De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 3

Brusselsche kroniek
De XIV^e Tentoonstelling van ‘l'Essor’

Zeker, deze tentoonstelling opent geene dier onbetreden banen waarvan, in onze overgangsperiode, zoo graag - en zoo onbepaald - gesproken wordt. Zeker, hier en daar pronkt de sarrende verwaandheid van onbeduidende lijsten die niet veel gemeens hebben met Kunst. Maar doorgaans heerscht er leven in ‘l'Essor’, gematigde jeugd - maar jeugd. Bloed vloeit er nog in de aderen; de ‘jongeren’ van weleer steken niet hun vlag in den zak, en vroolijk kleppert ze nog in het zonnelicht. De algemeene indruk, dit jaar, is heel bevredigend. Belangwekkende, iets belovende pogingen, en zelfs drie of vier zeer opmerkelijke gewrochten.

Wat men vóór alles ontwaart is het ontzaglijk ‘carton’ van J. Deville: Le Cycle passionnel, naar Dante.

Zich op het rood achterplan afteekenend, en voortgezweept door eenen vuurwind, dwarrelt eene ineenstrengeling van lichamen, eene opeenstapeling van uitgerekte armen en gewrongen beenen en ontwrichte rompen, - lippen die kussen met hysterische woede, tanden die in het vleesch bijten, monden die huilen, oogen waardoor vizioenen van wellust en dood schichten, - en, al de spieren uitgerekt, pijnlijk overprikkeld, al de zenuwen 'lijk koorden gespannen, rollen de verdoemden henen in den kolk hunner driften.

De gedachte is geniaal, en zeker moet men de edele trotschheid eens kunstenaars bewonderen, die hooger wil zweven dan de meesten, en... met Dante durft kampen. Maar, ach! groote onderwerpen brengen bijna steeds kleine werken voort. Wij bekennen dat er in dit carton beweging is, vlucht, ‘envergure’. Ongelukkiglijk, nevens eene hier en daar prachtige plastiek vinden we grove, onvergeeflijke teekengebreken, en te veel ‘vulsel’. Al is men ‘Essoriaan’, te gauw opvliegen kan gevaarlijk wezen. Laten dan de lauwerkransen van Jef Lambeaux, J. Deville niet slapen? Erger nog: Deville gaat niet enkel - onbewust waarschijnlijk? - dien meester na: zijn Cycle passionnel kan beschouwd worden als een ‘pastiche’ in den trant van Wiertz. Moge toekomend jaar de kunstenaar iets ten toon stellen dat hij zelf - en op eigenaardige wijze - ‘gevoeld’ heeft. Dat zal een beteren indruk maken dan de overgroote, gedrochtelijke en zoo banaal wijsgeerige doeken van den ouden Leonard.

Nog al plaatsnemend ook, de Allegorie des Pleurs van Ciamberlani. Beweenlijk inderdaad. Van denzelfden schilder verkiezen we de twee Maagdenhoofden, zeer kenmerkend en zonderling aantrekkelijk.

Naar Leo Frederic bovenal gaat de bewondering, 'lijk over twee jaar. Die heeft zijnen weg gevonden, en ‘doet stil voort’. Zijne elf koolteekeningen zijn reeds gekend: heel het epos van het Koren, ideaal gevoeld, ontegenzeggelijk, - en zoo realistisch weêrgegeven. Hier bedaard in den gezelligen familiekring, daar somber, hardnekkig, zoo zijn waarlijk de boeren; kinderen van den grond, struisch gebouwd, brutaal, gierig, stijfhoofdig, - heerlijke beesten! Die ruwe maskers zeggen met gezonde kunst den strijd tegen de stugge Aarde.

Frederic's landschappen, fijn geschilderd, als beglazuurd, met een loffelijk trachten naar meer licht, geven blijken van nieuwen vooruitgang. De Zegenaar is ronduit prachtig. Op het achterplan, ‘gefignoleerd’ als een horizont der Gothieken, teekent zich het gezicht des ouden apostels sterk af, wat gebukt, met treffende wezenlijkheid; de hooge steern, waarop een karig haar neêrkruipt, schijnt een' spreuk der Heilige-Schriftuur te bedenken, de lippen herkauwen een gebed, en de gerimpelde hand is gereed om met een breed gebaar zegens rond te zaaien.

Wat meest de oogen aanlokt is de Beek - een meesterwerk van naïveteit, eenvoudige bevalligheid, fraaien zwier: hand in hand plassen naakte kinderen, rozig en frisch, met poezele armen en koonen als apiappels, in een' kabbelende beek, die van rots tot rots neêrglijdt. En zij zingen het murmelend en bedarend lied van het water.

De foutenzifters zullen vinden dat soms een' vreemde geelachtige kleur met de vleezen wordt vermengd, dat de perspectief niet onberispelijk is, dat de vormen hier en daar wat opgezwollen schijnen. Maar het geheel is zoo lief! En hoe schoon de wichthoofdekens met de groote, reine oogen! Men hoort de golfjes suizelen, de kinderen kweelen, de vogels zingen, en men voelt de druppelen die ronde beentjes bespatten.

Amédée Lynen toont ons o.a. een' reeks fantastische teekeningen, in den trant der bekoringen van St.-Antonius. Zijn' gedrochten zijn de ijselijke, griezelwekkende microben niet van Odilon Redon - een' meester in dat vak. Zij stammen af van Callot en de oude Vlaamsche schilders, en zijn plezierige kwanten van monsters die een burgerlijk huis in rep en roer stellen: in 't horloge kleppen zonderlinge wanschepsels, den dood der uren, de strijkijzers kampen met woelige woede, alle potten en kannen flikkeren op de kachel een' vervoerende marsch, een kandeleer cancaneert, gebraden kiekens loopen verschrikkend uit den oven, een konijn, in angstige houding, springt uit den ketel, en henen vliegt eene lange guirlande van gewiekte worsten. Alles leeft. Hebt ge die kleine teekening bemerkt: kleêren tegen een' wand afhangend, met een' afgrijselijke schaduw? Daarin roert nog iets van den bezitter; de pijpen der broek zijn zonderling fantastisch, en werken ontrustend op het

[p. 94]

gemoed. Wij mogen ook die trap niet vergeten, eene oneindig lange keldertrap, beschemerd, van boven, door een glijdend licht, en waarop twee uitgemergelde katten, met een' helsch profiel, miauwen.

Lynen's humor wordt scherper in Arme Aarde! een woelend en krioelend zinnebeeld onzer eeuw, - kwintige compositie 'lijk Breughel ze minde.

In de laagte van een diepliggenden grond daalt het grijsachtig licht neder. Daar gooit de Fortuin haar' rinkelende schijfjes rond. - En 't is er een aanwoekeren van onbeduidende gezichten, waaronder onbeduidende breinen moeten verwijlen, - de groote menigte. Nevens een' goochelaar, die het volk plechtig aanspreekt, met begeleiding der donderende dikke trommel, trekt een' processie voorbij, den stap geregeld op het rythmisch aanheffen der hymnen. Het socialistisch vaandel, door een' helleveeg gezwaaid, wappert met bloedige weerschijnen boven de koppen, en daarachter ontwaart men, nog onbepaald, een heel leger dat opkomt, de hoofden gebukt, onverzoenlijk, - een kiemend geslacht. Fatsoenlijke heertjes, in hun' kleêren ‘geworst’, kussen lichtekooien; danseressen schaterlachen, den steern achteruitgebogen, dikbuikige burgers strekken zich uit in een rijtuig. Ziehier nu het stille geluk: brave luî die een lambik lepperen, bedaarde visschers die een kurkje doen dobberen. Joden schacheren geld; afgematte zwoegers knagen een' korst brood. Hier, huizen, die naar de philistersche platheid rieken, met plaatsen als putten; daar, kazernen waarin soldaten op rij binnentreden - is het leven ook geen' kazerne?... Op een' helling, soort van bolwerk, loopen de onverschilligen, de zorgeloozen, dronkaards die voortwankelen, zatte vrouwen die dansen, vraten die zich zonder schaamte ontlasten. En verder nog, hoog boven de fabrieken en de ontuchtskoten pronkt hoogmoedig een' kerk of een' burcht, in den hemel doorkruist met de spinnewebben der telegraafdraden, verpest door den stinkenden rook der stoomtuigen. Aan de kimmen: de zee, waarop zonderlinge schepen wegvaren naar ‘elders’, naar eene andere aarde die het heimwee droomt, achter de rozige vlammen van den zonnenondergang. En overal, door het gedrang en het getier, wandelt stilzwijgend, geniepig glimlachend, de Dood, somtijds zijn' zeis alleen boven de hoofden uitstekend. Bij hem heeft hij een' broêr gevonden, de kunstenaar die aan zijn' zijde, in 't midden van het krielend leven, trotsch en droevig onze eeuw beschouwt, die rottige en verdrietelijke eeuw door het ‘Mufflism’ almachtig beheerscht, en waarin hij, vergeten, zich op zijn' plaats niet meer voelt.

Het decoratief drieluik van J. Dierickx (Amour déçu: Réveuse-Fataliste-Morte) bezit een' zekere grootheid in de uitvoering. Die vrouw geheimzinnig rechtstaande, als een marmerbeeld, in de droomen der duisternis, heeft eene zeldzame en eigenaardige kracht.

Bij Omer Dierickx vindt men zulke eigenschappen niet. Zijn Klaverveld is nochtans te bemerken: de avond, die met nadenkende plechtigheid nederdaalt, en rolt, baar bij baar, over een' rozige bloemenzee.

De stoutste vertegenwoordiger der jongste richting is Leo Dardenne, die... op de halsbrekende jacht naar het nieuwe verloren loopt. Wij hechten niet meer waarde dan noodig aan het ‘procédé’ der sponsschildering, en willen er niet over haarklooven, - enkele Vingtisten, als Theo Van Rijsselberghe en Jan Toorop, maakten het zich te nutte in indrukvolle doeken. Maar onder het gewemel der gekleurde vlooitjes waarmeê Dardenne zijn' schilderijen bespikkelt, leeft geen' gedachte, geen gevoel, en zelfs niet al te veel licht. Wie zekere zijner koperetsen eertijds gezien heeft, vindt het Bain des Gosses ronduit slecht. Zijn' meeste landschappen staan niet veel hooger. Zou hij reeds verdrinken in stelsels, die aan eenige sterken alleen gelukken?

‘L'Essor’ heeft nog een' aanhanger der nieuwe formulen aangetroffen, een' ‘luminist’, geloof ik, - om een van die afkeerige uithangborden der kunstkappeltjes te gebruiken. Omer Coppens ziet klaar en doordringt met helder licht zijn' zeegezichten - wezenlijkheid door droomerige oogen bekeken. 'Lijk Robert Picard, de jongste der xx, mint Coppens ‘de kleur voor de kleur’, en zwemt soms wat te veel in het blauw (heeft men bemerkt hoezeer de aankomelingen nu van blauw en paars houden?) Maar hij bezit een' vasten, eenvoudigen penseeltrek. Zijne hemelen, hebben een grootsch karakter; zij trillen en tintelen, en geven den indruk - men zal mij die gewaagde schatting vergeven - van eene muzikale schilderij.

Zooveel goeds hebben we niet te zeggen voor de andere landschapschilders hier vertegenwoordigd. Zij treden allen zeer stilletjes voort in den gebaanden weg, en houden zich wijs, - als kinderen wien men Zondagskleêren aangetrokken heeft, en die zich niet meer durven verroeren uit vrees hun' rechtgeplooide broek te scheuren. Geene uitstekende oorspronkelijkheid bij François en Le Bon. Adolf Hamesse is noch beter noch slechter dan te voren: steeds dezelfde herhaling derzelfde themas. Banalitas banalitatum! Viandier is goed, een weinig mat somtijds, maar nogal persoonlijk van toon. C. Wolles alleen belooft veel. Hij bezit behendigheid - te veel behendigheid misschien? - en een waren kunstzin die rijpen moet. Waarom, hier of daar, een wat zwaren trek beknibbelen? Eigenschappen van het beste allooi vergoeden wel die nalatigheden. Zijn' landschappen zijn ferm geschilderd, en liefelijk samen. De beginneling van heden zou morgen wel een meester kunnen zijn.

Fichefet wil eenvoudig wezen en wordt lomp. Zijn' naakte vrouw die in een stillen avond op het mos droomt heeft zonderlinge ‘getruffelde’ tinten. Het achterplan, wal vet ‘gekamd’, is log, te stoffelijk, zonder het mysticism dat zekere avondschemeringen van Millet, - Fichefet's meester, dunkt ons - zoo indrukvol maakt.

Alex. Hannotiau voelt zich meer aangetrokken door de droeve hoekjes van het doode Brugge en het stilzwijgend half-donker der begijnhoven, waar de zielen, als leliën,

[p. 95]

langzaam verslensen in de eenzaamheid. Zijn ‘Calvaire’ is doordringend treurig. Hannotiau heeft de juiste tonaliteit van gevoel, maar zijn penseel is zoo onfeilbaar niet als bij X. Mellery, die ons onlangs zijne evocatieve ‘Begijnhoven’ toonde.

P. Georges kiest zijn onderwerpen in het grijs wereldje der grijze werkplaatsen. Zijn' nederige helden weet hij fijn te typeeren, zonder declamatie, en zelfs met een' zekere luim. Het Coin intime is oprecht: op zijn naakt kamerken, een schilder aan het werk, - maar geen romantieke kunstenaar, met leeuwenmaan en diep blauwe oogen. Neen: een goede kwant, in den langen grijzen kiel; hij voltooit zijn gewrocht; en de moeder heeft voor een oogenblik haar' keuken verlaten om het kunstwerk van haren zoon te bewonderen. Alles met onmisbare waarheid daargesteld.

Ook door natuurlijkheid en humor onderscheidt zich de Cantine van William Jelley. Zijn Peintre en bâtiments is wel de Brusselsche ‘blaftûreklascher’. De andere studiën van Jelley zijn te zien.

E. Van Gelder is sedert lang bekend in dat ‘genre’. Hij slentert de straten door, zoekt er zijn' beminde ‘voyous’, en weet met geest hun' schilderachtige houding te schetsen. Van Gelder's typen - reeds gezien, verleden jaar, in zijne bijzondere tentoonstelling - blijven soms, wel is waar, niet heel verre van de caricatuur. Maar hebt gij dien ‘Meulekesverkooper’ bemerkt, met zijne heimelijk slechte oogen? En, op het eenzaam dorpskerkhof, dien dronkaard, in Zondagskleêren, met de doorwroete uitdrukking van zijn aangezicht? Gansch een drama leest men in dat tafereeltje. En die ‘Epaves’, zeggen ze niet het smartelijk leven der ‘windhappers’, die de straten doorzwerven, met het klik-klak der gapende laarzen op het steenpad, den buik gewrongen door den honger en den genever, het brein ledig, onmachtig?...

Bemerken wij nog den Blinde van Herm. Neuhaus, den gekenden Job van Lévèque, en de Fleurs de Ciel van Ant. Lacroix, die in de verslenste doffe kleur van een droomerig landschap - nogal lomp - lompe kinderen ‘plakt’ met eene gothieke naïveteit. Spijtig dat we nu zoo bitter weinig Geloof hebben! Onze tijd is een ondeugende kerel, dien men, ach! niet meer bedriegt met zulke eenvoudige onschuld. Zelden ontluiken ‘Hemelbloemen’ in de gaarden onzer droomen. Het mysticism is het satanism geworden, in die eeuw waarvan Rops - voor steeds - het pijnlijk afbeeldsel met brandende etsnaalden gegraveerd heeft.

Leo Herbo is altijd even zuiver, afgelikt en conventioneel. Met het altijd zelfde ‘procédé’ heeft hij de altijd zelfde portretten op het doek gebracht. Hij maakt er zooals een pasteitjesbakker pasteitjes kletst; zij komen allen uit denzelfden vorm.

Vergelijk daarmede den bronzen penning van Samuel, die zoo ferm en uitdrukkend Juliaan Dillens daargesteld heeft, het borstbeeld van L. Delmer, door Lagae, den portretpenning van E. Slingeneyer door Juliaan Dillens. De moedige voorzitter van ‘l'Essor’ dient nog bewonderd voor zijn Bernard Van Orley, het model van het marmeren standbeeld dat op den Kleinen-Zavel zal geplaatst worden. De St.-Victor is een' schoone studie van het naakte. Melancholia: een... aantrekkelijk marmeren figuurtje, tevens fijn en krachtig.

Buiten die meesterwerken wordt de beeldhouwkunst karig vertegenwoordigd hier. Waarom gesproken van dat philistersch beeldje in burgerwachtskleêren - o Bouvard! o Pécuchet! - of van de verschillige ‘Dianas’, of van eenige andere horlogesieraden? Dit herinnert ons nog een groot decoratief paneel van Edward Duyck (wij vallen terug in de schilderkunst!) Nevens sober geverfde, nogal goede portretten, stelt hij eene al te poncieve ‘Diana’ ten toon. Dat geeft den indruk van het reeds honderdmaal geziene, van het regelmatig en plat academiewerk. O, die correcte lijnen! en dat belachelijk sluiertje, dat de gelubden der Kunst immer aan het hypogaster hunner godinnen doen wapperen! - alsof de ware Kunst niet boven alle vernepen ‘betamelijkheid’ zweefde. En die eentonige vleeschkleur! Waarom het leven niet bekijken, het hedendaagsch leven dat rond ons krioelt, met zijn' krankzinnige en zoo scherpe poëzie? Waarom daarin geen voedsel zoeken, en er hedendaagsche gewrochten uit kneden, en zijn penseel in het woelig hart van zijnen tijd steken? Voor de Kunst 'lijk voor alles is stilstand dood. Moge dus ‘l'Essor’ voorttreden, en niet verschrikt deinzen vóór wat guur, vurig, stout, geweldig kan wezen, - en ze voor immer ingebalsemd laten, zij die de afgedragen kleêren der Academiën rond hun magere lenden werpen, vunzigriekende gemeenplaatsen uitgraven, eeuwenoude wijzen op hun orgel malen en sedert lang geknabbelden kost opdisschen.

26 Mei '90.

Gust Vermeylen.