De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 3

I. De ‘Vlaamsche mannen’ uit ‘'t Zwart peerdeken’⁽¹⁾
Soppendonderdag

Een gewichtige dag voor de ‘Vlaamsche Mannen’ van de jaren '38 tot '45, was Soppendonderdag. Wat door Soppendonderdag bedoeld wordt? Ziehier. Een oud-Antwerpsche gewoonte, die er thans ‘uit’ is, wilde dat men in den loop van het jaar een drank bereidde, die er ook al ‘uit’ is, ofschoon hij vrij lekker moet geweest zijn: het was de meê. Men verkreeg deze door gerstenbier geruimen tijd te laten ‘trekken’ in vaten, waar honig in vergaard was geweest; waarna men het bier in flesschen bewaarde. Regelmatig op Witten-Donderdag van ieder jaar, kwam deze godendrank voor den dag, en in familie- of vriendenkring werden de glazen geledigd, onder 't eten van weggen of mastellen, die men in de meê sopte of doopte. Een tafereeltje van Teniers, verbeeld u, maar gestoffeerd met, in de plaats van boeren met roode pet en duffelsch wambuis, Antwerpsche borgers in de dracht van 't jaar '30.

Door van Rijswijck, die, zooals men weet, schrijver was op den Berg-van-Barmhartigheid, had 's namiddags van dien dag vrijaf, en maakte zich deze stonden ten nutte om met een vriend ‘de kerken te bezoeken’, eveneens een geijkte Antwerpsche gewoonte. Niet dat de bedoelingen der kerkbezoekers van zeer vromen aard waren: zij gingen eigenlijk niet om devotie te plegen, maar eer - horresco referens! - om de ‘nette meiskens’ te bewonderen. Vandaar toog men naar 't Julianus-gasthuis, waar men op dezen dag de ‘Pelgrimstafel’, prachtig versierd met een oneindige verscheidenheid van gerechten, voor de ouderlingen bestemd, pleegt ten toon te stellen. Maar dáár hield Door het, tusschen haakjes, over 't algemeen niet lang uit: 't zicht van al die heerlijkheden deed hem maar te veel watertanden en hij vond, dat het ongepermitteerd een mensch voor den gek houden was, hem uit te noodigen, al die verlokkende dingen te komen zien, zonder hem tevens te verzoeken ‘proef’-ondervindelijk de hooge waarde ervan te leeren kennen.

Tegen den avond begaven de vrienden zich naar 't Zwart Peerdeken, de vermaarde herberg op de Paddegracht, gewone vergaderplaats van de Vlaamsche Mannen. Daar kon men vinden: Conscience; Jan en Leonard de Cuyper, beeldhouwers; Eugeen de Block, schilder; vader Terbruggen, griffier; Edward Terbruggen, (bijgenaamd: het Fiske!), schrijver van een tooneelstuk in vijf bedrijven: De burger van Gent; Constant, zijn broer, een braven jongen, zonder meer; Frans de Wolf, bestuurlid van den ‘Olijftak’; Max Suremont; P.C. de Bie; P. de Cort en andere geburen en vrienden van 't Peerdeken. De kastelein tier herberg, waar de eerste Flaminganten gelaafd werden, noemde men, naar keuze: Baas-Peer of Peer-Baas. De twee zusters van den hospes vereerde men steeds met den titel van Tantjes, schoon de brave schepsels nooit 't genoegen hadden gesmaakt neven te bezitten. Ziedaar de ‘topographie’ van het oord. Want op zich zelf is het, althans heden, een zeer gewone gelagkamer, een dier kleine vierkante vertrekken, met een eeuwigdurend te-pronk-stellen op schabben van bronzen of vergulde pendules voor tombola's van alle soort sociëteiten. Het karakteristieke ontleent de plaats alleen aan haar bezoekers, en, toen ik laatstmaal, niet zonder zekere angstige nieuwsgierigheid, het oude lokaal der ‘Vlaamsche Mannen’ opzocht was ik eerst onthutst door 't alledaagsch opzicht: de muren met reglementen bedekt, een fatsoenlijken toog, moderne tafels en stoelen; maar weldra voelde ik mij meer herleven in 't verleden, toen ik de ‘grondvesten’ van Vlaamsche Wachten en Grievencomiteiten, in Maceclierstaal, op alle tonen op de wanden ontcijferde. Wat mij nog dieper trof was de eeredienst voor Hendrik Conscience, waarvan alles hier spreekt: zijn beeld, zijn portret, in duplicata beide, zijn meesterwerken gebonden in een glazenkas prijkend, een handschrift van zijn weduwe, en bovenal, de liefde der menschen als men hun van onzen grooten Vlaming spreekt; genoeg om den meest verstokten sceptieker van het kinderlijke en onbaatzuchtige van dezen eeredienst te overtuigen. Ja waarlijk, 't Zwart Peerd is een interessant estaminet.

Zonder te weten sprong ik zooeven een halve eeuw mijn vertelling voorbij. Laat ons dus spoedig op onze stappen terugkeeren.

Dien avond waren ze weer talrijk bijeen en men pafte er 'lijk Turken; zoodat de zoldering weldra in blauwige wolken verzwonden was.

Eensklaps, midden in een druk gesprek, loost Door een hartekreet: ‘Mannen... a's we kosten soppen!’

Stilte. Iedereen droomt waarschijnlijk van de Olympische genoegens van het soppen.... maar 't blijft eilaas slechts een droom!

(1) Eerste schets uit een reeks, getiteld: Uit den Jongen Tijd der Vlaamsche Beweging, anekdoten opgevangen uit den mond van d'oûkens.

[p. 77]

Toch niet, want daar staat opeens de vriend Peeters-Verhept - een goeie jongen, ‘die in wijn deed, naast 't Peerd woonde en steeds de beer van de geschiedenis was’ - recht, en met oogen, die glimmen van blijdschap, omdat hun eigenaar een vriendendienst bewijzen kan, brengt de man er, na zijn eerste ontroering eenigszins onderdrukt te hebben, jubelend uit:

‘Vrienden, ik trakteer! We zûllen soppen, zeg ik u! 'k Heb in mijnen kelder twee groote vaten most staan, - (een kushandje zendend aan een fantastisch wezen:) een amourke van 'nen most! - en, lijk het nu juist lukken wil, dat 't vrouwke niet thuis is’ - hij lag erg onder den pantoffel! - ‘zoo stel ik voor, als dat we met die kerels eens seffens komaf gaan maken. Als er maar een man van goeden wil is om me te helpen... En dat 't goed zal zijn, vrienden, dát beloof ik u, zulle! Of mijn naam is geen Peeters-Verhept meer!’

Gejuich onthaalde 't edelmoedige aanbod, dat, zooals men denken kan, ‘van geen refuus was’, en Peer-Baas haalde dadelijk uit zijn kelder twee tienlitersche potten en ging met Peeters mede den nektar tappen, in afwezigheid van Mevrouw Peeters-Verhept.

‘Hewel!’ zei Janssens, de bakker van den hoek, hierop: ‘mits a's dat de vriend Peeters-Verhept zoo joviaal is, wil ekik niet ten achter blijven: ik trakteer met de noodige weggen en mastellen!’

- ‘'t Is fel!’ zei Door, zijn platte hand recht vóor zich uitstrekkend: zijn lijfspreuk en zijn gewoon gebaar, als hij tevreden was.

Terwijl de glazen most geledigd en de weggen, na in den drank geweekt te zijn, opgeneuzeld werden, steeg gaandeweg de geestdrift en weldra begonnen de redevoeringen: die van Door, tintelend van Sinjoorsche snaakschheid; die van Conscience, lyrisch en medesleepend; die van Rosseels - een Hercules, of liever: een Breidel - bonzend als hamerslagen.

Iemand maakte eensklaps de opmerking, dat men met dertienen aan tafel zat. Dit verwekte een oogenblik koelte, vooral toen, op romantischen toon (men was toen immers volop in den bloeitijd van 't romantisme) de sombere vraag gesteld werd: ‘wie de verraaier zijn zou?’

‘Onder ons zijn geen verraders!’ juichte Conscience, en in gloeiend begeesterde woorden sprak hij over den band die allen aan 't lieve vaderland kluistert, over den heiligen strijd voor eigen taal en tegen vreemden invloed, de eeuwige trouw aan den Vlaamschen standaard!

Nu kwam aan 't gejubel geen einde meer en weldra stonden al de vrienden recht en, hand in hand, zwoeren zij een plechtigen eed van eeuwige vriendschap. Men besloot, als eerste uiting van dit verbond, ieder jaar op Witten-Donderdag, rond den disch te vergaderen en feest te vieren, in aandenken van deze heuglijke gebeurtenis. De beeldhouwers de Cuyper namen op zich de borstbeelden te maken van iederen vriend, dien de dood aan 't verbond zou ontrukken. Ten teeken van rouw zou tevens bij elk maal de plaats van den afwezige open blijven en onaangeroerd zouden vóór hem tellooren en gerief blijven liggen, als om den aflijvige uit te noodigen tegenwoordig te zijn.

Reeds een paar jaren had men Witten-Donderdag plechtig gevierd, toen men op de gedachte kwam dezen dag door een anderen te vervangen: immers te dien tijde was het dan zeer moeilijk vleesch te bekomen, en men besloot den dag te verzetten op den 5ⁿ November, ‘wanneer er wild in in overvloed te verkrijgen was.’

Op een zekeren 5ⁿ November nu, ging het er, als naar gewoonte, zeer levendig toe bij de Vlaamsche Mannen en Door van Rijswijck, na natuurlijk meer dan éen glaasje ‘opgejobberd’ te hebben, was langzamerhand ‘zeer opgeruimd geworden;’ laat ons maar zeggen, al is de uitdrukking wat gemeen: dat hij welhaast ‘een goed stuk in zijn kraag’ had.

‘Potvermille!’ sprong hij eensklaps op, nadat hij, geleund op den elleboog, eenige stonden onbestemd vóor zich had gestaard, ‘ik heb een gedacht'! Fel, zulle!’

En meteen kwam zijn vuist terecht op de telloor van zijn gebuur Mane Rosseels, met 't ongelukkig gevolg, dat deze (de telloor, meen ik) in stukken viel.

‘Een gedacht'?’ herhaalde Rosseels, droog-weg. ‘Wat gedacht' is dat nu, mijn telloor kapot te slagen?’

Door antwoordde niet, en Rosseels met den wijsvinger aanduidende en hem star in de oogen beziende, zei hij, kortaf:

‘Gij zult de eerste dood zijn.’

't Was niet erg plezierig, wat de Door daar zei, maar Rosseels vatte het luchtig op:

‘Bah, vriend, dat zou immers zoo erg niet zijn! Een ruit uit een glas, en 't vertelsel is uit!’

- ‘Neen jongen, 't vertelsel is niet uit! Stel u gerust, zulle!’ terwijl hij hem beschermend op den schouder tikte. ‘Ik zal u vereeuwigen, Mane, in een gedicht, een gedicht van belang! Maar 't zal plezier doen, zulle!’ Dat zei hij, argeloos-weg, nogal gaarne van zijn eigen verzen.

- ‘Hewel, dat neem ik aan,’ zei Rosseels. ‘En, vriend! moest het zijn, dat gij vóór mij het hoofd neerlegdet, dan zal ik een tooneelstuk op u maken!’

‘Top! dat is overeengekomen!’ zei Door.

Ongeveer drie jaar later was de arme Door dood.

Rosseels hield zijn woord: hij schreef voor hem 't stukje Dichter en Soldaat, een guitig avontuurtje uit het leven van zijn goeden en ongelukkigen vriend.

Em. K. de Bom.