De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 4

Over Antwerpsche kunst.

Bij de opening der gewone zitting van den Provincieraad van Antwerpen sprak de heer Gouverneur eene merkwaardige redevoering uit, waaraan de volgende bijzonderheden ontleend zijn:

Nu dat ons de gelegenheid gegeven wordt u over onze gezamenlijke betrachtingen te spreken kan ik aan het verlangen niet wederstaan, eenige woorden te zeggen over hetgeen ik de bestuurlijke geschiedenis der kunsten, wetenschappen en letteren in onze provincie zal noemen. Opklimmende tot het einde der verledene eeuw, de verschillende regeeringen doorwandelend die elkander hebben opgevolgd, zal ik u onze heropbeuring op dit gebied aantoonen sedert de stichting van onze onafhankelijkheid tot op onze dagen.

De beroerde tijden welke Belgie op het einde der XVIII^e eeuw beleefde, getuigen van een diep verval op het gebied der studiën in onze provincie. De beeldende kunsten vooral waren gansch verwaarloosd. De gemoederen, door gevoelens van eenen anderen aard ingenomen, wendden zich van hunne beoefening af, welke geheel en al verlaten werd.

De Antwerpsche Academie, dit eeuwenoude brandpunt der kunst, die bakermat der Vlaamsche schilderschool, welke tal van beroemde schilders, beeldhouwers, plaatsnijders en bouwmeesters uit haren schoot had zien oprijzen, de Antwerpsche Academie zeg ik, bevond zich sedert eenigen tijd in eenen ergelijk kwijnenden toestand.

Wel is waar stonden de Staten Brabant haar eene jaarlijksche ondersteuning toe van 200 gulden, maar sinds ettelijke jaren was deze som niet meer uitbetaald geworden, zoodat de bestierders zich verplicht zagen eenen oproep tot het volk te doen om in de onkosten te voorzien.

Eene openbare inschrijvingslijst werd geopend. De opbrengst ervan klom tot 280 gulden, doch deze werden niet uitbetaald. Immers het tijdvak der Fransche overheersching was aangebroken; de 7/8 der inteekenaars hadden het land verlaten en het overige 1/8 weigerde, in deze voorwaarden, zijne bijdrage te betalen. In dien toestand, besloot het bestuur, in zitting van 15 september 1794, aan de municipaliteit kennis te geven van de noodzakelijkheid de leergangen op te schorsen ‘tot dat betere tijden zouden aangebroken zijn.’

De academie van Mechelen, welke alsdan nauwelijks een twintigjarigbestaan telde, trof geen beter lot dan hare oudere zuster. Dezelfde omstandigheden noopten haar, nog in den loop van hetzelfde jaar 1794, hare leergangen te sluiten.

Zoo deze twee instellingen zich niet konden staande houden, te midden der beroerten welke ons vaderland schokten, is het geenszins te verwonderen dat de beoefening van toon- en tooneelkunde, van letteren en wetenschappen, welke, wel is waar, nog maar weinig bijval had bekomen, teenemaal verzuimd werd. Twee jaren vervlogen aldus in de grootste onverschilligheid.

Nochtans wanneer, na de inlijving van Belgie bij Frank-

[p. 134]

John Bayldon, professor van Kruidkunde aan de school van Geneeskunde van het Heelmeesters-College te Edimburg, teekening van Jos. van Lerius.

[p. 135]

rijk, eene betrekkelijke kalmte ontstaan was, deed zich een eerste teeken van ontsluimering voor.

Een aantal kunstenaars sloegen de handen ineen en besloten de Antwerpsche academie, op wier puinen, in uitvoering der wet van 3 Brumaire jaar IV, de Republiek hare ‘Centrale School’ had gevestigd, herop te richten.

Hunne pogingen, die echter niet zonder moeilijkheden gepaard gingen, werden met den besten uitslag bekroond.

Den 29 Prairial jaar IV, nam de municipaliteit een besluit, dat den 15 Messidor daarop door het middenbestuur van het departement werd goedgekeurd, en waarbij de Academie heringericht werd onder den nederigen naam van ‘bijzondere school voor schilder- beeldhouw- bouw- en meetkunde’ en als afhangsel van de ‘Centrale.’ Zij werd den 6 September heropend in hare oude lokalen der Beurs.

De nieuwe school was welhaast in staat om leerlingen te ontvangen. Zij telde drij klassen, wier leeraars door de municipaliteit, welke de plaats van het oude bestuur had ingenomen, benoemd werden.

Twee jaren later, werd de inrichting voltooid door bijvoeging van nieuwe klassen en onderworpen aan eene nieuwe verordening der municipaliteit, waarbij het reglement van 29 Prairial, jaar IV, geheel gewijzigd werd.

De Antwerpsche Academie was aldus eindelijk op vaste gronden hersticht.

Die van Mechelen stond slechts twee jaar later, in 1801, uit hare puinen op.

Hare tijdelijke afschaffing had het meerendeel harer leeraars uiteen gedreven, tusschen welke zich Willem Herreyns bevond, die als leeraar in de Centrale School van het departememt was getreden, van waar hij in dezelfde hoedanigheid overging naar de ‘bijzondere school’ wier bestuurder hij werd in 1800.

Onder het krachtdadig en kundig beleid van dezen verdienstvollen kunstenaar, ontwikkelde de Antwerpsche school zich spoedig. Maar 't is vooral te rekenen van het jaar 1804, wanneer zij, dank aan den heer markies d'Herbouville, prefect van het departement der Beide Nethen, haren vroegeren titel van Academie terug bekwam, dat de Antwerpsche School in leven en bloei toenam.

Op aandringen van Herreyns, gelukte d'Herbouville er in, aan de stad Antwerpen een groot deel der schilderijen en kunstgewrochten te doen wedergeven, welke haar, ten jare 1794, waren ontvoerd geworden. Hij nam insgelijks de maatschappij van Schoone Kunsten, in 1788 gesticht, onder zijne bescherming en hij regelde hare tweejaarlijksche tentoonstellingen bij besluit van 20 Fructidor jaar XII (18 oogst 1804.) De eerste tentoonstellingen, door deze maatschappij ingericht, telden slechts een dertigtal kunstgewrochten.

Welke vooruitgang in min dan eene eeuw!

Wanneer men van dezen nederigen oorsprong opklimt tot den rang welke dezelfde kunstmaatschappij thans in de kunstwereld bekleedt, dan mag men met trotschheid den afgelegden weg aantoonen. Ik zal alzoo enkel gewagen van de laatste tentoonstelling der maatschappij van Schoone Kunsten, die in 1888, door haar ingericht ter gelegenheid harer honderdste verjaring, en waarin niet minder an 1400 kunstwerken waren uitgestald. Deze verdienstelijke maatschappij zal dit jaar eene nieuwe tentoonstelling inrichten, welke zich onder de beste vooruitzichten vertoont en die, ik durf het u voorzeggen, de faam onzer kunstschool nogmaals zal bevestigen.

Ten slotte, rond 1811, dank altijd aan de zorgen van den kundigen bestierder wiens lof ik zooeven maakte werd de academie, welke in de lokalen der Beurs geene voldoende ruimte meer had, naar het gewezen klooster der minderbroeders overgebracht, waar zij thans nog is, en waarvan de kerk in museum was herschapen, krachtens een keizerlijk dekreet van 3 mei 1810, gegeven en geteekend in het paleis van Antwerpen.

Op 11 augusti 1890, heeft het gemeentebestuur van Antwerpen plechtig een nieuw museum ingehuldigd, een monument onzer stad waardig, opgericht met de geldelijke tusschenkomst van den Staat en van de Provincie, en waarvan de inrichting overeenstemt met de rijke en prachtige kunstverzamelingen, welke eene der kostbaarste schatten van onze kunstmetropool uitmaken.

De regeering van koning Willem, gelukkig ingehuldigd door de terugkomst uit Parijs der kunstgewrochten ons in 1794 ontroofd, en welke nog niet teruggegeven waren, zag een nieuw tijdperk van voorspoed voor onze school opdagen.

Bij besluit van 13 April 1817, dat het kunstonderwijs in het koninkrijk regelde, werd onze academie tot den rang van koninklijke instelling verheven.; het academisch korps werd gesticht en, bij koninklijk besluit van 23 september van hetzelfde jaar, werd de prijskamp van Rome ingesteld.

Bovendien werden er in al de steden van min of meer belangrijkheid, teekenscholen ingericht. De stad Lier is alzoo de stichting harer school aan het koninklijk besluit van 13 april 1817 verschuldigd.

Van den anderen kant verleende het Staatsbestuur belangrijke toelagen voor den aankoop, in de tentoonstellingen van kunststukken van nationale meesters, en het schreef maatregelen voor om het behoud te verzekeren der tafereelen welke ons door Frankrijk waren teruggegeven.

Op het domein der letteren en wettenschappen werden insgelijks maatregelen genomen om de geestontwikkeling onzer bevolking weder op te beuren. Het openbaar onderwijs werd heringericht en de regeering kondigde onderrichtingen af, ter herstelling der Vlaamsche taal en hare letterkunde. Zij verleende insgelijks hare geldelijke ondersteuning voor het geven van letterkundige en wetenschappelijke voordrachten. Ook ontstonden er tal van letterkundige en wetenschappelijke kringen, welke de kern vormden wiens weldadige invloed zich eenige jaren later, na de uitroeping onzer onafhankelijkheid zou doen gevoelen.

De eerste jaren na de omwenteling van 1830 zijn gekenmerkt door eenen stilstand op de baan van vooruitgang, welke de kunstbeweging pas had ingeslagen.

Doch, eenmaal den vrede verzekerd, hernam de smaak der kunstbeoefening weldra met grootere kracht.

In 1886 werd de Koninklijke Academie van Antwerpen reeds door 500 leerlingen bezocht, cijfer dat nog nimmer was bereikt geweest. Op het zelfde tijdstip telde de academie van Mechelen 360 leerlingen en de teekenschool van Lier ongeveer 200. Bovendien was er eene nieuwe teeken-

[p. 136]

school gesticht te Turnhout. Later zullen wij Herenthals hare school voor lijnteekening in school van kunstteekening zien herscheppen.

Gij weet, Mijnheeren, welke uitbreiding deze onderwijsgestichten hebben genomen. De openbare machten, de regeering, de provincie en de plaatselijke besturen bejegenen dezelve steeds met de grootste blijken van toegenegenheid.

Sommen wij hier enkel op, voor wat de koninklijke academie van Antwerpen betreft, de koninklijke besluiten van 1840, 1846, 1854 en 1865, welke haar programma merkelijk uitbreidden door er nieuwe leergangen bij te voegen. Ook werd in 1847, de prijskamp van Rome gansch heringericht. In 1821 was hij toegankelijk gesteld geworden aan al de leerlingen, die in eene school of academie van het koninkrijk hadden gestudeerd. Na 1841 werd er geene andere voorwaarde meer vereischt dan degene van Belg en beneden den ouderdom van 30 jaar te zijn.

Te rekenen van 1847 werd de prijskamp, welke tweejarig was, jaarlijks gemaakt, en er werd hem niet alleen de schilderkunst en de beeldhouwkunst als onderwerp opgelegd, maar ook nog de graveerkunst en de houwkunst.

Doch de belangrijkste herinrichting welke de academie van Antwerpen onderging, was die van 1885.

De nieuwe herinrichting, noodzakelijk geoordeeld, om de academie op de hoogte harer zending te behouden, is gegrond op de verdeeling van het gesticht in twee afzonderlijke afdeelingen:

de eigenlijk gezegde academie, hoofdzakelijk aan het lager en middelbaar onderwijs der schoone kunsten gewijd;

het hooger instituut ingericht zooals de rijkshoogescholen.

Het bestuur der academie is toevertrouwd aan eenen raad voorgezeten door den Gouverneur, en samengesteld uit zes leden benoemd bij helft door het staatsbestuur en door den gemeenteraad.

Het hooger instituut staat onder het beheer der regeering.

Het nieuw studieprogramma is zeer uitgebreid. Het bevat, namelijk voor het hooger instituut, het volledig onderwijs van al de graphische en plastische kunsten, de geschied- en letterkundige studiën, welke den geest van den kunstenaar verheffen en de wetenschappelijke grondbeginsels, welke zijn werk en zijne opzoekingen vergemakkelijken.

Voor de praktijk van al de vakken der kunst zijn er aan de nieuwe instelling vrije werkplaatsen gehecht, welke onder het toezicht staan van befaamde kunstenaars.

Het getal leerlingen dat gedurende het laatste schooljaar de lessen heeft gevolgd van de twee afdeelingen der academie van Antwerpen, beloopt voor het lager en het middelbaar onderwijs op 1294; voor het hooger onderwijs op 36.

De kunstmetrepool is alzoo met eene wezenlijke Kunsthoogschool begiftigd.

Naast de Academie, bezitten wij het Academisch korps, wiens hoofdstemming is over de lotsbestemming der kunst te waken.

Samengesteld uit onze bekwaamste kunstenaars, behartigt het den vooruitgang van het onderwijs en is naieverig om onzen kunstroem nieuwen luister bij te zetten.

De inrichting van het academisch korps dagteekent, zooals ik u heb gezegd, van 1817. Het werd heringericht eerst in 1848, en eene tweede maal in 1851. Het ontving alsdan zijne bepaaldelijke inrichting, welke nog bekrachtigd werd door de verordening der academie van schoone kunsten van 5 October 1885.

Zijne openbare instelling had plaats op 26 September 1851, in tegenwoordigheid van Z.M. den Koning Leopold I en van de koninklijke familie.

De toenmalige Minister van binnenlandsche zaken, M. Piercot, sprak te dier gelegenheid eene merkwaardige redevoering uit, waarin hij al de belangrijkheid deed uitschijnen der academie van Antwerpen, wier bestaan, aan de schitterendste tijdstippen van de geschiedenis der kunsten verbonden, zich versmelt met die der grootste meesters die de Vlaamsche School hebben tot roem verstrekt.

Het academisch korps van Antwerpen is samengesteld uit 25 werkelijke leden, waarvan 15 Belgen en 10 vreemdelingen en uit 50 kunstenaars, bijgevoegde leden, waarvan 25 Belgen en 25 vreemdelingen; ten slotte uit eereleden, in onbepaald getal.

Deze worden genomen zoo in België als in den vreemde, tusschen de personen die door hunne werken of in hunne bediening, diensten hebben bewezen aan de zaak der schoone kunsten.

Voor wat de werkelijke en bijgevoegde leden van het academisch korps van Antwerpen betreft, wij mogen met fierheid zeggen, dat zij gekozen werden tusschen de uitstekendste kunstenaars van Europa.

Wij durven hopen dat binnen kort deze instelling nog eene nieuwe uitbreiding zal ondergaan, welke gerechtvaard is door de aanzienlijke belangrijkheid die de koninklijke academie van schoone kunsten sedert 1851 heeft verworven.

Door het verhoogen van het getal harer werkelijke en bijgevoegde leden, zal dit college verschillige nieuwe uitmuntende kunstenaars in zijn midden kunnen ontvangen, die fier zullen wezen den naam van Antwerpschen academieker te mogen dragen.

Ook is ons academisch korps voor geheel de wereld de uitdrukking der aloude faam van de Vlaamsche school.

Als noodzakelijk aanhangsel zijner instelling is vervolgens het Museum der Academiekers gevormd geworden. Gij kent het allen, Mijnheeren; het is de perel der schoone hedendaagsche kunstverzameling waar Antwerpen op roemt. Het is samengesteld uit de gewrochten der kunstenaars, leden van het academisch korps, en de portretten van hunne makers. Al de takken der plastische kunst zijn er in vertegenwoordigd.

Het koninklijk besluit, waarbij het Museum der academiekers wordt gesticht, stelt ten zijnen behoeve eene jaarlijksche begiftiging van fr. 5000 vast, te verschaffen bij helft door de Stad en door het staatsbestuur. Dit was, gedurende de zeven eerste jaren van haar bestaan, het eenige inkomen dezer instelling; doch, te rekenen van 1858, hebben het staatsbestuur en de Stad hunne wederzijdsche tegemoetkomingen verdubbeld.

Zoo wij hier, Mijnheeren, niet zonder eenen zekeren hoogmoed de schitterende ontwikkeling mogen herinneren, welke de koninklijke academie van schoone kunsten van Antwerpen sedert een vijftigtal jaren is te beurt gevallen,

[p. 137]

vleien wij ons ook te kunnen bevestigen dat, gedurende ditzelfde tijdperk, het kunstonderwijs in de andere steden der provincie insgelijks eene aanzienlijke vooruitgang heeft gedaan.

De academie van Mechelen, telde kort na 1830, ongeveer 300 leerlingen. Het onderwijs werd er alsdan gegeven door vijf leeraars en was nagenoeg hetzelfde als dat der academie van Antwerpen.

In 1836, was het getal harer leerlingen tot 380 geklommen, en werd er eene klasse geopend voor de doorsnede van den steen, welke sedert dien bloeiend is gebleven.

In 1864, werd het lokaal der school vergroot door de toevoeging eener nieuwe zaal, voor eene klasse van boetseering. Het getal leerlingen had alsdan het cijfer van 500 bereikt.

Sedert dit tijdstip heeft de academie van Mechelen niet opgehouden onder alle opzichten vooruitgang te doen. Het kunstonderwijs, dat zich achtervolgens heeft uitgebreid, wordt aldaar thans door twintig leeraars gegeven. Gedurende het schooljaar 1890-1891, is het getal der leerlingen tot 896 geklommen, en men voorziet het oogenblik dat de lokalen ontoereikend zullen zijn. Er worden insgelijks lessen in teeken- en schilderkunde gegeven voor jufvrouwen. Deze leergangen werden in 1890 door 71 leerlingen gevolgd.

De Staat en de Provincie komen, bij wijze van toelagen, tusschen in de kosten der academie, welke tot in 1850 ten uitsluitelijken laste der stad zijn geweest.

Mechelen bezit ook een tweede kunstgesticht, het Instituut van schoone kunsten, sedert 1838 door bijzonderen opgericht, alwaar, benevens leergangen voor nijverheidsteekening, ook eene klasse bestaat van nijverheidschildering. De teeken-akademie, even als het Instituut van schoone kunsten, beantwoorden aan hunne bestemming en verdienen ten volle de geldelijke ondersteuning welke de provincie hun sedert 1842 verleent.

Zeggen wij ook, Mijnheeren, dat de tweede stad der provincie, zooals hare hoofdplaats, eene maatschappij ter aanmoediging der schoone kunsten bezit.

Gesticht in 1812, richt zij tweejaarlijksche tentoonstellingen in, welke door de stad, de provincie en het Rijk geldelijk ondersteund worden. Hare tentoonstellingen worden steeds druk bezocht en degene welke op dit oogenblik geopend is, bewijst dat de maatschappij steeds in bloei toeneemt.

Hare pogingen, welke niet alleen het aanmoedigen der kunstenaars voor doel hebben, maar inzonderheid de verspreiding van den kunstsmaak bij het volk, verdienen de ondersteuning der openbare machten.

De teekenschool van Lier mag, op hare beurt, met lof vermeld worden. Gedurende het schooljaar 1890-1891 werden hare lessen gevolgd door 512 leerlingen, toehoorende zoo aan de stad als aan de omliggende gemeenten.

Door hare uitstraling op deze laatsten bewijst deze school, waar het onderwijs bijzonder toepasselijk is op de stielen, zeer groote diensten, welke de provincie en het staatsbestuur gewaardeerd hebben door haar met toelagen te begunstigen.

De teekenschool van Turnhout, gewezene bouwschool reeds gedeeltelijk in 1840 hervormd door de toevoeging van eenen leergang van beeldhouwkunde, is op het punt eene nieuwe inrichting te bekomen, ten einde breedere grondslagen aan haar onderwijs te kunnen geven.

In het vooruitzicht dier herinrichting, heeft de provincie niet geaarzeld hare geldelijke hulp aan het gemeentebestuur te verleenen. Gedurende het schooljaar 1890-1891 werden de lessen door 254 leerlingen gevolgd.

De teekenschool van Herenthals, in het jaar 1862 gesticht, volgt hare ouderen met bijval.

Zij telt thans 60 leerlingen.

Haar onderwijs, dat de lijnteekening en de teekening naar vaste lichamen begrijpt, is volledig geworden door eenen leergang van bouwkunde.

De provincie bezit dus zeven onderwijsgestichten voor de schoone kunsten. Zij zal weldra met nieuwe inrichtingen van dien aard begiftigd worden, want andere belangrijke gemeenten zijn voornemens aan de werklieden een ernstig en praktisch onderwijs te bezorgen, en eene dezer heeft zich zelfs tot den Raad gewend, om de geldelijke ondersteuning der provincie te bekomen ter oprichting eener teekenschool.

Ik zou dit vluchtig overzicht kunnen volledigen, Mijnheeren, met u te spreken over de handeling van het Staatsbestuur in het domein dat ons bezig houdt en over de onderscheidene monumenten, welke wij aan zijne milde aanmoedigingen verschuldigd zijn. Doch dit zou ons te verre leiden. Ik wil mij enkel bepalen met u eenen maatregel te herinneren, welke den gelukkigsten invloed heeft gehad op den vooruitgang der schoone kunsten in onze provincie: het is de instelling, dagteekenende van 1860, der provinciale comiteiten van briefwisselende leden der koninklijke commissie van monumenten.

Het comiteit van Antwerpen heeft zijn bestaan door talrijke werken gekenmerkt. Zijne tusschenkomst is altoos nuttig geweest in de vraagpunten, welke het behoud of de herstelling onzer monumenten betroffen. Onder dit opzicht, ware het wezenlijk nog meer den kring der toekentenissen te zien uitbreiden dezer instelling, welke in haar midden de meest in het vak bevoegde personen telt.

Het provinciaal comiteit van Antwerpen heeft in de eerste jaren van zijn bestaan, het Bulletijn zijner werkzaamheden uitgegeven.

De uitgave welke ongelukkiglijk heeft opgehouden te verschijnen, bevatte statistieke en geschiedkundige verslagen van het grootste aanbelang en deed de oudheidkundige ontdekkingen kennen, op het grondgebied hunner provincie gedaan.

Aan het comiteit der briefwisselende leden van Antwerpen komt de eer toe het initiatief genomen te hebben der stichting van het Museum van oudheden dezer stad, ingehuldigd op 16 Augusti 1863.

Het gemeentebestuur, dat het belangrijke en nuttige dezer instelling naar waarde schat, stelde van eerst af Het Steen, dit geschiedkundig monument, dat thans geheel hersteld is, ter beschikking van het comiteit. Opdat de verzamelingen nooit zouden kunnen verspreid worden, werd er bepaald, dat zij ten eeuwigen dage de eigendom der stad zullen wezen. De provincie heeft sedert tal van jaren bijgedragen in de

[p. 138]

kosten van het museum, dat onder de meest merkwaardige des lands gerekend wordt.

De beeldende kunsten verlatende en overgaande tot de toonkunst, kunnen wij bevestigen dat ook op dit terrein goede vruchten zijn afgeworpen.

Onze provincie bezit, inderdaad, verschillige muziekscholen, welke eene bijzondere melding verdienen. De muziekschool van Antwerpen is reeds van oude dagteekening.

In 1835 door verdienstelijke kunstenaars gesticht, werd zij in 1859 eene gemeentelijke muziekschool. In 1867 bekwam de stad Antwerpen de geldelijke tusschenkomst van het Rijk en kort nadien, die der Provincie, om er eene Vlaamsche muziekschool van te maken en plaatste aan het hoofd onzen grooten meester Peter Benoit.

In 1837 telde de school 125 leerlingen en 11 leeraars. Zij heeft thans 1200 leerlingen en een korps van 36 leeraars en van 6 toegevoegde leeraars.

Ik moet u den lof der Antwerpsche muziekschool niet maken. De herhaalde wenschen welke gij hebt uitgebracht ter hervorming van dit wezenlijk nationaal gesticht in koninklijk conservatorium, bewijzen dat gij er de belangrijkheid van waardeert en dat gij er het karakter van begrijpt.

Laat ons hopen dat uwe wenschen, welke die van gansch het Vlaamsche land zijn, weldra zullen verwezenlijkt worden. Zij zullen het onvermijdelijk eens wezen, want onze Vlaamsche toonkunst is de proeftijd uit, en de tijd is daar dat ons muzikaal onderwijs zijnen grond niet meer uitsluitelijk in de algemeene bronnen zal gaan zoeken, maar dat het zijne kracht in den vaderlandschen bodem zelf zal putten.

Naast de muziekschool, van Antwerpen, hebben wij, nagenoeg rond hetzelfde tijdstip, in 1842, de muziekschool van Mechelen zien openen; eerst als zangschool ingericht, was haar begin zeer nederig. De drij eerste jaren van haar bestaan werden hare leergangen, welke kosteloos waren, slechts door een dertigtal leerlingen gevolgd. Maar ook had het gesticht op dit tijdstip geene andere inkomsten dan de twaalf honderd franks welke het van de stad ontving.

De school breidde zich echter spoedig uit.

In 1862, 1868 en 1875 werden er hervormingen ingevoerd, welke haar op de hoogte van den elders bekomenen vooruitgang bracht. Zij telt thans 400 leerlingen.

De stad Mechelen bezit insgelijks eene bloeiende school voor godsdienstig muziek welke, onder de leiding is gesteld van den meester Edgard Tinel.

De gemeentelijke muziekschool van Turnhout werd in 1868 ingericht. Het onderwijs werd er altijd kosteloos gegeven; gedurende het eerste jaar van haar bestaan werd zij bezocht door 59 leerlingen. Thans telt zij er 80.

Naast die gemeentelijke instelling werd er te Turnhout, in de maand October 1888 eene Vrije Vlaamsche Muziekschool gesticht door den hr Andelhof, die, insgelijks in den loop van het jaar 1890 afdeelingen dier school heeft ingericht te Herenthals en Moll.

Deze scholen alwaar het onderwijs wordt gegeven volgens de leerstelsels der Antwerpsche muziekschool, zijn onder het hoog toezicht van den meester P. Benoit geplaatst. Zij worden druk bezocht en zij verdienen onder alle opzichten de aanmoedigingen welke zij bij de provinciale overheid hebben gevonden.

In de belangrijke voorstad Borgerhout, is er in het verleden jaar insgelijks eene muziekschool gesticht, onder de leiding van den heer Alois Berghs, oud leerling der Antwerpsche school. Het programma der school wordt er gevolgd. Het onderwijs wordt er gegeven door twaalf leeraars, hetgeen toelaat een gedacht te vormen der belangrijkheid welke deze inrichting, geplaatst onder de bescherming van het gemeentebestuur af heeft verworven.

Mijn inzicht was, Mijnheeren, U een kort overzicht te geven van de gansche bestuurlijke geschiedenis der kunsten, wetenschappen en letteren in onze provincie. Maar ik moet mijn ontwerp inkrimpen. Een andermaal zal ik misschien de gelegenheid hebben u te onderhouden over de uitbreiding ten onzent der wetenschappen en letteren, wier beoefening nooit verwaarloosd werd.

Aldus, na 1830, ziet men overal letterkundige on wetenschappelijke vereenigingen tot stand komen.

Gij kent allen, mijnheeren, de roemrijke heropbeuring der Vlaamsche letterkunde, die te Antwerpen aanvang nam en door Conscience verheerlijkt is geworden.

Op uitsluitend wetenschappelijk gebied kunnen wij de werking aanhalen der ‘Société de médecine d'Anvers’ in 1838 gesticht; der ‘Société des sciences médicales et naturelles de Malines’ alsmede van de ‘Société médicale de Willebroeck’ beiden rond 1840 ontslaan. Later kwamen ook nog de geneeskundige vereenigingen van Boom en Heyst-op-den-Berg tot stand.

In 1842 werd de Academie van Oudheidkunde te Antwerpen gesticht, alwaar zij thans nog haren zetel heeft. Dit geleerd korps omvatte de eigenlijke oudheidkunde en de wapenkunde. Van hare stichting af geeft de academie, welke nu over de 150 leden telt, werken uit welke, zeer belangrijk mogen genoemd worden.

In 1843 werd te Antwerpen, de Maatschappij van dierenkunde, gesticht met het doel de kennis van natuurgeschiedenis te verspreiden en er de studie van te vergemakkelijken aan hare leden alsook aan de leerlingen der academie van schoone kunsten.

Gij weet, Mijnheeren, hoe die instelling, zoo nederig begonnen in aanzien heeft toegenomen, derwijze, dat zij thans tusschen de eersten onder soortgelijke instellingen van Europa gerangschikt wordt.

In 1852, kwam te Antwerpen het Kunstverbond tol stand. Deze maatschappij neemt een belangrijk deel aan al wat zich te Antwerpen op het gebied der kunsten, wetenschappen en letteren voordoet.

Noemen wij nog de Commissie der graf- en gedenkschriften. Zij dagteekent van 1851. Hare geleerde navorschingen leverden ons een aanzienlijk en hooggeschat werk, dat thans bijna volledig is.

Dan, de Koninklijke Maatschappij van aardrijkskunde gesticht in 1876 en wier uitgaven, zoo hoog gewaardeerd in de wetenschappelijke wereld, hare belangrijkheid en levenskrachten doen uitschijnen.

Onze provincie heeft steeds de diensten door onze geleerde maatschappijen aan de wetenschappen bewezen, erkend en hun streven aangemoedigd, door hen met geldelijke hulp naar vermogen te ondersteunen. Zij zal het zich ter eere rekenen steeds op dezen voet voort te gaan.

[p. 140-141]

De Winter, naar de schilderij van Pierre Billet.