De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 3

Het maagdenhuis van Antwerpen

De heer Ed. Geudens, archivaris bij de Burgerlijke Godshuizen van Antwerpen liet dezer dagen een werk verschijnen, getiteld: Van Schoonbeke en het Maagdenhuis van Antwerpen (Antw., L. Dela Montagne 1889).

Het fraaie boekdeel, met welgelukte phototypiën opgeluisterd, bevat een tal van wetenswaardige bijzonderheden over Gilbert van Schoonbeke en dezes familie met betrekking tot het gekende gesticht, waarvan zijne dochter Leonora eene der mildste begiftigers was, alsmede over andere menschlievende schenkers.

Eene welkomen bijdrage tot de geschiedenis van Antwerpen vormt het werk, met zorg samengelezen uit het archief van het Maagdenhuis of Maerdenhuis, zooals men te Antwerpen zegt, (misschien naar den naam van Jan van der Meeren den eersten grondlegger ervan, misschien ook naar het Antwerpsch Maerdeken voor Maagdeken) en met vlijt en doorzicht toegelicht door den schrijver.

Het boek bevat de phototypie van een borstbeeld in gebakken aarde van Gilbert van Schoonbeke, dat in het Museum van het gesticht wordt bewaard, een zeer merkwaardig voortbrengsel van de beeldhouwkunst uit de eerste helft der XVI^e eeuw, waarvan, helaas! nagenoeg al de werken vernield werden door de beeldstormers; een gezicht van den voorgevel van het Maagdenhuis, een meesterstuk van eersten rang onzer bouwkunst der XVI^e eeuw; den lichtdruk van het portret van Leonora van Schoonbeeck, gedagteekend 1581; dien van een gedenksteen en van een hardsteenen groep op de binnenplaats van het gebouw staande en van 1634-1636 dagteekenende.

Een paar belangrijke vragen voor de geschiedenis onzer kunst worden in het boek behandeld. Vooreerst eene betreffende deu beeldhouwer, die het fraai bas-relief, met de H. Drievuldigheid, boven de ingangpoort gebeiteld heeft.

De schrijver heeft ongelukkiglijk geene oplossing over dit geschiedkundig punt aangetroffen. Hij vraagt wel (blz. 108) of het werk van Huybrecht van den Eynde, ‘beeltsnijder’ niet met dit kunststuk in verband staat; maar die gissing is blijkbaar ongegrond. Huybrecht van den Eynde werkte in 1634-1636 aan den nieuwen bouw in die jaren voltooid; aan hem mag dus met goede reden de groep op de binnenplaats, die van heel anderen stijl is, toegeschreven worden. Maar de voorbouw is stellig van de XVI^e eeuw en het bas-relief boven de poort dagteekent even stellig van hetzelfde tijdperk en is geheel in den trant van Cornelis Floris. Ongelukkiglijk bevat het archief van het Maagdenhuis geene inlichting over dien bouw noch over het bas-relief.

Een andere belangwekkende vraag is die betreffende de schilders der twee paar portretten van Gilbert van Schoonbeke, en zijne vrouw Elisabeth Heynderickx, welke zich in het Museum van het Maagdenhuis bevinden.

De oudste getuigenis, welke men er over bezit is van 1633, toen zij aldus vermeld werden in de boedelbeschrijving van Elisabeth de Cater:

‘2 Conterfaictsels van Franchois Floris geschildert, wesende: Gillebert van Schoonbeeck ende syn huysvrou Elisabeth Heynderickx.

Noch 2 cleynder conterfaictsels van ditto Schoonbeeck met syn huysvrouwe.’

Naar loffelijke gewoonte zijn al deze stukken onder den naam van Pieter Pourbus gecatalogeerd en niet weinig gespannen was onze verwachting, na lezing van hooger aangehaalde oorkonde, de portretten door Frans Floris geschilderd, weer te zien. Portretten van Frans Floris behooren toch tot de hoogste zeldzaamheden en het eenige dat wij kennen, in het Museum van Brunswijck, is een meesterstuk.

Helaas! een droeve teleurstelling wachtte ons. De portretten onder Frans Floris' naam vermeld en rond 1555 ge-

[p. 43]

schilderd, zijn onbeduidende stukken, die nooit voor het werk van een onzer groote meesters zullen doorgaan. Bol en hol hoofd bij den man, lomp geplaatste hand, hoegenaamd geen effekt. En de vrouw is nog minder: bleek, koud, zware schaduwen. De inventaris heeft goed te zeggen, overtuiging kweekt hij niet. Indien Frans Floris dit geschilderd heeft, dan is hij beneden zich zelven en beneden de middelmaat gebleven.

Dan zijn de twee ‘kleinere portretten’ wat anders fraai. Zij zijn gedagteekend van 1544, toen de man 25 en de vrouw 17 jaar oud waren. Frissche schildering, fijn van grein en doorschijnend van schaduw, werkelijk allerliefste stukjes. Dat die nu nog op Frans Floris' naam stonden, men zou toebijten. Maar zij dragen den naam van Pourbus, dien al onze goede en slechte portretten uit de XVI^e eeuw dragen. Zeker zijn zij Pourbus niet onwaard en herinneren zij wel zijnen schildertrant. Maar Pourbus woonde te Brugge en wij denken, dat men in 1544 zoo gemakkelijk niet naar Antwerpen overkwam. Staan wij hier weer niet voor het werk van een onbekenden Antwerpschen meester? In elk geval is de hoop op toelichting uit het archief van het Maagdenhuis vervlogen.

Bij deze gelegenheid drukken wij den wensch uit, dat de schilderijen in de gewezen kapel van het Maagdenhuis bewaard, uit die vochtige plaats, waar zij gevaar loopen te beschimmelen en door niemand gezien worden, zouden overgaan naar een der zalen van het nieuw Museum, waar zij goed verzorgd en door duizenden bewonderd zouden worden.

Max Rooses.