De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 2

[p. 19]

Bijdragen tot de geschiedenis van Antwerpen op het einde der XVIII^e eeuw.
(Vervolg, zie blz. 10)

Zooals blijkt uit de gedrukte stukken, bestond het bestuur der club later uit Emilor Rondet, voorzitter, J.F. Wouters, P.F. Smeyers, zoon, J.B. Peeters, Lambrecht Lacombe, secretarissen, Karel d'Or, archivist, en Karel De Roy, schatbewaarder.

J.F. Wouters, die insgelijks als spreker in de club optrad, was daarbij een stuk poëet. Ziehier een staaltje zijner rijmelarij, waarmee een zijner voordrachten eindigt:

Wilt Belg 't is meer als tyd
U slaperend Staet ontvlugten
Gij zijt geboóren Vry
Wilt voór de yzers dugten.
Regt op een Republiek
En is U magt te klyn
Pyst dat het Franse Volk
Uw goede bueren zyn
Dit Volk heéft U geleert
De Koningen te Kerkren
Jaegt hier de vluggen weg
Gy hebt genoeg te werken.

Bij besluit van 15 December 1792, werden, door de Nationale Conventie, alle imposten en belastingen afgeschaft, en zekere Collin werd, als commissaris van het uitvoerend bewind, naar Antwerpen gezonden, om over de toepassing van dit besluit te waken. Op 1 Februari 1793, vaardigde hij eene proclamatie aan de burgers uit, waarin hij onder ander zegde:

‘Maer ik ben dan eyndelyk in deze Stad zoo vermaerd in de revolutionaire geschiedenis om te zyn den zetel der listen, de vergaderplaets van alle samenzweerders, priesters, schynheilige en edele,⁽¹⁾

‘Zedert al te langen tyd, Borgers, lyd gy-lieden; uwe ligtgeloovigheid en uw te groot vertrouwen hebben U zedert al te langen tyd in de ellende en in de vergetenis gedompeld; maer 't is tyd, dat alle die geestdryvers, die bedriegers en die dwingelanden verdwynen; 't is tyd, dat eyndelyk uwe deugden zegenpraelen over hunne ondeugden, en dat uwe rampen ophouden. Antwerpsch Volk, vertoont U, en uwe vyanden zullen bezwyken; laet U niet meer misleyden door alle die mannen, welkers schynheyligheyd het eenigste voedzel was.

‘.......Wat was ik verwondert, als ik zag die menigte van inkomende regten, die voor het grootste gedeelte maer vallen op de behoeftige classe des Volks. Ik meyn nu, dat, volgens het verbod dat ik officiëelyk gedaen heb, geenen Agent, of niemand van die voorstaenders der dwingelandy, zoo vermetel zal zyn van 'er te ontfangen, onder wat voorwendzel of benoeming het zoude moge wezen. Maar in het tegenstrydig geval verzoek degene, die iet te wedereysschen zouden hebben, hunnen toevlugt tot my te nemen; en ik belove niet alleenelyk de sommen, die onregtveirdiglyk ontfangen zyn, te doen wedergeven, maer zelfs buitengewoonelyk de overtreders te doen vervolgen als afperssers, wederspannig aen de wetten der Fransche Republiek, en als schenders der souvereyniteyt van alle Volkeren, aen wie alleen het regt toekomt van die imposten op te stellen.’

Dit alles was evenwel niet anders dan oogenverblinding voor het gemeene volk, want behalve dat de Antwerpenaars onder de baldadigheden, knevelarijen en uitbuiting der sansculotten gingen gebukt, eischte generaal Miranda, eene onmiddellijke geldlichting van 300,000 livres. Klachten of protesten hielpen geen zier; er moest kost wat kost, aan dien eisch worden voldaan, kunnen of niet.

Daarenboven werden al spoedig, door de proconsuls, gewijd zilverwerk uit kerken en kloosters in beslag genomen, benevens de inkomsten der geestelijkheid en goederen der notabele burgers. Toen Dumouriez, den 2ⁿ Februari 1793, te Antwerpen aankwam, was de stad in verslagenheid gedompeld, want elkeen vond die Fransche tirannij onverdragelijk, onuitstaanbaar. Hij trachtte, zooveel hij kon, aan de knevelarij paal en perk te stellen, en poogde den Franschen commissarissen, het onedele hunner handelwijze te doen begrijpen; maar dewijl zijne aanwezigheid elders werd gevergd, ging het, na zijn vertrek, met die rooverijen en uitbuitingen, nog erger dan te voren.

Bij zijne terugkomst te Antwerpen, slechts eenige dagen nadien, was Dumouriez verontwaardigd over de talrijke schelmerijen en heiligschendende diefstallen, welke door zijne schraapzuchtige landgenooten waren gepleegd. Gansch de stad was in wanorde en verkeerde in onrust. Hij poogde zooveel mogelijk het ongelijk te herstellen, om de gemoederen te doen bedaren; hij bracht zijnen landgenooten hun schandelijk gedrag onder het oog, maar tevens vroeg hij zelve 1,200,000 gulden wisselgeld⁽¹⁾ te leen. Het stadsbestuur, geene kans ziende om aan dit verzoek te voldoen, deed eenen oproep tot de welwillendheid der gegoede burgerij. Men kon, te beginnen van 9 Februari, op het bureel van de burgers Werbrouck en C^ie gaan inschrijven; het geld zou, zes maanden nadien, op hetzelfde bureel, in klinkende specie, worden teruggegeven, met de verloopen interesten erbij, berekend aan 5 ten honderd.

De Antwerpenaars lieten zich door die belofte van teruggaaf niet verleiden. Althans, de inschrijvers waren zeer luttel in getal, hoezeer zij ook, op 15 Februari, er door het magistraat, dringend werden toe aangemaand. In een plakkaat: Bericht aen 't publiek, lezen wij, dat generaal Dumouriez beloofd had, ‘dat, by soo verre de Ligting den goeden uitval heeft, waer aen hy sig moet verwagten, de stad Antwerpen vry sal syn van alle militaire contribu-

(1) De Fransche tekst zegt: Nobles à parchemin d'un jour.

(1) De schrijvers der Geschiedenis van Antwerpen melden verkeerdelijk 1,200,000 francs.

[p. 20]

tien.’ Verder had hij verklaard, ‘dat by soo verre men niet vueriger was om deel te nemen in dese Ligting, hy sig niet alleenelyk in d'onmogelykheyd zoude bevinden van te blyven versekeren aen de Borgers van Antwerpen de uytwerksels van syne goede meyningen ten hunnen opsigte, met alle syne sorg aen-te-wenden ten hunnen voordeele by de Nationale Conventie, maer dat hy sig verpligt soude vinden van middelen te gebruyken, die stryden tegen syne inborst, en dat hy de commissarissen der uytvoerende Magt soude laeten ageren.’

Den 12ⁿ Februari liet de generaal eenen oproep aanplakken, waarin hij de Belgen aanspoorde tot den krijgsdienst, ter verdediging van hun vaderland tegen de Oostenrijkers, voor welker terugkomst men beducht was. Hij pochte erop, dat, een leger van 150,000 Franschen ons grondgebied ging beschermen en aan de boorden van den Rijn den vijand afwachten. Om bevrijd te wezen van de onheilen die de tegenwoordigheid der legers na zich sleepen, moesten de Belgen zich bij hem voegen...... Of er aan zijnen oproep veel gevolg werd gegeven, is ons niet gebleken.

Op den 20ⁿ derzelfde maand, werd te Antwerpen een plakkaat aangeplakt, onderteekend door de Fransche commissarissen Delacroix, Merlin en Gossuin, welke naar België waren gezonden, om de inlijving van ons land bij Frankrijk te bewerken. Dit manifest, of hoe het ook heeten moge, is nogmaals eene aaneenschakeling van machtspreuken, tegen de koningen en despoten, en evenals de Bijbel, waarvan het eenige uittreksels bevat, is het zeer duister op vele plaatsen.

De leden van het magistraat hadden sommige decreten durven afkeuren en zich tegen de inlijving verzetten. In antwoord daarop, meldde bovengenoemd plakkaat:

‘Het besluit van 31 januari laatstleden heeft u een uitstel bepaald, om te verklaren of gij onze vrienden of vijanden wilt zijn; dit uitstel loopt ten einde. Wij zullen diensvolgens u binnen kort de dagen en plaatsen doen kennen, waarop gij zult samenkomen, om als souverein volk over uw lot uitspraak te doen.’

Onze vereeniging met Frankrijk, hoezeer door de heethoofden aangepredikt, werd evenwel alsdan nog niet verwezenlijkt.

Het gebeurde wel eens, dat de plakkaten, nauwelijks op de muren gehecht, er werden afgerukt, en nu verscheen er den 5ⁿ Maart, een bevelschrift van Publicola Chaussard, Duprey en Tronquet-St.-Michel, waarbij al de plakkaten van de commissarissen der Fransche Republiek, onder de hoede van het volk en de verantwoordelijkheid van het magistraat werden geplaatst. Tevens bracht dit nieuwe plakschrift ons de tijding: ‘De commissarissen van de Nationale Conventie zullen welhaast als engelen van liefdadigheid en van vrede onder u verschijnen.’ De belastingen, die op den behoeftigen man drukken, zouden worden afgeschaft, enz.; de rijken alleen zouden in evenredigheid van hunnen overvloed betalen. Ook voor de arme priesters zou worden gezorgd: Zij die nu slechts 300 gulden per jaar ontvingen, zouden er voortaan 600 krijgen, enz., enz.’

Publicola Chaussard was een echte proconsul, die zich alles veroorloofde. Hij was ook een der woordenkramers in de club van de vrienden der vrijheid en gelijkheid, en wij moeten het bekennen, als stijl, onderscheidt zijne proza zich op eene voordeelige wijze tusschen de andere. Zij is nog wel vol grootspraak, doch niet meer zoo ijdel van zin als die zijner medeleden. Overigens was hij een volslagen booswicht. Hij had de leden van het Antwerpsch magistraat afgesteld, en daarenboven bevolen, hen met zeven en zestig der voornaamste ingezetenen, aan te houden.

Gelukkig was dit bevel nog niet ten uitvoer gebracht, toen Dumouriez te Antwerpen terugkwam. Hij deed Publicola Chaussard onmiddellijk de stad verlaten, beval dat de club der Sodaliteit zou worden gesloten, en liet, den 11ⁿ Maart, het volgende bevel, in de beide talen uitgaan. De Vlaamsche tekst van dien tijd is evenwel zoo gebrekkig, zelfs soms onverstaanbaar, dat wij het Fransche stuk opnieuw vertalen:

‘Het inzicht der Fransche natie en van de vertegenwoordigers der Republiek, bij hunne komst in de Nederlanden, is nooit geweest er de strooperij en heiligschending aan te brengen: niettemin zijn zij er gepleegd door agenten van het uitvoerend bewind der Fransche Republiek, met eene dwingelandij die de Franschen onteert en de Belgen tot wanhoop vervoert. Zij hebben zich veroorloofd, zich van het zilverwerk der kerken meester te maken. Die daad van de schandelijkste begeerlijkheid moet worden beteugeld, om aan al de volkeren te toonen, dat wij de godsdienstige denkwijze eerbiedigen, en dat de rechtvaardigheid en de redelijkheid het wezenlijk karakter der Fransche natie uitmaken, welke bij het heroveren harer vrijheid, ook nieuwe deugden moet hebben gewonnen, en hare wapens slechts voorde rechtvaardigheid mag gebruiken.

‘Diensvolgens het ongelijk willende herstellen, den Belgen aangedaan, door de heiligschendende onbescheidenheid der agenten, die het zilverwerk uit de kerken hebben doen wegnemen, beveel ik, in den naam der Fransche Republiek, van den godsdienst en van de billijkheid, dat al het zilverwerk aan de kerken worde teruggegeven, en hersteld in de verschillende plaatsen waar het is weggenomen geweest. Ik beveel al de Fransche militaire bevelhebbers en al de burgerlijke besturen, vrijelijk door het Belgische volk verkozen, te zorgen voor de uitvoering van het tegenwoordige bevel, hetwelk aan de Belgen het juiste gedacht geven zal, dat zij hebben moeten van de Nationale Conventie der Fransche natie en der politieke militaire agenten, enkel door haar in België gezonden, om er de vrijheid en het geluk van het volk te verzekeren.’

(Wordt voortgezet.)

J. Staes.