De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 2

[p. 162]

De wereldtentoonstelling te Parijs

II
De overige scholen

De overige scholen zijn onvergelijkelijk minder volledig vertegenwoordigd dan de Fransche. Dit belet niet, dat sommige landen verbazend rijke en alle, Duitschland uitgezonderd, zeer belangwekkende afdeelingen vormen. Onder die, welke hier verrassende inzendingen hebben gedaan, tellen de Vereenigde-Staten van Noord-Amerika, Zwitserland, Rumenië, Finland. Zooals wij reeds deden opmerken, ondergaan de kunstenaars dier landen in hooge mate den Parijschen invloed en ontbreekt het hun aan eigenaardigheid.

Alhoewel deze invloed zich ook elders en overal doet gevoelen, behouden de sterkere scholen meer zelfstandigheid. De meest eigenaardige onder deze is onbetwistbaar de Engelsche en wat zij in Parijs tentoonstelt, is door en door merkwaardig. Tal der beste meesters van de overzijde van het kanaal, hebben hier stukken, die meesterstukken mogen heeten. Zoo Alma Tadema, Millais, Herkomer, Leighton, Orchardson, Watts, Luke Fildes, Frank Holl en meer andere. De Engelsche school onderscheidt zich van de Fransche en van elke andere, doordien zij haar ideaal meer zoekt in studie van den mensch, in persoonlijke en eigenaardige opvatting, in keurige uitvoering, in kracht van toon, dan in het zwierige weergeven van de eenvoudige waarheid.

De studie van den mensch, de eigenaardige opvatting van een onderwerp, stemmen wel overeen met het hooge denkbeeld, dat de Engelschman zich vormt van de persoonlijke waardigheid des burgers en van den prijs dien hij hecht aan eigen zelfstandigheid; zijne keurige, kernige uitvoering legt getuigenis af van den ernst, waarmede hij het leven en alles wat er toebehoort; kunst zoowel als stoffelijke belangen, opvat. Hij ook is een zoeker, maar hij hecht meer belang aan den zin van hetgeen hij schildert dan de luchtiger gestemde Franschman.

De Oostenrijksch-Hongaarsche school is vooral schitterend vertegenwoordigd door de twee jongste wereldberoemde stukken van Munkacsy: Christus voor Pilatus en de Kalvariënberg, de twee werken, die, op zich zelven beschouwd, de belangrijkste der tentoonstelling, evenals zij wellicht ook de belangrijkste schilderijen der laatste tien jaar zijn. Zij lijken ouderwetsch door het belang gehecht aan de samenstelling, aan de studie van het lichaam en den geest van den mensch, aan de groepeering en de kleuring; nieuwerwetsch door de zucht om personages en bijzaken historisch trouw weer te geven, elk deel en onderdeel aan gewetensvol onderzoek te onderwerpen. Jammer dat zij in al te donkeren toon zijn opgevat. Ofschoon in Parijs geschilderd, staan zij op honderd mijlen afstand van het werk der Fransche schilders, en zijn zij vollediger dan welk stuk ook van een hunner. Dezelfde hoedanigheden, ofschoon in mindere mate, onderscheiden het groote doek van den Bohemer Brozik, de Uitvenstering van Praag. Is het niet verwonderlijk, dat de groote historische schildering, het aloude genre, zich met den meesten glans vertoont bij die allerlaatst voor de kunst geboren volkeren?

Ook in Spanje vinden wij een zeker getal historische stukken van grooten omvang en van groote waarde. De Klok van Huesca, van Casado del Alisal; de Overgaaf van Granada, door Pradilla; de Fusilleering der liberale partijhoofden te Malaga in 1831, door Antonio Gisbert; de Bekeering van S. Franciscus van Borgia, door Moreno Carbonero; de Verdrijving der Joden, door Sala y Frances, zijn zoovele stukken van buitengewoon belang, eene veropenbaring voor de meeste bezoekers, daar de Spaansche school veel te weinig gekend is. Ongelukkiglijk zijn verscheidene dezer werken dezelfde, die men reeds in het Museum van Madrid, in de Wereldtentoonstelling van Munchen en elders nog te zien kreeg.

In de Nederlandsche afdeeling vinden wij nagenoeg al de meesters van naam vertegenwoordigd, Jos. Israels, Bisschop, Bosboom, Mauve, Jacob en Willem Maris, Mesdag, van Tholen, en veel andere meer. De school streeft naar verfijnde waarneming van licht- en kleureffecten. Zij heeft table rase van nationale en schoolsche overleveringen gemaakt en zich in volle oprechtheid en onbevangenheid de vraag gesteld: Hoe zien wij natuur en menschen, hoe geven wij het geziene naar waarheid weer? En het problema, dat twintig maal werd opgelost op even zooveel verschillende wijzen, werd op eene nieuwe, nogmaals verschillende manier beantwoord. Er werd gezocht, en in meer of min gelukkigen trant uitgedrukt, hoe de uiterst fijne spelingen van licht en bruin, van helder of bewasemd licht zich voordoen; en, met de erfelijke gevatheid in de hanteering van penseel en de scherpte van kleuren-opmerking, kwamen de moderne Nederlanders er toe, de opgevatte taak af te werken, zooals wellicht in geen ander midden het zou kunnen gedaan worden.

Dit streven naar juistheid in weergeving van het geziene maakt de Hollandsche kunst eenzijdig, de mensch neemt er eene immer kleinere plaats in, of doet dienst als doode natuur. Hoe keurig de vorm zij: de inhoud wordt immer meer materialistisch, de werkkring vernauwt; klein land, kleine kunst, zegt men onwillekeurig bij het doorloopen van die reeksen stille levens, door verfijnde kunstenaars voor aristocratische liefhebbers geschilderd.

Alleen de zee, het voorvaderlijk pekelveld, behoudt hare onmetelijkheid, hare indrukwekkende wildheid, en in de weergeving van dit grootsche element vond Holland zijnen

[p. 163]

eenigen grootschen schilder, die zijne vakgenooten verre achter zich laat, Hendrik Willem Mesdag.

België is onvolledig, maar niet onwaardig, vertegenwoordigd: Emile Wauters, Alfred Stevens, Courtens, Lamorinière, Bource, Jan Verhas, Alfred Verwee, Struys, van Beers, Verstraete, Claus, Den Duyts, Stobbaerts, Verhaert, Van Aise, Abry, Mertens, Farasyn, Simons en zoovele andere goed en gunstig gekende kunstenaars treffen wij hier met puikstukken aan.

Die stukken zijn gekend, behalve een klein getal, zooals bijvoorbeeld een merkwaardig herfstgezicht van Courtens, getiteld den Gouden regen. Onnoodig dus er bij stil te staan. Herinneren wij slechts dat schilders en beeldhouwers der Belgische school zeer hoog werden geschat door de internationale jury, en na Frankrijk de talrijkste en de hoogste onderscheidingen ontvingen.

Onze kunst, blijkbaar onder Frankrijks invloed ontwikkeld, behield niettemin zelfstandigheid genoeg om voor den aandachtigen beschouwer haar eigenaardig kenmerk te bewaren. Onze schilders, meesters in het hanteeren van het penseel, strevende naar waarheid, verfijnen niet in gelijke mate als de Hollanders en bereiken ook dezer oorspronkelijkheid van bewerking niet; maar zij zijn eerlijker waar dan de Franschen, met een tint van huiselijkheid, die in de keus der onderwerpen wel eens naar nuchterheid overslaat, maar meestendeels frisch en gezond blijft. Zij hebben niet de bedeesdheid der Noordernoch de onbeschroomdheid der Zuiderburen in de opvatting, maar zij behouden in hooge mate de helderheid van oog, die goed laat opnemen, het evenwicht in den geest, dat tegen overdrijving en buitensporigheid vrijwaart, de vastheid van hand, noodig om trouw te vertolken wat het oog opving en de geest opvatte.

Is uit dit alles wezenlijk te besluiten, vragen wij ons af bij het sluiten van dit vluchtig overzicht, dat de eigenaardigheid der verschillende scholen verloren gaat of is gegaan, zooals men het wel eens ten onzent hoort verkonden? Rechtuit gesproken, neen. De invloed der Fransche school is groot, is overheerschend zoo men wil, evenals de invloed der Brugsche school overheerschend was in de vijftiende, die der Italiaansche in de zestiende, die van Rubens in de zeventiende eeuw, evenals misschien die der Duitschen overheerschend zal zijn in de twintigste eeuw; maar wil dit zeggen dat de nationaliteit in de kunst, onder den invloed van stoom- en barnkracht, eene waardij is geworden, van welke men geene rekening meer dient te houden. Kortzichtig wie het zich verbeeldt, roekeloos wie het verkondt. Op het Champ de Mars kan men zeer wel nagaan dat te midden van den geest der eeuw, de geest der onderscheiden volken zich overeind houdt. Bij den eersten stap, dien men in eene Fransche, eene Engelsche, eene Hollandsche zaal stelt, bemerkt men al dadelijk, dat men zich in een verschillend midden bevindt. Indien er geen vreemdeling is, die, bijvoorbeeld, de panneelen der raadzaal van de Sorbonne zou geschilderd hebben als Benjamin-Constant of de Werkplaats van Suresnes als Roll, dan zou ook geen Franschman de bijbelstukken van Munkacsy, de overgaaf van Granada van Pradilla, de Engelsche portretten, de Binnenhuizen van Israels, het beste en meest kenmerkende wat elk volk leverde, geschilderd hebben.

Wereldtentoonstellingen, evenals studie der algemeene kunstgeschiedenis, leveren dit groote voordeel op, dat zij den blik verruimen, dat zij tot de overtuiging doen komen hoe er niet één trant, maar tien te gelijker tijd, niet ééne groote school, maar een half dozijn bestaan hebben; dat het kleingeestig zou zijn zich te verslaven aan navolging van één der velen, en dat het onmogelijk is ze allen tot voorbeeld te nemen; dat het eenig wijze, het eenig doenbare dus nog altijd is zijn eigen aard getrouw te blijven, zelf te leeren zien, zelf te leeren denken, zijn eigen mensch te ontwikkelen, zoo onberispelijk mogelijk te leeren zingen, maar te zingen zooals men gebekt is.

Max Rooses.