De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 2

[p. 21]

Ortelius' album amicorum

In zijne Abrahami Ortelii Epistulae geeft de heer J.H. Hessels eene beschrijving van het Album Amicorum van Abraham Ortelius, dat tegenwoordig toehoort aan de bibliotheek van Pembroke College, te Cambridge. Het werd door den beroemden aardrijkskundige aan zijnen neef Jacob Cools geschonken en bestaat uit een paar honderd bladzijden, bevattende even zooveel dicht- en prozastukjes door de talrijke vrienden en kennissen van Ortelius aan hem opgedragen of door hem aan afgestorven vrienden gewijd.

Op ons verzoek heeft de heer Hessels ons afschrift van sommige dier stukjes bezorgd. Wij laten er hier enkele volgen, op Vlaamsche kunstenaars betrekking hebbende.

1. - Joris Hoefnagels.

Een portret, door Joannes Sadeler gegraveerd, in 1591, op den voorkant, en den kunstenaar voorstellende op 48 jarigen leeftijd.

Op de keerzijde leest men:

T'Vleesch moet hier steruen: eert can beëruen;

Doer Christum T' leuen:

Ghelijck t'ghesaijt; rot eerment maijt;

Oft vrucht siet gheuen.

Amoris monvmentvm propria

Depictvm manv [magistra natvra]

Abrahamo ortelio svo georgivs

Hoefnagle antverpianvs, amicé

Amico b.m.p. antverpiae. cal. septemb.

.ciɔ. iɔlxxiiii.

(Ten blijke van vriendschap met eigen hand en naar natuurs lessen geschilderd, en aan Abraham Ortelius zijnen hooggeschatten vriend, vriendelijk door Joris Hoefnagle aangeboden, den eersten September 1574.)

Si de nature, dieu est le pere

Et si d'amour, nature est mere

Si du scauoyr, elle est maitresse,

Aussi des artz Mon Ortel qu'est'ce?

Que je vous doibs? fors vng boncoeur?

Coeur vray d'amis, non de flatteur,

Pour suivre dieu et la nature -

Et pour monstrer, l'affection pure,

[N'ayant aultre], j'emplois aussi

L'art d'ont nature m'at enrichi.

Nature seulle, seulle nourice.

Des bons esprictz abhorrantz vice.

Zooals men ziet uit de opschriften, zou het door Hoefnagels geschilderd en aangeboden portret den eersten September 1574 moeten aangeboden zijn. In de plaats van dit beloofde of verdwenen portret, is het gekende portret van Joris Hoefnagels, door Jan Sadeler gegraveerd, geplakt.

2. - Peeter Breughel de oude.

Ortelius zelf schreef over dien kunstenaar het volgende in zijn album:

Dijs Manibus Sacrum.

Petrvm brvgelivm pictorem fuisse sui saeculi absolutissimum, nemo nisi inuidus, aemulus, aut eius artis ignarus, unquam negabit. Sed quod nobis medio aetatis flore abreptus sit, an hoc Morti, quod fortasse eum, ob insignem artis peritiam, quam in eo viro obseruauerat, aetate provectiorem duxerat; au Naturae potius, quod eius artificiosa ingeniosaque imitatione, sui contemptum uerebatur, imputauero; non facile dixerim.

Amici memorae,
Abrahamvs ortelivs
lvgens, consecrab.

Eupompus pictor interrogans quem sequeretur
antecedentium, demonstrata hominum multitudine,
dixisse fertur, Naturam ipsam imitandam esse,
non artificem. Congruit nostro Brugelio
hoc, cuius picturas ego minime artificiosas, at
naturales appellare soleam, neque eum optimum
pictorum, at naturam pictorum vere dixerim.
Dignum itaque iudico, quem omnes imitentur.

Multa pinxit hic Brugelius, quae pingi non possunt, quod Plinius de Apelle: in omnibus eius operibus intelligitur plus semper quam pingitur. Idem de Timarcho. Eunapius in Iamblicho: Pictores qui formosulos in aetatis flore constitutos dum pingunt voluntque picturis lenocinium quoddam et gratiam de suo adijcere totam depravant representatam effigiem, sic ut et ab exemplari proposito pariter et à vera forma aberrant. Ab hac labe purus noster Brugelius.

(Dat Petrus Breughel de volmaakste schilder zijner eeuw was, zal niemand, ten zij een benijder, een mededinger, of een vreemdeling in de kunst, ooit betwisten. Maar dat zulk een man in den bloei zijner jaren ons ontrukt werd, het zou mij moeilijk vallen te zeggen of ik dit moet toewijten aan den Dood, die, hem zoo behendig in zijne kunst ziende, hem meer gevorderd in jaren waande; dan wel aan de Natuur, die vreesde, dat zij zou veronachtzaamd worden nu hij haar zoo kunstig en behendig nabootste.

Aan de nagedachtenis van zijnen vriend werd dit door Abraham Ortelius rouwend gewijd.

Men zegt dat Eupompus, door een schilder gevraagd wien hij zou navolgen, ingezien de groote menigte der menschen, antwoordde, dat de natuur en niet een kunstenaar moet nagevolgd worden. Dit is ook toepasselijk op onzen Breughel, wiens schilderingen ik zeer weinig kunstig, maar wel natuurlijk pleeg te noemen en dien ik niet den besten der schilders, maar de natuur der schilders zou heeten. Daarom acht ik hem waardig door iedereen nagevolgd te worden.

Deze Brenghel schilderde veel wat niet kan geschilderd worden, evenals Plinius getuigt, dat in Apelles' werken altijd meer gevonden wordt dan hetgeen er in geschilderd is. Zoo ook spreekt dezelfde schrijver van Timarchus. Eunapius zegt in zijn Jamblichus: De schilders, die schoone menschen in den bloei der jaren schilderen en er eenige aantrekkelijkheid en bekoorlijkheid van het hunne willen

[p. 22]

bijvoegen, bederven geheel het afgebeelde conterfeitsel en verwijderen zich evenzeer van hun voorbeeld als van de ware schoonheid. Aan dit euvel ging onze Breugel nooit mank.)

3. - Lucas d'Heere.

Deze schilder schreef onder een zinnebeeld het volgende:

De sond' is wel van een soet schoon aencommen
Maer siet den steert, tot groot verderf sy strect:
Schade leer v daer af thebben verschrommen
En leeft Christo slevens eynde perfect:
Als Abraham, door tgheloove verweet

Dn. Abrahamo Ortelio Geographo Regio, amico veteri

depinxit hoc suum symbolum, Lucas dherus

Andwerpie vi July 1580.

(Voor den heer Abraham Ortelius, des konings aardrijkskundige, zijnen ouden vriend, schilderde Lucas d'Heere dit zijn zinnebeeld.

Antwerpen 6 Juli 1580.)

Het zinnebeeld van Lucas d'Heere, door hem zelven hier afgebeeld, stelt eene nymf voor op eene harp spelende en een man, die, uit een boot vallende, op het punt is van te verdrinken. Het aanzicht der nymf is schoon, maar haar lichaam eindigt in een staart.

Het zinnebeeld stelt dus de legende der Loreley of der Sirenen voor. Lucas d'Heere ziet in die verlokkende en ten verderve leidende vrouwen eene verpersoonlijking der ‘Sonde van een soet aencommen’ maar met ‘een staert’ en ‘tot groot verderf’ strekkende; de formosa mulier van Horatius ‘in piscem’ eindigende. Schade leer U is de anagram van Lucas d'Heere. Het zinnebeeld van Ortelius was Christus' naamcijfer met de woorden: ‘Vitae scopus’ 's Levens doel of s' Levens eynde, zooals Lucas d'Heere het vertaalt.

Max Rooses.