De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 2

[p. 33]

Bijdragen tot de geschiedenis van Antwerpen op het einde der XVIII^e eeuw.
(Vervolg, zie blz. 20)

Men zou zeker ongelijk hebben, de geheele Fransche natie voor de in België gepleegde gruwelen verantwoordelijk te maken. Wanneer de driften aan het koken zijn, drijft het schuim boven, en het was dit schuim, dat uit Frankrijk naar hier was komen afzakken en ons land had overstroomd.

In eene proclamatie van denzelfden datum, noodigt Dumouriez al de besturen, en zelfs al de Belgen van het gansche land uit, hunne op proces-verbaal gestaafde klachten te doen opstellen, tegen de tyrannieke en heiligschendende geweldenarijen der commissarissen van het uitvoerend bewind. ‘De Nationale Conventie,’ zegde hij, ‘is al te zeer doordrongen van den geest van rechtvaardigheid en eerbied voor den godsdienst, om de ontrouwe agenten, die van hunne macht en hunne bediening hebben misbruik gemaakt, niet aan al de strengheid der wetten over te laten.’

Met de commissarissen der Nationale Conventie, Camus, Treilhard, Merlin en Gossuin, die hem te Leuven waren komen opzoeken, had hij dienaangaande eene hevige woordenwisseling en geraakte, vooral met den eerste, in vijandschap. Het uit de kerken geplunderde zilverwerk was, beweerde deze, reeds stuk geslagen en in kisten gepakt, gereed om naar Frankrijk te worden verzonden. Dumouriez eischte niettemin, dat het aan de kerken zou worden weergegeven.

Op 12 Maart schreef hij, uit Leuven, eenen brief aan den voorzitter der Nationale Conventie te Parijs, waarin hij zijne billijke verontwaardiging lucht gaf, over het aan een bevriend, maar al te lichtgeloovend volk, gepleegde onrecht. In dien brief, welke door den druk werd algemeen gemaakt, lezen wij: ‘Men heeft den Belgen alle soort van knevelarijen doen verduren. Men heeft ten hunnen opzichte de geheiligde rechten der vrijheid geschonden en schaamteloos hunne godsdienstige overtuiging beleedigd. Door eene zeer weinig opbrengende strooperij, heeft men de voorwerpen, benoodigd voor hunnen eeredienst, onteerd. Men heeft u misleid over hun karakter en hunne inzichten. Met sabelhouwen en geweerschoten heeft men de vereeniging van Henegouwen met Frankrijk bewerkt; die van Brussel werd verwezenlijkt door een twintigtal personen, welke enkel te midden der onlusten hun bestaan konden vinden, en door eenige bloedgierige kerels, die men verzamelde, om den burgers schrik aan te jagen.’

Verder in zijnen brief keurt Dumouriez het zenden van Fransche commissarissen in België ten hoogste af. ‘De keus ervan,’ zegt hij, ‘is zeer slecht; de meesten zijn dwazen of tyrannen, of menschen zonder oordeel, die zich door een brutalen, onbedachten ijver te verre laten meesleepen. De agenten der dwingelandij werden gansch België door verspreid, en de militaire bevelhebbers waren, door hunne onderwerping aan het besluit, verplicht hunne eischen te helpen uitvoeren. Deze uitbuiters hebben de Belgen tot wanhoop gedreven.’

Intusschen hadden de clubisten der Sodaliteit zich wat al te veel met de staatkunde bemoeid. Dit begon Dumouriez te verdrieten, en den 10ⁿ Maart 1793, deed hij het volgende bevel aanplakken, in de twee talen:

‘Het is verboden aen de Borgers, uytmaekende den Club van de Vrienden der Liberteyt van Antwerpen, zig ergens in te bemoeyen met Zaeken van Administratie, tzy Borgerlyke 'tzy Militaire: en ik bevéle aen den Lieutenant Marassé, den eersten keer dat dit geschieden zal, te doen sluyten de deure der plaetse van hunne Vergaederinge, en te doen aenhouden en opsluyten in het Kasteel, die deszelfs Litmaeten, die zouden overtreden dit gebod, het welk ik genoodzaekt ben te geven, om in-te-houden de onvoôrzigtigheden, de wanorders, en de twisten, welke veroorzaekt worden doôr hunne brandstichtende voôrstellingen, en te bezorgen het welvaeren van het Fransch Leger van Nederland, en van myn Vaderland.’

In eene proclamatie van 11 Maart, werden de voorzitters en de geheimschrijver der club, voor de overtreding van het bovenstaende bevel, verantwoordelijk gemaakt.

Gewis meende Dumouriez het goed met de Belgen, en ware hij hier heer en meester geweest, hij hadde waarschijnlijk aan al de gruwelen een einde gesteld; maar de verbondene legere van Oostenrijk, Engeland en Holland zaten hem op de hielen. Zijne krijgsbenden werden in verschillende gevechten verslagen, en eindelijk was hij genoodzaakt, op het einde der maand Maart 1793, het land te ontruimen. Hij dorst niet naar Frankrijk terugkeeren, want hij vreesde de wraak der Nationale Conventie, wier onmenschelijke bevelen hij weleens had gedwarsboomd, en zocht eene schuilplaats in Oostenrijk.

Den 1ⁿ April, 's morgens ten 7 ure, verlieten de Franschen onze stad, en korts na 11 ure rukten de Oostenrijksche troepen, langs de St.-Jorispoort, Antwerpen binnen. Zij werden door de wethouders ingehaald, en van zoodra zij de poort binnen traden, begonnen al de klokken van de stad feestelijk te luiden. Bij de komst der overheden in de cathedraal, celebreerde de eerw. deken Werbrouck eene plechtige mis, waarna de bisschop van Antwerpen, mgr. de Nelis, het Te Deum aanhief.

Het magistraat had de burgers verzocht ‘hunne huysen te illumineren met flambeeuwen, keirssen oft andersints, naer ieders gelegentheyd, te beginnen ten acht uren 's avonds met het luyden der Triomph-klok en het spelen van den Beyaerd, en te eyndigen ten tien uren. Wordende nogtans verboden eenige fuseên, vuerpylen, kanonnekens, fusiekens of ander schiet-geweer af-te-schieten, als ook het stoken van vieren op de straeten.’

[p. 34]

Den 8ⁿ derzelfde maand was het nogmaals groote illuminatie te Antwerpen, ter oorzake van de aankomst der leden van het congres, dat er moest plaats hebben, en op 28, 29 en 30 April hield men, in de O.-L.-Vrouwekerk, een 40-urengebed, tot dank aan God, omdat wij van de Franschen verlost waren.

Op 12 Januari 1794, werd er te Antwerpen, evenals het gansche land door, een openbare biddag gehouden, uit dankbaarheid voor onze verlossing van de Fransche overheersching, en den 23ⁿ dito was het nogmaals biddag, om Gods zegen over de wapens van den keizer en zijne bondgenooten af te smeeken.

Den 9ⁿ Juni deed keizer Frans, vergezeld door zijnen broeder, prins Karel, ten 11 ure, te Antwerpen zijne feestelijke intrede. Rond 3 ure bezocht hij de O.-L.-Vrouwekerk, waar een Te Deum werd aangeheven, terwijl hij naar den troon van den bisschop werd geleid. De kerk was met hare rijkste gewaden versierd, welke zij, eilaas! niet lang meer bezitten zou. Onder het blijde gelui van al de klokken, verliet de keizer, korts na 5 ure, langs het Vlaamschhoofd, de stad.

II.

Reeds in den loop der maand Juni van het jaar 1794, viel België opnieuw in de macht der sansculotten. Antwerpen werd in der haast door de Oostenrijkers en hunne bondgenooten verlaten. Bij de ontruiming van het kasteel, ging men met zoo veel overijling te werk, dat er een buskruitmagazijn, met schrikwekkend gedruisch, in de lucht sprong, waardoor acht en dertig personen het leven verloren. Van schier al de huizen rondom het Kasteelplein werden, door de geweldige ontploffing, de ruiten verbrijzeld, schouwen omgeworpen en daken beschadigd.

In den avond van 23 Juli kwam eene voorhoede Fransche huzaren van de stad bezit nemen, en juist te middernacht rukte er eene gansche afdeeling, onder het bevel van den legeroverste Souham, binnen, bij het spelen van de Marseillaise. De krijgshaftige tonen van dit omwentelingslied klonken onheilspellend door de verlatene straten, terwijl de burgers zich angstvallig in hunne woningen hielden opgesloten.

Zij waren, inderdaad, niet ten onrechte beducht en zouden al spoedig bevinden, dat, wat zij vroeger geleden hadden, slechts kinderspel was, vergeleken bij hetgeen nu volgen ging. Ook staat dit rampzalig tijdperk, in de jaarboeken van Belgiës voornaamste handelstad, met den naam van ‘den Benauwden tijd’ gebrandmerkt.

Bij de afdeeling sansculotten van generaal Souham, bevonden zich twee commissarissen der Nationale Conventie, Richard en Chaudieu, die onmiddellijk een paar dozijn proclamatiën, waarschuwingen en berichten deden aanplakken. In een van die plakschriften las men: ‘Het Magistraet der Stad Antwerpen sal doen uytkondigen, dat de inwoonders deser Stad, de welke eenige Fransche Uytwykelingen souden verbergen, ofte dusdaenige kennende, de selve niet souden overbrengen, sullen aensien ende behandelt worden als vyanden van de Fransche Republiek.’

Een ander plakkaat handelde over ‘den algemeynen cours der Assignaten soo in materie van commercie als andersints.’ Daarin zien wij, dat het magistraat ‘sal kenbaer maeken aen alle Kooplieden, dat alle degene, die sullen wygeren dese Papiere-Munt te ontfangen, sullen verbergen hunne koopmanschappen, oft die de selve sullen in prys verhoogen, aensien ende behandelt sullen worden als vyanden van het Fransch Volk.’

In eene volgende Waerschouwing, uitgaande van generaal Dumonceau, militaire bevelhebber der stad, werden de personen, die de assignaten niet in betaling aannamen, met gevangenschap bedreigd.

Dit Fransch papieren geld was eene wezenlijke plaag voor de winkeliers en voor iedereen die handel dreef. Alzoo kwamen de sansculotten een of ander koopen, gaven eene assignaat van 50 livres in betaling en eischten het overschot in gemunt geld terug, zoodat de winkeliers niet zelden hunne koopwaar voor niet leverden, liever dan dit slecht muntpapier uit te wisselen tegen goed gangbaar geld.

Iets wat hunne vrees niet verminderde, was dat er vele valsche assignaten in omloop waren, zoowel onder degene van 400 livres, als onder die van 10 sous. Reeds tijdens de eerste Fransche overheersching, had de genaamde Deperey, algemeen verificateur der assignaten, bij den drukker Jos. Saeyens, eene Vlaamsche waarschuwing van 16 bladzijden druks, aan zijne medeburgers in het licht gegeven, om hunne aandacht op die vervalsching in te roepen. Ziehier den aanvang van dit opgeblazen opstel:

‘Republikaenen, de vyanden van onze glorieuse revolutie die houden niet op van die aen te tasten door de vuylste en crimineélste middelen; de dwingelanden vereenigd tegen haer, zyn niet schaemrood geworden van hun te vernederen tot den rang van vervalschers der Assignaten, tyrannen doen de schelmstukken zonder moeyten, in eenen oorlog den welken zy voeren tegens een volk dat stryd voór de geheyligde rechten van den mensch. Die gekroonde bandieten, hebben fabrieken opgerecht van valsche assignaten; en daer in heéft zig het Engelsch Gouvernement jalours getoond om den eersten rang te bekleeden; wy hebben de zekerheyd daer van doór de onderzoekingen die wy genomen hebben, ter oorzake van dit valsch papier, waer van het land van Luyk, Nederland, Holland en Duydsland, zyn, als de stapelplaetsen om uyt de zelve dit fenyn dan uyt te spreyden op het grondgebied van onze Republiek; maer hunne crimineéle onderneémingen zyn ontdekt en vereydeld, van over lang zyn onze maetregels bekroond met goed succes; en wy gaen er nieuwe in het werk stellen, waer door wy in het kort die schrikkelyke diverye zullen vernietigen.’

(Wordt voortgezet.)

J. Staes.