De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 4

De Antwerpsche Academie
III

Telkens er sprake is van de Academie van Antwerpen, schijnt het iets geheiligds te gelden, eene soort van Arke des Vesbonds, waaraan slechts gewijde handen mogen raken. Niet alleen zij die de geheime wegen des heiligdoms kennen, deelen die meening, maar ook het groot publiek ziet met nederige eerbiedigheid tegen de aloude instelling op.

Stoutmoedig mocht dan ook genoemd worden, hij, die eens in het openbaar durfde verklaren (was het niet in den Gemeenteraad, ter gelegenheid der bespreking van de herinrichting der Academie?), dat men de kunst en de kunstenaars eenen uitstekenden dienst zou bewijzen, door de Academie gedurende tien achtereenvolgende jaren te sluiten! Nog stouter, hij, die in volle overtuiging uitriep, dat de stichting der Academie, door hetgeen zij geworden was, de betreurenswaardigste daad is, die David Teniers ooit gepleegd heeft!

[p. 57]

De Slechte Rijke, naar de schilderij van Joseph Lies.

[p. 59]

Edoch, anderen, waaronder kunstenaars van eersten rang, hebben op hunne beurt, door wijze en bedaarde redeneering, doen blijken dat die beide schijnbaar paradoxale stellingen, inderdaad niet zooverre buiten de zuivere waarheid liggen, en dat de Academie eerst dan aan hare hooge zending zal beantwoorden, wanneer zij op gansch anderen voet ingericht wordt. Wat is, zegden zij, met den huidigen staat van zaken de invloed des meesters op zijnen leerling? En het antwoord luidde: al te dikwijls nietig of noodlottig. Nietig wanneer de leerling krachtig genoeg is om zich niet te laten medesleepen, noodlottig als de kunstenaar van zijnen leerling eenen slaafschen navolger maakt, zonder persoonlijkheid noch eigenaardigheid. Kunst wordt overigens niet aangeleerd, maar alleen de techniek, het eigenlijke ambacht; en dit moet de leerling grootendeels zelf zoeken en beoefenen, daarin alleen geholpen door de raadgevingen des meesters.

Maakt men het onderwijs al te gemakkelijk dan geschiedt dit ten nadeele der ontwikkeling van den jongen kunstenaar; nog daar gelaten de noodlottige verwaandheid, welke men zoo velen inboezemt, die denken kunstenaar te zijn, omdat zij, technisch gesproken, eene figuur op onberispelijke wijze kunnen schilderen, boetseeren of graveeren. Voor wat de bouwkunde betreft zijn de techniek en de wetenschappelijke kennissen, zonder twijfel, uitgebreider dan voor de plastische kunsten.

Zij die aldus redeneeren, beweren dat eene Academie niet voor doel heeft kunstenaars voort te brengen, wat overigens onmogelijk is, al wordt het algemeen gedacht; maar, dat het de plicht is van het openhaar bestuur, onze jonge kunstenaars in de gelegenheid te stellen zich te oefenen in wel ingerichte werkhuizen, voorzien van alle bijhoorigheden, welke een beginneling zich niet immer aanschaffen kan.

Is het nu ook de plicht van dit zelfde bestuur, jaarlijks twee- of driehonderd jongelingen tot zich te roepen; door allerhande onderwijs, hun de eerste stappen op de kunstenaarsloopbaan te vergemakkelijken, er alle dorens van te weren en het met rozen te bezaaien, zoodanig dat zij allen zich, na eenige jaren, meesters van den echten stempel wanen, maar later, voor de negen tienden, zoozeer door de verbloemde dorens gewond worden dat zij bezwijken, als kunstenaar althans, en als mensch met broodsgebrek voor het lichaam en met wanhoop in het hart, een ellendig leven beginnen, op eenen leeftijd dat het aanleeren van elk ander bedrijf moeilijk of onmogelijk wordt. Wat beteekent, op kunstgebied, de hoeveelheid, als er de hoedanigheid niet is!

Is het ook de plicht van dit bestuur kunstenaars van talent tot leermeesters van duizende ambachts-leerjongens te maken, onder voorwendsel van aanmoediging der schoone kunsten? Ware het dan niet veel edeler, wanneer het dan toch eenmaal bewezen is dat kunst zonder ondersteuning niet kan bestaan, onze schilders, beeldhouwers en bouwmeesters, hunnen tijd te laten benuttigen bij het oprichten en versieren van openbare gebouwen, scholen en leerzalen?

De academie diende te bestaan, eerst en vooral uit een wel ingericht gebouw, bevattende het noodige getal werkzalen voor beeldhouwers, schilders, graveurs en bouwmeesters, derwijze geschikt dat zij, onder opzicht van verlichting, ruimte en meubileering, aan alle vereischten beantwoorden. Groote beelden, bestemd om openbare plaatsen te versieren, en bas-reliefs voor gebouwen, zouden er zoo goed bemerkt en van den noodigen afstand gezien en bestudeerd worden, als penningen en koperplaten. Muur- en decoratieschildering zou er kunnen beoefend worden, even als het schilderen van kabinetpaneelen; zoowel binnenshuis als in de opene lucht, met verlichting langs de vier hemelpunten.

De bibliotheek zou al de werken bevatten die voor een kunstenaar eenig nut opleveren, en zij zouden altoos ter beschikking van de leerlingen gesteld worden.

Het geschiedkundig museum zou in het echt, of kundig nagemaakt, eene verzameling zoo volledig mogelijk van meubelen, kleedingstukken en stoffen, wapens, huisraad, enz., uit de bijzonderste tijdvakken onzer nationale geschiedenis bevatten, evenals plaasteren afgietsels van de onsterfelijke meesterstukken der beeldhouwkunst. Levende modellen van allen ouderdom zouden gereedelijk ter beschikking der leerlingen gesteld worden.

In een woord, de academie zou een algemeen, en zoo volledig mogelijk kunstenaarswerkhuis zijn, in verschillende zalen verdeeld, waar de leerlingen, afzonderlijk of gezamenlijk, volgens den aard van hunnen arbeid, den kunststrijd zouden leeren strijden, het herscheppen van denkbeelden tot stoffelijke vormen, den edelsten, den grootsten strijd, dien het den mensch gegeven is te leveren.

In dien tempel, der kunst opgericht, zouden de levieten, onder de leiding der priesters van den kunsteeredienst, zich onder alle opzichten ontwikkelen en volmaken; maar in de meest volkomene vrijheid, zoowel voor den leerling als voor den meester.

Gansch het leeraarskorps zou bestaan uit beroemdheden, die als leidsmannen, raadgevers voor de jongere kunstenaars zouden optreden, maar geene lessen geven gedurende eenen bepaalden tijd, op vastgestelden dag en uur, zooals dit gewoonlijk verstaan wordt. Streng zouden zij zijn, niet alleen voor wat betreft de opvatting, de samenstelling van het stuk, maar ook voor wat de bewerking aangaat. Zij zouden eischen dat hunne leerlingen goed schilderen of boetseeren en vooral goed teekenen kunnen, in een woord dat zij al de geheimen van het ambacht kennen. Zij zouden ernstige kritieken zijn, die de feilen en gebreken zouden aanwijzen naarmate het werk des leerlings vordert, zonder er zelfs de hand aan te steken, want de onmiddellijke tusschenkomst der meesters is zoo schadelijk als overbodig. Kunnen inderdaad de beeldende kunsten niet aan de letterkunde vergeleken worden, daar gelaten het stoffelijk gedeelte

[p. 60]

dat bij de eersten eene meer aanzienlijke plaats inneemt? En, zoo ja, is men dus niet gewettigd zich af te vragen waar letterenscholen bestaan, en welke de leeraars geweest zijn der groote dichters en schrijvers uit alle landen, gansch de geschiedenis door, en of het gemis aan dergelijke scholen het niet ontluiken van buitengewone talenten voor gevolg heeft gehad.

_* * _*

Alzoo beschouwd zou de academie gansch alleen staan, verre verheven boven al wat haar omringt, en, steeds vatbaar voor latere verbetering, zou zij meer beantwoorden aan het ideaal, dat onze bevolking er zich van vormt, zonder dat het eigenlijk juist weet wat de academie is; zij zou het brandpunt worden van het nationaal kunstleven, de plaats innemen die haar toekomt, en de aanzienlijke opofferingen rechtvaardigen die het land zich getroost voor hare instandhouding.

Ontdaan van de lagere leergangen, zou de academie alleen zulke bezoekers aanvaarden die genoegzaam gevorderd zijn in de teekenkunde, zoowel als in het wetenschappelijk en letterkundig onderwijs, om met vrucht de leergangen der hoogere kunst te volgen.

Onmisbaar zou het natuurlijk zijn bij haar hoofdprogramma eenen voorbereidenden of overgangsleergang te voegen. Deze leergang die de lagere of middelbare school aan de kunstschool zou verbinden moet bevatten:

Voor de schilderkunst: Het teekenen en schilderen naar het antiek en naar het leven, ontleedkunde.

Voor de beeldhouwkunst: Het teekenen en boetseeren naar het antiek en naar het leven, ontleedkunde.

Voor de graveerkunst: Het teekenen naar het antiek en naar het leven en het graveeren naar geteekend model, ontleedkunde.

Voor de bouwkunst: Bouwkundige teekening en samenstelling, meetkunde en vakkunde in het algemeen, teekenen naar het antiek.

Voor al de klassen samen: Leergangen of voordrachten over algemeene geschiedenis, kunstgeschiedenis, oudheidkunde, godsdienstgeschiedenis en godenleer, kleedij, letterkunde, schoonheidsleer, versiering en decoratie, enz., enz.

Deze lessen zouden er grootendeels toe bijdragen van onze kunstenaars mannen te maken, die aan de spits der beschaving staan, verlichte geesten, ontwikkelde verstanden, die de hooge zending des kunstenaars begrijpen en door hunne persoonlijke waarde bijdragen tot den luister van hun vaderland.

Al het voorafgaandelijk onderricht, niet tot de hoogere kunst behoorende, moet deelmaken van het programma der gewone scholen.

Onder wiens bestuur diende nu dergelijk ingerichte academie geplaatst te worden? Ziedaar eene vraag waarover de gezindheden zeer verdeeld zijn, zelfs wanneer zij uitsluitend onder het opzicht van princiep besproken wordt, en alle personaliteiten onopgemerkt blijven. Die vraag was dezer dagen, voor ons kunstminnend publiek, de vraag van den dag, bij gelegenheid der benoeming van den opvolger van Karel Verlat.

Voor sommigen moet de bestuurlijke Academie-inrichting blijven wat zij is, met aan haar hoofd een man van buitengewone kunde, vakkunde vooral.

Voor anderen moet het Bestuur der Academie overgaan in de handen van een kunstenaar, die door zijne werken wereldberoemd is en door zijnen naam, meer dan door zijn onderwijs, luister zou bijzetten aan het aloude kunstgesticht en dit, in den lande zoowel als in den vreemde, doen stijgen in aanzien en beroemdheid.

Anderen nog zeggen dat de Bestuurder zou moeten gekozen worden door het leeraarkorps zooals nu in het hoogergesticht gebeurt voor de benoeming van zijnen voorzitter. Tegen die zienswijze wordt ingebracht, dat zulks geene voldoende waarborg oplevert tegenover Staat en Stad; en dat de Bestuurder zooveel moet zijn als de Prefekt van een Atheneum of de Rektor van eene Hoogeschool, een man die weet wat kunst en onderwijs is, een kunstpedagoog als 't ware, maar die persoonlijk geen onderwijs zou te geven hebben en alleen den algemeenen gang der zaken onder opzicht van geregeldheid, tucht en orde zou gade slaan, te meer daar het onderwijs aan bekwame kunstenaars toevertrouwd zou zijn.

Ware het alleen te doen om het teekenen, het schilderen, het boetseeren, het plaatsnijden, het bouwen aan te leeren, dan zou te midden van een uitstekend leeraarskorps stellig de toestand eens bestuurders wezen als hierboven gemeld is.

Maar niet alleen ten opzichte der leerlingen ook tegenover de leeraars aan wier spits hij staat heeft een bestuurder eene belangrijke rol te vervullen. Op hem zijn al de blikken gericht, die der ingewijde en hooggeplaatste personen zoowel als die van het eenvoudig volk, en onze jonge kunstenaars, die hij door zijne overtuiging, zijne wetenschap, zijne zielskracht moet begeesteren. In hem moet die gansche schaar kunstbeoefenaars en liefhebbers een onbegrensd vertrouwen hebben, evenals ieder krijgsman op de kunde en de gelukstar des veldheers moet rekenen, om met moed in den goeden strijd te volharden.

Hoe groot de invloed is van een begaafd man op zijnen tijd leert ons de geschiedenis, en op elk gebied is dien invloed waar te nemen. Men denke slechts aan een Napoleon die, als het ware een sprankel van zijnen ijzeren wil in de zielen van al zijne landgenooten deed overgaan, en niettegenstaande al de bloedige tooneelen die het hardnekkig najagen zijner denkbeelden na zich sleepten, nog jaren na zijnen val, duizenden van vereerders en bewonderaars telde. Ook meer binnen de grenzen van het behandelde onderwerp treft men tal van voorbeelden aan, die getuigen van een

[p. 61]

ommekeer op het kunstgebied van een land door de werking van één man teweeg gebracht.

Namen als Van Eyck, Quinten Matsijs, Rubens, Leys zijn zoovele bakens, die een helder licht verspreiden op de baan onzer kunstgeschiedenis. Hunne buitengewone geesteskracht verwarmde al hunne omstanders, zij blonken als een middenpunt in hunnen tijd en lieten diepe sporen na op den weg, dien zij betraden.

Maar niet alleen op hunne kunstgenooten, die het dichtst bij hen staan, omdat zij hetzelfde vak beoefenenen laat zich hunnen invloed gevoelen, ook meer dan eens op al de kunstenaars van een land, ja zelfs op die van gansch een tijdperk, welke ook hunne Muze weze. Heeft het romantisme van de Lamartine en Victor Hugo geen algemeenen ommekeer teweeg gebracht in de schilderkunst, de beeldhouwkunde en de muziek zoowel als in de letterkunde van gansch Europa, en op elk gebied nieuwe scholen doen ontstaan? Dit feit levert het bewijs dat het niet uitsluitend van schilder tot schilder, van beeldhouwer tot beeldhouwer, van dichter tot dichter is dat het geestesverkeer plaats heeft; en, daarvan is af te leiden dat de Bestuurder onzer Academie hoofdzakelijk zielskracht genoeg moet bezitten om zijne collegas evenveel als zijne leerlingen op te beuren en mede te sleepen in eene moderne en bijgevolg levende en eenig leefbare richting, zonder den eigen aard, den eigen geest van ons volk te miskennen of te verwaarloozen, en, daar deze hunne wortels schieten in de geschiedenis zelve van het volk, moet hij de overlevering eerbiedigen. Onzen alouden kunstroem tot grondslag nemende, moet hij niettemin van den hedendaagschen geest doordrongen zijn, maar zich niet door uitheemschen luister laten overmeesteren. Hij moet in een woord ook echt Vlaamsch zijn.

Maar... de verheffing onzer Academie tot eene hoogere kunstschool is nog slechts een droom. Lokaal, inrichting, programmas zijn vervallen, versleten, verouderd. De laatste herinrichting had voor gevolg hier en daar vervuurde balken door nieuwe te vervangen, en vermolmde muren door nieuw pleister te bedekken; maar zoolang de grondvesten blijven wat zij zijn, is het nagenoeg onverschillig wie daar bestuurder of leeraar is, want hun persoonlijk initiatief, onder kunstopzicht althans, kan er niet veel grooter zijn dan dit van een blind paard in eenen rosmolen.

P.B.