De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 4

De tooneelmaatschappijen in Vlaanderen

Meer dan eens werd de vraag gesteld: in hoeverre de tegenwoordige tooneelmaatschappijen in de Vlaamsche steden kunnen medewerken tot opbeuring van het Nationaal Tooneel.

Evenals met meest alle punten uit het programma der Vlaamsche Beweging, is men voor het Tooneel ook langs boven begonnen in de hoop dat de hervormingen alzoo bewerkt hunnen invloed overal zouden doen gevoelen. Zoo heeft men voor het tooneel geijverd te Antwerpen en te Gent, te Brussel en te Brugge en, hoe ontmoedigend de eerste uitslagen ook zijn mochten, men is reeds zoo verre gekomen dat de eindelijke uitslag niet meer mag betwijfeld worden. Doch dat die bemoeiingen voor de kleinere steden zonder gevolg bleven, zal men bij een eerste onderzoek al spoedig kunnen bestatigen, en dat zal wellicht aansporen de quaestie uit een ander oogpunt te beschouwen.

Het is in alle geval onbetwistbaar dat in de tooneelmaatschappijen eene overgroote massa goeden wil voorhanden is, dat die goede wil nu misschien zonder nut aangewend is, maar dat hij, bij eene betere leiding, machtig meewerken kan om het beoogde doel te helpen bereiken.

Waarin zou nu die betere leiding moeten bestaan?

In het algemeen beschikken de tooneelmaatschappijen over een behoorlijk lokaal, met de onontbeerlijkste decors en over zekere geldelijke middelen; zij hebben daarbij eenen kring van getrouwe toehoorders, die gaarne de jaarlijksche bijdrage betalen en genieten soms eene toelage van het stadsbetuur. Onder dit opzicht is de toestand zoo goed als men maar verlangen kan: desnoods zou men opofferingen van geldelijken aard mogen rekenen.

Voor wat de keuze der stukken betreft, en dit is voorwaar een zeer voornaam punt, laten de maatschappijen zich leiden door eene dubbele beweegreden: 1^o Is het stuk geprimeerd? 2^o Beschikken wij over de noodige personen om de rollen te verdeelen?

Het toekennen van premies aan verdienstelijke tooneelstukjes was vast een best middel om de maatschappijen eenen nuttigen wenk te geven bij hunne keuze en 't is zeker daaraan te wijten dit, ten minste in sommige steden, die keuze zeer bevredigend mag genoemd worden. Het is waar, hier en daar heeft men dat als een systeem ingevoerd en wordt zulk of zulk stuk gekozen omdat het geprimeerd is; doch er zijn ook plaatsen, waar een verstandige kenner met de keuze gelast is en deze zich door dergelijke redenen niet laat geleiden.

Alsdan echter is de tweede vraag van dubbel belang en hier stoot men op eenen soms onoverkomelijken hinderpaal.

Overal vindt men onder de jongelingen liefhebbers genoeg om eene rol op het tooneel te vervullen en eens dat de nieuwe spelers voor het voetlicht verschenen zijn, wordt dat medespelen een uitspanning, een groot vermaak, een ware eer. Niemand wil geweten hebben, dat hij onbekwaam is om zijne rol naar behooren te vervullen, en de oudste spelers zien er tegen op om de beurt aan jongere medeleden over te laten.

Maar voor de vrouwenrollen is dit niet het geval. Het is als verloor de vrouw in de oogen der menigte iets van hare verdienste, van hare waardigheid, zoohaast zij op de planken verschijnt. Wat hiervan mag oorzaak zijn, willen wij niet onderzoeken; maar de zaak is zoo. Er was eene groote

[p. 62]

vastheid van karakter en eene groote liefde voor de kunst noodig om te verkrijgen, dat een juffer uit den burgerstand als werkend lid zou optreden, zooals dit rond 1870 te Brugge geschiedde; het heeft dan ook verwondering gebaard dat het ‘Van Gheluwe's Genootschap’ te Brugge, meisjes vond om de vrouwenrollen te vervullen.

In de kleinere steden valt daaraan niet te denken; het zou, geloof ik, schandaal verwekken zoo eene juffer uit de stad zelve voor het voetlicht kwam. Die het met het tooneel wel meenen zouden toejuichen, maar de overgroote meerderheid zou zoo luide afkeuren dat het bij een eerste proeve zou blijven.

Voor de vrouwenrollen moeten dus artisten uit Gent, Antwerpen of Brussel komen en daarom moeten die stukken gekozen worden, die het minst vrouwen bevatten.

In princiep zou het zeer goed moeten zijn, dat vrouwen, die van de kunst een beroep maken, alzoo eenigen invloed uitoefenen op de eenvoudige liefhebbers; het ware een best middel om de uitspraak te verbeteren en de esthetiek te bevorderen. Maar gewoonlijk toonen artisten van naam zich niet bereid om in een provinciestadje te gaan spelen tegen eene zoo geringe vergelding: het apostolaat in dien geest is nog niet ingevoerd. Wij bevinden ons veeleer voor eene gewone handelszaak, waarbij prijs en hoeveelheid besproken worden. De vreemde speelster bepaalt zich dan ook bij eene enkele repetitie, waarbij ze zich weinig inlaat met het spel der anderen en er alleen voor zorgt, dat ze zelve hare rol van buiten kent, wat niet altijd het geval is. Daarenboven, zooals wij hooger zegden, zijn alleen artisten zonder vaste betrekking voorde maatschappijen beschikbaar en alzoo zouden zij geen invloed kunnen uitoefenen, zelfs als zij dat zouden willen.

Ons inziens ligt hier de groote struikelblok; maar juist in het grootste kwaad moet de redding liggen.

Zij, die zich de toekomst van het nationaal tooneel ter harte trekken, moeten onderzoeken, door welk middel bekwame artisten zouden kunnen optreden om de vrouwenrollen te vervullen in de kleinere steden. Iedere medewerking zou moeten eene les vormen voor al de spelers; er zouden dus verscheidene repetities moeten geschieden en de vreemde kunstenares niet beschouwd worden als eene helpster, maar veeleer als iemand, die met eene wezenlijke zending gelast is.

Wij zijn overtuigd dat de maatschappijen met dergelijke zending veel genoegen zouden hebben en gaarne voor een deel in de grootere kosten tusschenkomen.

Het is onbetwijfelbaar dat alzoo, na weinig tijds, eene merkelijke verbetering zou voelbaar zijn, zoo voor de keus der stukken als voor de uitspraak en de geheele opvoering. Indien daarbij nu en dan eene geoefende troep kon een rondreis doen, zou dat voor de genootschappen eene nieuwe les zijn en een krachtig voorbeeld.

Is die gedachte praktisch? Zij, die beter dan wij met de toestanden van het tooneel in 't algemeen bekend zijn zullen oordeelen.

A. Vermast.