De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 3

[p. 148]

Boekententoonstelling

Ter gelegenheid van den Boekwezendag werd door het bestuur van het Paleis van Nijverheid, Kunst en Handel, dat zich eene commissie van vakkundigen toevoegde, eene tentoonstelling van het Boek ingericht.

Luidens het eerst voorgestelde ontwerp zou die tentoonstelling hoofdzakelijk van de voorgaande hierin verschillen dat zij, als het ware, een volledig en volmaakt werkhuis zou daarstellen, waarin al de vakken die samenwerken tot het vervaardigen van het boek, te beginnen met den letterteekenaar en lettersteker, den plaatsnijder, drukker, enz. tot den boekbinder en vergulder, werkzaam zouden zijn, en zoodoende aan de bezoekers een volledig denkbeeld geven van de talrijke kennissen, die noodig zijn, om zelfs het geringste werkje in het licht te geven. In dien zin werd ook het algemeen programma opgevat.

Groote moeilijkheden, hoofdzakelijk van geldelijken aard, verzetten zich echter tegen de verwezenlijking van dit ontwerp, en men was genoodzaakt zich te beperken tot eene tentoonstelling van voortbrengselen, die de drukkunst aanbelangen.

Wat er van zij, alhoewel zich bepalend tot een enkel vak der menschelijke bedrijvigheid mocht deze tentoonstelling zeer belangwekkend heeten.

De beroepen en kunsten, die zich met het boek bezighouden, zijn toch zoo talrijk en hunne voortbrengselen dikwijls zoo bewonderenswaardig; het boek is in zoo hooge mate een allemansvriend, dat al wat er mede in verband staat, niemand onverschillig laat.

De Franschen, die ons zooveel schoons in dit vak te bewonderen gaven op de wereldtentoonstelling van verleden jaar te Parijs, evenals in de Antwerpsche tentoonstelling van 1885, hadden weer gezorgd, dat hunne tentoonstelling door eene geoefende hand werd geschikt en het zienswaardigste hunner voortbrengselen bevatte.

Het is de Cercle de la Librairie van Parijs, die als vertegenwoordiger der Fransche nijveraars en kunstenaars van het boek optrad. Deze kring telt driehonderd werkende en honderd briefwisselende leden. Hij omvat de verschillende beroepen, die tot het vervaardigen van het boek bijdragen, en behartigt hunne gemeenschappelijke belangen. Bij deze gelegenheid heeft hij zijn secretaris afgevaardigd om de Fransche tentoonstelling in te richten en heeft een catalogus laten verschijnen, die op zich zelf reeds een puik drukwerk is.

Frankrijk schijnt het land te zijn, waar het meest aan fraaie boeken gehouden wordt. Nieuwe uitgaven van oude of hedendaagsche schrijvers volgen elkander daar onophoudelijk op, en telkens met meer pracht en kostelijker uitgegeven. Men zie bijvoorbeeld den Molière, door Emile Testard, het is een in-4^o, met groote breede letter gedrukt; elk stuk verschijnt afzonderlijk; het geheele werk zal met niet minder dan 750 oorspronkelijke etsen naar Jacques Leman en Maurice Leloir opgeluisterd zijn. Daarnevens vindt men den Victor Hugo van denzelfden uitgever: uitstekende druk, 250 groote en meer dan 2000 kleine etsen. En die prachtuitgaven vinden aftrek na de ontelbare uitgaven van dezelfde schrijvers, niettegenstaande hunne hooge prijzen; de Victor Hugo alleen kost 1260 fr.

Rijker nog zijn de uitgaven van Boussod-Valadon en C^ie., het oud huis Goupil. Wij gelooven niet dat sommige der werken, welke wij hier voor ons hebben, overtroffen zijn in weelderigen en smaakvollen kunsttrant. Men kent het boek l'Armée française met de gekleurde platen naar den uitstekenden militairen schilder Detaille. Minder gekend zijn de Vertelsels van Perrault, evenals het voorgaande werk versierd met fac-similes van oorspronkelijke waterverfschilderingen. Blauwen Baard en de Slaapster in het Bosch maken een deel uit, evenals de overige geïllustreerd door Ed. de Beaumont. De waterverfschilderingen zijn weergegeven in tweekleurige photogravuur. Marie Antoinette van Pierre de Rolhac is opgeluisterd door talrijke phototypiën naar prenten van den tijd en door een portret der koningin in veelkleurige photogravuur.

Op dezelfde wijze is een van de werken geïllustreerd, door de firma Plon, Nourrit en C^o tentoongesteld, namelijk de Tableaux algériens, door Guillaumet, waarvan wij hierbij eene plaat mededeelen. Van denzelfden uitgever zijn nog te bewonderen de Leone Leoni, door den even knappen schrijver als uitgever opgesteld, en de Maîtres florentins du XV^e siècle door Delaborde, beide meesterlijk gedrukt en versierd.

Waar er spraak is van geïllustreerde werken, mag de Librairie de l'art niet vergeten worden. Haar Racontars illustrés d'un vieux collectionneur bevat platen van allerlei aard, wedijverend in volmaaktheid.

Mame, van Tours, de eenige groote Fransche drukkeruitgever buiten Parijs, munt minder uit door zijne gebedenboeken en zelfs zijne Missalen dan door uitgaven als zijn Polyeucte van Corneille, een plaat- en prachtwerk van allereersten rang, zoo door den druk als door de gravuur. Ook zijn geïllustreerd werk les Jardins, door Arthur Mangin, waarvan wij twee platen de Tuinen van Babylonië en de Tuin van Malmaison, mededeelden, is een prachtwerk van eersten rang.

Niet minder belangrijk was de tentoonstelling der beroemde firma Firmin-Didot, die zich reeds in de verleden eeuw een naam maakte door hare pracht- en plaatwerken. In de eerste helft dezer eeuw voltooide zij ontzaglijke werken van wetenschappelijken aard, de Grieksche en Fransche klassieken onder anderen, later legde zij zich op geïllustreerde werken toe. Onder andere de boeken van Lacroix, le bibliophile Jacob, en het Paris à travers les âges, zijn meesterstukken in hunnen aard.

De boekhandel van Hachette en Cie, die oorspronkelijk enkel schoolboeken voortbracht, geeft nu daarbij ook plaatwerken als le Tour du Monde, waarvan hier twee platen als staal van illustratie bijgaan, en de Géographie universelle van Elisée Reclus, zonder echter zijne groote degelijke werken. Les grands Écrivains de France bij voorbeeld, te verwaarloozen. In dit huis verscheen het boek, dat wellicht het meesterstuk der boekdrukkunst in onze eeuw is: Les Saints Évangiles, door Bida geïllustreerd. Een druk van

[p. 149]

onberispelijke schoonheid en van koninklijke pracht, platen in strengen kunsttrant geteekend en gegraveerd. Om te bewijzen, op hoe kunstige wijze het hoek werd uitgevoerd, zij het voldoende op te merken, dat, om de sporen te vermijden, die koperen platen op het papier laten waarop men ze drukt, de vignetten in dit werk op platen gegraveerd zijn, grooter dan het reusachtig in-folio formaat van het boek.

Onmogelijk is het al de tentoongestelde voorwerpen hier te bespreken; eene bijzondere melding echter verdienen nog de prachtige banden van het huis Gruel en Engelmann, waardige vertegenwoordigers der bij uitstek Fransche kunst; de degelijke drukken van Delalain, onder andere zijn Cartularium Universitatis Parisiensis, de voortbrengsels der lettergieterij en eindelijk de tentoonstelling der École Estienne.

Nederland was, na Frankrijk het best vertegenwoordigd op de tentoonstelling van het boek. Onder de firma's, welke daar optraden, munt in de eerste plaats A.W. Sijthoff, van Leiden, uit. Deze uitgever heeft gezorgd voor eene volledige uitstalling. Buiten talrijke boeken in gewonen trant prijken hier ook pracht- en plaatwerken. Onder deze zijn de oudere, de ook hier lang en gunstig gekende Divina Commedia van Dante, vertaald door Ten Kate, geïllustreerd door Doré; Vosmaer's Ilias en Odusseia; de etsen van Unger; Nederlandsch Indië door Perelaer, het Vorstenhuis Oranje-Nassau door Vorsterman van Oyen, alle geïllustreerd en keurig gedrukt. Het meesterstuk dezer verzameling, is de prachtuitgave van Van Lennep's romantische werken met photogravuren naar Ch. Rochussen, David Bles en W. de Famars Testas.

Noordhoff, van Groningen, stelde eene onoverzienbare reeks schoolboeken ten toon, die voor welverzorgd werk mogen gelden.

Een andere firma derzelfde stad en eveneens gekend om hare schooluitgaven, J.B. Wolters, stelde drie prachtwerken ten toon: het Stam- en Wapenboek van aanzienlijke Nederlandsche familiën door Vorsterman van Oyen, Het Wapenboek van den Nederlandschen adel door Rietstap, beide met wapenschilden in kleurendruk en de Regeering van Willem III door S.L. Kepper, drie folianten, met wel uitgevoerde illustratien.

Het Binnenhof in Plaat en Schrift, bewerkt door Arnold Ising en anderen, met twintig platen in kleurendruk naar teekeningen van Klinkenberg, Stortenbeker en Heyligers, uitgegeven door Susan, te 's Gravenhage is eveneens een meldenswaardig prachtwerk. De tekst in prachtige letter op Hollandsch papier, met sierlijke hoofdletters, kop- en staartstukken, is een meesterwerk van druk, terwijl de kleurendruk der platen eveneens zeer fraai is.

De gebroeeders Cohen uit Arnhem en Nijmegen, waren vertegenwoordigd met Stanley's laatste boek, en de gebroeders Belinfante uit Den Haag, met rechtsgeleerde werken.

Onder de uitgevers der overige vreemde landen onderscheidde zich in de eerste plaats de heer Theo. de Vinne, de gekende historieschrijver der boekdrukkunst, tevens drukker van den Grolier Club en van the Century Magazine te New-York. De Grolier Club is een kring van boekenliefhebbers, die in uiterst keurigen vorm sommige oude stukken laat herdrukken of nieuwe schriften betrekkelijk drukkunst en boekhandel laat verschijnen. Deze liefhebbersuitgaven der Nieuwe Wereld vinden ternauwernood hunne weerga in Europa.

Zoo is het ook met de gravuren der Century Magazine en andere Amerikaansche geïllustreerde tijdschriften. Daar ontkiemt niet enkel, maar bloeit eene kunst, die wel voortspruit uit den Europeeschen boom, maar zeer eigenaardige en lieflijke bloemen voortbrengt. Andere werken uit de Vinne's drukkerij A History of New-York, Sakoontala, Velazquez and Murillo zijn voortreffelijk onder elk oogpunt.

Nog verdienen aangeteekend te worden de geïllustreerde wetenschappelijke uitgaven van Edouard Holzel van Weenen, zijne Bäume und Sträucher door Hempel en Wilhelm, zijne Schädlichen Insecten van Schmidt; zijne land- en stadsbeschrijvingen zijn geïllustreerd met kleurendrukken van de hoogste waarde.

Te betreuren is het, dat de Belgische uitgevers niet talrijker den oproep van het inrichtings-comiteit beantwoord hebben. Uit hetgeen men te zien kreeg blijkt, dat in ons land, waar het boekenwezen nochtans ten achter staat in vergelijking met andere landen, er niettemin veel goeds voorhanden is, en, was de Belgische afdeeling niet volledig, door afwisseling toch onderscheidde zij zich.

Eene der belangrijkste verzamelingen was die van Bruylant Christophe van Brussel, die zich sedert jaren eenen goeden naam maakte door zijne geïllustreerde beschrijvingen van België. In de laatste jaren gaf hij in dit vak zijne fraaiste en inderdaad merkwaardige boeken uit, die voor titel dragen Bruxelles à travers les âges door L. en H. Hymans, en Anvers à travers les âges door P. Génard, beide werken rijk opgeluisterd door nabootsingen van oude gravuren en door moderne teekeningen, en opgevat naar het voorbeeld van Paris à travers les âges, door Didot uitgegeven. Behalve deze plaatwerken stelde de firma eene lange reeks wetenschappelijke boeken ten toon, waaronder de rechtsgeleerde werken eene eerste plaats bekleeden.

Hector Manceaux, van Bergen, levert hoofdzakelijk school- en prijsboeken, zonder daarom andere uitgaven te verwaarloozen. Hij is een kunstenaar in zijn vak, wat hij bewijst, niet alleen door de fraaie illustratie ook in zijne gewone werken aangebracht, maar nog door de zeer bijzondere zorg, die hij wijdt aan het samenstellen van een sierlijken titel, gewoonlijk geteekend en niet zelden met kleuren opgesmukt.

De maatschappij van St. Augustinus en die van Joannes den evangelist, die eigenlijk slechts één uitmaken, (firma Descleé, De Brouwer en C^o., van Doornik, Brugge en Rijsel), bekleedt eene zeer eigenaardige plaats onder onze uitgevers. Hun voornaamste vak is het gebedenboek en het missaal. Hunne missalen in antieken trant in zwart en rood, met gothieke prenten gedrukt, zijn merkwaardig. In sommige zijn de prenten veelkleurig, de banden van den grootsten rijkdom en het geheel wezenlijk kunststukken.

Deze uitgevers vinden eenen mededinger in het trappistenklooster van Westmalle, in de provincïe Antwerpen.

[p. 150]

De van de wereld afgezonderde kloosterlingen bezitten eene drukkerij, waarin mis- en koorboeken voor hunne orde gedrukt worden. De drukken onderscheiden zich door eene reusachtige zware letter, opzettelijk gegoten door het zoo gunstig gekende huis F. en A. Van der Borght van Brussel, volgens oude typen. De drukkerij der Trappisten goot in vroeger jaren hare eigene letter, in matrijzen die haar door het huis Plantijn in bruikleen afgestaan werden.

Eene bijzondere vermelding verdienen nog de zoo verzorgde boekdrukwerken der heeren L. Bourlard en A. Mertens, van Brussel; en Van der Poorten, van Gent; de registers van het huis Jos. Roeder en C^ie van Antwerpen, die de aandacht trekken van de kenners in het vak.

Verder waardeerde men de uitstallingen van de Seyn-Verhougstraete van Roeselare, die in de laatste jaren een lange reeks Vlaamsche letterkundige werken heeft uitgegeven in immer verzorgden en dikwijls uiterst keurigen trant; Buschmann van Antwerpen, die een der eerste drukkers der Vlaamsche letterkunde was, en onder andere van Conscience zeer fraaie drukken leverde en sinds dien zijn goeden naam staande hield met tal van letterkundige, geschiedkundige en wetenschappelijke boeken; de Weduwe de Backer, van Antwerpen, die eenige zeer belangrijke boeken tentoonstelde; Hayez, drukker der Koninklijke Academie van België.

Aan kleurendrukken was de Belgische afdeeling het rijkst. De heer Claesen van Luik, zond zijne verzameling geïllustreerde werken over bouwkunst, meubileering en decoratie, een zeer verdienstelijk werk. Lyon Claesen van Brussel, leverde verscheidene merkwaardige werken, waaronder de Tours et tourelles historiques door Jan Baes, bouwmeester. Het is eene zeer eigenaardige opvatting de volle reeks afbeeldingen der torens van België uit te geven, en wanneer men ze zoo te zamen ziet, blijkt het wel de moeite waard ze bijeen te brengen. De grootste aantrekkelijkheid van het werk is de nauwkeurigheid, waarmede de kleurendruk de oorspronkelijke waterverfschildering van den heer Baes nabootst.

De werken van den heer Goffart, opvolger van Severijns, steendrukker der koninklijke Academie van België, trok de algemeene aandacht. Treffend van juistheid zijn zijne vogelen, visschen, vruchten en bloemen, en zeer eigenaardig zijne kleurdrukken naar kunstwerken.

Nog vele andere firma's beoefenen dit vak met goed gevolg: de gebroeders Bellemans, van Antwerpen, die van hunne dischkaarten ware pronkstukjes maken, en Richard Huybrechts, die sedert eenige jaren de gewoonte heeft aangenomen een almanak naar een kunstwerk in kleurendruk uit te geven.

Nauw met deze verwant is de uitgave van landkaarten. Van die soort van werk waren twee zeer merkwaardige voortbrengsels voorhanden: de atlassen en kaarten der Cartographie militaire, die in talrijke en uiterst keurig bewerkte reeksen België afbeeldt: kaarten van banen, van waterloopen, van bosschen, verdeeling in gemeenten, in rechterlijke districten, in grondsoorten. En de atlas van Jacob van Deventer, uitgegeven door het aardrijkskundig gesticht naar de oorspronkelijke teekeningen.

In het vak van geïllustreerde werken, verdienen nog eervol vermeld te worden de uitgever van phototypieën Jos. Maes, van Antwerpen, die zijne prachtige gerangschikte bijdragen tot de geschiedenis der kunst in de Nederlanden van de X^e tot de XVIII^e eeuw, verzameld door J.J. van IJsendyk, tentoonstelde, de Antwerpsche Etsersvereeniging, de kopergraveur Lenain en de houtsnijder Max Weber, waarvan men meesterwerk te zien kreeg.

De boekbinderij was ook goed vertegenwoordigd, meer echter door oude dan door nieuwe banden; en de verzamelingen van oude boeken, platen en banden der heeren Van Havre, Cogels, Theunissens en volledigden de tentoonstelling door eene geschiedkundige, terugblikkende afdeeling.

De banden van minister Van den Peereboom, een uitstekend liefhebber van boeken en groot vereerder van schoone inkleeding zijner werken, verdienen eene bijzondere melding. Hij had daar eene reeks boeken, ingebonden door Claessens, van Brussel, in navolging van oude banden dagteekenend van 1400 tot 1700, zeer belangrijk in zijn soort. Hij heeft er liefhebberij in, niet oude banden te verzamelen of kostelijke nieuwe te laten uitvinden, maar bestaande modellen trouw naar den geest, niet slaafs naar den vorm te laten nabootsen, en wat zoo werd tot stand gebracht is bewonderenswaardig.

De afdeeling der grondstoffen, werktuigen en gereedschappen bij het vervaardigen van het boek gebezigd, was minder belangrijk. Zij bepaalde zich bij de tentoonstelling der lettergieters, F. en A. van der Borght, van Brussel. Hunne matrijzen, gravuren, galvanos, gevoegd bij hunne rijke verzameling proeven van drukletters, vervaardigd van het jaar 1834 tot op onze dagen, stelt als het ware, de geschiedenis daar der moderne lettergieterij in ons land. Van de heeren Jullien en Mettewie, van Brussel, alsook van het huis Furnival, van Londen, bewonderde men druk- en snijpersen voorzien van al de verbeteringen door gebruik en ondervinding aangewezen. Het aanzienlijk huis Ch. Lorilleux en C^ie, van Parijs, had eene schoone keuze verven, kleuren en vernissen, voor boek- en steendrukkerijen, toegezonden.