat vertellen van weleer, als oudjes haar herinneringen? Van tijd tot tijd, een stap in die leegte, iemand die daar komt nadenken in een hoogen armstoel geleund. Het zijn plechtige zalen, rijk aan overleveringen, uit een eeuw van trotsche patriciërs en kalm-gelukkige burgers, met haar zware eiken meubelen, haar luistervolle

[p. 28]

tapijten, haar streng-neervallende behangsels. Alles is op zijn plaats gebleven, in die verlaten zalen, en er zweeft nog een weinig droefheid van doode tijden in die lucht, rond de heraldische portretten; een geur van eertijds schuilt nog weg in de plooien der gordijnen, daar, aan de vensters met looden raampjes; wat stof van 't verleden dooft de kleuren uit van 't weidsche fluweel, en van 't Cordovaansch leder, dat de wanden bedekt, het zwart en oud-bruin leder, met wateringen als van gestold zongoud.

De Braekeleer is hier, wat palet betreft, een meester. Zijn laatste gewrochten evenwel zijn nog van hooger beteekenis. Nu begint ook hij - onbewust - naar het klare licht te zoeken, en dat licht laat hij leven en trillen in zilverige stralen. Geen zware schaduwen meer! Hij werkt met kleinere trekjes, met komma's van zuiver rood en grijs en wit. Ja.... hij is bijna een ‘pointillist’ geworden! En nochtans, welk een harmonie in die doeken, welk een feest voor de oogen! Nooit zal men den Maaltijd genoeg bewonderen.

Uit dat alles stijgt een zeer subtiele droom op, een diepindringende ontroering. En men verlaat de tentoonstelling met een weinig van die onbepaalde melancholie die we allen gevoelen na het ingewijd worden in waarlijk hooge kunst.

Ik heb hier alleen mijn algemeenen indruk willen zeggen. Een andere schrijve over de Braekeleer een studie, een onzer grootste artiesten waardig. Hij verdient wel een schadeloosstelling, die doode!

Gust Vermeylen.

Voorwaarts
(V^e Tentoonstelling, Brussel)

Hij heeft zijn naam niet gestolen, die jonge kring: hij stapte flink vooruit sedert twee of drie jaren. Zeker, hier treft men nog veel leerlingen aan, brave jongens, die artistieke koppekens dragen en vlijtig - nogal banale - landschapjes schilderen, met sedert lang gekende lichteffecten op spinaziegroen. Dat is middelmatig, zonder fouten, ja, maar zonder oorspronkelijkheid, zonder iets onverwachts. Een algemeen en kenmerkend feit, nochtans, waarop ik aandringen wil: ieder ziet nu klaarder, helderer. Waar zijn de doffe, bruine, harsachtige sausen van eertijds?

Men vindt hier eenige kunstenaars die wat durven.

Jozef Middeleer doet aan ‘literaire’ schilderij. Ik ben er waarachtig niet tegen, maar laci! waarom toch Baudelaire en Flaubert geparaphraseerd? Groote onderwerpen brengen maar al te dikwijls kleine gewrochten uit. Les Fleurs du Mal! Rops, en Rops alleen, staat hoog genoeg om dát weer te geven. Middeleer's doek is decoratief, maar zoo alledaagsch-zinnebeeldig, zoo kinderachtig-macaber! Niet subtiel, pijnlijk, en vooral kristelijk genoeg! Die vrouwen met giftige bekers zijn net heidensche hetaïertjes.

St. Julien l'Hospitalier et le Lépreux: even oppervlakkig. De melaatsche is zwart, puistig, etterig. Maar geweldig zijn is altijd geen kracht. De heilige en de engelen die ‘Hosannah!’ huilen, zijn verdrietelijk banaal. Dat alles in een brutale, onharmonische of holle kleur.

Gilsoul penseelt donkere, machtig-poëtische landschappen. Een spoorbaan: de nachtwind woelt door de magere boompjes der baanglooiïngen; in de hemelruimte, een tumult van wolken; op de rails, een bliksem van metaalwit licht. Een trein komt bulderend aangedonderd. Dit is juist gezien, en op eigene wijze. Ik mag ook wel die duisterende dokken: het water zeer stil, insluimerend; de gasvlammetjes der lantarens, ginder in de verre verte, vallend als roode tranen in dat stil-ademend water, dat soms wat troebel wordt, als er een sluier van matten rook walmend overheen sleept. Weinigen hebben dat zoo ontroerend weergegeven.

Laermans wordt niet hoog genoeg gewaardeerd. Hij is nochtans de eenige, in deze tentoonstelling, die heel en al zichzelf is, die zich losgemaakt heeft van alle invloeden. Hij moet nog zeer jong zijn, en onervaren: hij is trouwens nog geen meester in teekening of kleur. De omtrekken der boeren die hij schildert, zijn dikwijls wat overdreven, ja, soms worden ze caricaturaal. Maar die boeren gelijken niet op die van Brenghel of Teniers of Millet... Laermans heeft ze met zijne oogen gezien, en op zijn doeken gebracht zooals hij ze zag, versmadend alle schoolrecepten.

Dit zijn de vlegels die door het zwoegen in zon en regen zeer taai geworden zijn. Zij dragen den gezonden reuk van den mest op zich meê. Deze zijn te rap opgeschoten in hun te nauwe broeken en te korte mouwen. Gene zijn als ineengezakt, ontheupt, lendelam. Zij dragen twee borstrokken op elkaar, en dragen ze van-jongs-af. Hun blauwe vesten zijn groenachtig geworden, en sedert hoelang worden ze belapt! Hun kielen hangen aan hun afgetobde schouders als vodden, en hun lompe billen gaan verloren in al te wijde broeken. Die boeren voeden zich met zwaren kost, lezen alleen hun almanak, en zitten avonden lang pijpen te rooken in het stamineeke de Bonte Koe.

Dat leven, draaiend in een eng kringetje van gewoonten en gedachten, heeft Laermans geplaatst in zijn eigene atmosfeer, soms met een wasem van droomerij over het landschap gespreid. Die doeken vertellen heel de stoffelijke en verstandelijke ellende van den boer.

Voorwaarts heeft eenige kunstenaars uitgenoodigd. Van Claus, een ‘Vlasoogst,’ badend in schoone en zonnige vreugde, en een zeer suggestief effect van roos licht op sneeuw. Alfred Verhaeren zond sterk en gloeiende doekjes in, en landschappen die me niet luchtig genoeg schijnen. Gari Melchers, een Amerikaan die te Parijs leeft, stelt een klein figuurtje ten toon, eenvoudig en kiesch. Gagliardini is middelmatig, en Vanaise is ditmaal heel-en-al slecht.

Gust Vermeylen.