De Vlaamsche School. Jaargang 33

J.A. van Droogenbroeck (Jan Ferguut).
II.

‘Zoo spreekt Jan Ferguut, die zijne edele moedertaal en den ouden kunstroem zijns stammes liefheeft:

‘De zucht naar taalkennis - en de haat veur taalschennis, - dreef mij steeds naar verstandigen - en weg van onhandigen; - want ik bemin het Dietsch om zijne waardigheid; - Dietsch te spreken met vaardigheid - en aardigheid, - is mijne eenigste hoovaardigheid. - Mijn vriend is hij, die het recht spreekt; - mijn vijand, die het slecht spreekt. - Wel hem, die veur de tonen dezer schoone eene lans in het gevecht breekt! - Wee hem, die veur accoorden uitheemscher woorden met haar den echt breekt!’

Die plechtige aanvang zijner ‘Makamen-Voorrede’ mag als een programma gelden, als een strijdleuze, als een vaandel voor Ferguut.

Liefde, eerbied, ja eeredienst voor zijne edele moedertaal. En het is niet enkel tegen hen, die haar verguizen, om de voorkeur te geven aan de ‘accoorden uitheemscher woorden,’ dat hij in het harnas schiet; zijn vijand is ook hij, ‘die het Dietsch slecht spreekt’ en - wij mogen 't er bijvoegen, want het ligt er in - slecht schrijft; hem toch bezielt de ‘haat veur taalschennis,’ die hem ‘steeds wegdreef van onhandigen’ in 't hanteeren dier dierbare moederspraak. Hij is niet van de bent dier schrijvelaars, die hun Dietsch slechts schijnen te lieven en te bezigen, om het te havenen; integendeel, hoe oudpruikerig het ook zij, schaart hij zich bepaald in het gelid bij hen, die 't met Boileau nog eens zijn om als een geldigen regel voor te schrijven: eerbied voor de taal, zelfs in uwe grootste uitspattingen;

Surtout qu'en vos écrits la langue révérée,

Dans vos plus grands excès vous soit toujours sacrée.

En vain vous me frappez d'un son mélodieux,

Si le terme est impropre ou le tour vicieux:

Mon esprit n'admet point un pompeux barbarisme

Ni d'un vers ampoulé l'orgueilleux solécisme.

Sans la langue, en un mot, l'auteur le plus divin

Est toujours, quoi qu'il fasse, un méchant écrivain.⁽¹⁾

Het moge nu eenerzijds de rekening niet maken van hen, die de gelouterde letterkundige taal, met al hare gespierdheid en gekuischtheid, van den troon willen smijten, om hunne zoogezegde ‘volkstaal,’ met al hare verbasterde, onbeschaafde vormen, ja laat ik het zeggen, met al wat ze meermaals voor onhebbelijke lompen om 't lijf heeft, als wetgeefster in dier eereplaats te kruien; zooals 't anderzijds ook de school niet moge welgevallen, die in hare afkappingswoede al de vormen onder haar onbarmhartig snoeimes wegsnijdt, - maar Ferguut houdt er aan te verklaren, dat ‘het slechte’ hem niet ‘het echte’ is, ‘onbeschaafdheid’ geene ‘begaafdheid,’ zoomin als de ‘knutselaar’ een ‘kunstenaar.’⁽²⁾

Wars van alle taalverknoeierij in het algemeen, valt hij echter bijzonder bitsig uit tegen de afknottersschool, waarvan ik daareven gewaagde, en in een opzettelijk daartoe vervaardigd.... gedicht (?) - een echt meesterstuk van navolging in die soort - geeselt hij hen ongenadig met de eigenste foltertuigen, waarmee zij zelven het oorvlies hunner aanhoorderen zoo menigmaal verscheuren.

Doch wij weerstaan den lust niet, geheel dit stukje af te schrijven.

We zijn - in de negende. Makame - met Hareth-Ben-Hemmam den verteller, ter schole van Hims, in Syrië. De ‘schoolmeester,’ wien de Makame haren titel ontleent, heeft reeds verscheidene zijner leerlingen keurige en kunstige taaloefeningen ontlokt, en richt nu het woord tot eenen knaap - ongetwijfeld den gevolmachtigde der afkappers.

‘De leeraar sprak: ‘Nu, du, wijsheidpreêker! - en narheidspreker! - du, vormenbreker, - silbenvreter, - en betweter! - Op! laat hooren dijne melodie! - opdat ieder hoor en zie - de waarheid, - in harer klaarheid - en naarheid!’
‘Waarop die als een stortvloed uitbrak, - en deze verzen in zijner verkortwoede uitsprak: -

‘Al krijg 'k van een wijsneus 't kortzichtig' verwijt,

Da' 'k soms onz' schoon' moêrtaal in knabb'ling verbijt,

'k Roem trotsch als een bruîgom op onz' spraakbeschaafdheid,

'k Acht ergloos, da' 'k vaak in mijne afkappingsvlijt,

Mijn' bruid rijge in 't keurslijf, haar d'aêm will' beletten,

Beroov' van heur' opschik, heur d'haarlokken snijd':

'k Ken 't best om haar' zwier en haar' tier goed te reeg'len:

'k Zie norsch neêr op 's vreemd'lings ruw dichtergekrijt.

Mijn oor is de maat, waar 'k de vormen meê afmeet;

Mijn versvoeten zijn er, der rede ten spijt'.

'k Knot af, 'k kerf, al bleef me er op 't lest een geraamt' maar,

Want eêl is de taal, die haar' vormen is kwijt!’

‘Dan spottede de leeraar: ‘Braaf, mijn knappe! - men knippe, men knappe, - kippe, kappe, - snoeie, - boeie, - opdat de taalboom beter groeie, - en geuriger, keuriger, kleuriger, fleuriger bloeie! - Men moet elk scheutjen fnuiken, - volgens de gebruiken - geleerder pruiken; - geen knopjen mag ontluiken, - alles moet duiken! - Zeg dat men hakke, houwe, - knakke, vouwe, - verzwakke, - en verwakke, - tot dat alles kaal en vlak zij afgerond: - zoo helpt men de taal vlak in den afgrond!’ -

Verontwaardiging, voorwaar, gramschap is 't, die spreekt

(1) Boileau, Art poétique, ch. i.

(2) Makamen-Voorrede.

[p. 79]

uit dat dubbel slotwoord, uit dat spottend bijtende: ‘Want eêl is de taal, die baar vormen is kwijt!’ en uit dat gemoedelijk treurnisvolle: ‘Zoo helpt men de taal vlak in den afgrond!’

De aangehaalde verzen sabelen echter niet op de ‘vormenbrekers’ alleen; ook de ‘silbenvreters’ - zooals de schrijver zelf het aanteekent - zij, die niet enkel stomme letteren uitsnijden, maar 't zoover brachten, dat ze molossen als dactijlen in eenen hap kunnen binnenmoffelen, krijgen hier geduchtig hun aandeel. De lezing, trouwens, van het stuk zelf bewijst ons ten overvloede, dat Ferguut het ook niet weinig op de laatsten gemunt had. Men geve slechts een weinig aandacht op dactijlen als: ‘wijsneus 't kort-,’ ‘soms onz' schoon',’ ‘keurslijf haar,’ ‘af, 'k kerf, al,’ om van geene andere te gewagen.

En hier treedt die gezworen vijand op, van alle verkeerde silbenmeting, en van alle daaruit ontstaande hardheid en stroefheid, die noodlottig den bodem inslaat aan al wat de poëzie welluidends en zangerigs bezit, - de vijand, die later, en in de Inleiding van zijn Rijmwoordenboek, en in zijn Overzicht, en vooral in zijne bekroonde Verhandeling over de toepassing van het grieksch en latijnsch metrum op de nederlandsche poëzie, zoo rechtvaardig als ongenadig dit euvel zal bestrijden, en steunend op een dubbel, onomstootbaar grondbeginsel, met enkele woorden en wenken meer licht uitstralen zal over den chaos der silbenmeting, dan verschillende zijner voorgangers het in lijvige boekdeelen vermochten.

Het oude ‘ut pictura poësis’ moge waar zijn; met meer nauwkeurigheid mocht men toch het wijzigen en zeggen: ut musica poësis. Alle poëzie toch is niet schilderend, terwijl integendeel alle poëzie zingend is. De ouden begrepen dit zóó wel, dat zij dezelfde godinnen - de Muzen - tot meters gaven aan de muziek en aan de dichtkunst, zooals, volgens hen, dezelfde god Apollo, onafscheidbaar optredend met zijne lier, niet enkel de zangers maar alle andere dichters tevens onder zijne bescherming hield. En zongen de ouderen inderdaad zelfs hunne epische scheppingen, zoo bleven de jongeren, al werden hunne verhalen ook nooit in zangen uitgegalmd, ze toch steeds met dezen naam bestempelen.

En daarin ligt van Droogenbroeck's eerste grondbeginsel.

Wellicht werpt iemand op: Dat, ja, weten we allen!...

Zoo is 't met haast alle grondbeginselen. Jammer maar, dat men het al te lang en al te veel vergeten heeft of althans verwaarloosd.

‘Dat de metriek der Grieken - zegt v. D. in de Inleiding zijner Verhandeling - met onze moderne muziek veel gemeens heeft, is met nadruk uiteengezet; dat verder de muziek de toetssteen is der euphonie en der eurhythmie onzer verzen blijkt dien ten gevolge onbetwistbaar, en de bewonderenswaardige gewrochten der Grieksche dichters zijn daar, om te getuigen hoezeer beide muzische kunsten elkander volmaken.
Voorzeker is sedert eeuwen de scheiding van dichtkunde en toonkunde een voltrokken feit; doch het is wenschelijk, dat eene toenadering plaats grijpe, vooral in onze taal, die zeer veel affiniteit met de muziek bezit.’

Van dit grondbeginsel uitgaande, schonk bij reeds eene menigte van nuttige wenken over rhythmus en rijm, in de Inleiding van het Rijmwoordenboek, die - hoe kort en beknopt ook - zooveel te leeren bevat, dat zij niet enkel den beginnelingen ter studie mag aanbevolen worden, maar ook sommigen, die, reeds vader van meer dan eenen bundel zoogezegde poëzie - en zoo zijn er in Noord-Nederland vooral - nog altijd aan den regel klampen:

‘Mijn oor is de maat waar 'k de vormen meê afmeet;
Mijn versvoeten zijn er, der rede ter spijt.’

En hier komen we natuurlijk tot het tweede grondbeginsel, welk dezen valschen regel - ‘de bittere bron der menigte slechte metrische verzen, die onze letterkunde ontsieren’⁽¹⁾ - voor goed de loef afsteekt.

Hoor wat onwrikbaren grondslag van Droogenbroeck daar tegenover stelt:

‘Er is naar het oordeel des schrijvers van deze studie, maar ééne zaak te doen: namelijk onzen dichtkunstbeoefenaars aan 't verstand te brengen, dat de lettergrepen niets van hunne natuur verliezen mogen, wanneer zij in tie rhythmische geledingen der verzen geplaatst zijn: de maatbeweging kan en mag geenszins eene syllabe kort of lang maken; de maatbeweging moet ontstaan uit de natuurlijk korte of lange syllaben, en het gehalte der syllaben niet uit de maatbeweging; wringen de dichters lange syllaben in de plaats van korte, of stellen zij korte waar lange moeten staan, dan worden hunne verzen min welluidend dan gewoon proza.’⁽²⁾

Maar al te waar! En het is om de verwaarloozing van dit lichtstralend grondbeginsel, dat er zooveel in onzen dichterschat - in de zoogezegde trippelverzen vooral - voor 't fijngevoelig oor onverdraaglijk is, uit hoofde van den gebrekkelijken vorm, al is 't dan vaak voor den inhoud, voor de gedachte nog zoo dichterlijk opgevat. Wie desaangaande het verschil wil zien tusschen twee stukken, het eene streng rhythmisch naar een vast schema gebouwd volgens de natuurlijke waarde der lettergrepen, het andere integendeel volgens de eens aangenomen maatbeweging de silben - ondanks hun eigen gehalte - kort of lang makend, vergelijke, bijv. Dautzenberg's prachtige lied De Grijsaard⁽³⁾ met het gedicht van Tollens: Tevredenheid.⁽⁴⁾

Doch, in dit punt, was Dautzenberg een meesterzanger. En voegen wij er hier bij, dat Ferguut zijn verkleefde en erkentelijke leerling was, dan zien wij aan welke goede school hij die fijngevoeligheid en die kieskeurigheid in vak van rhythmus en prosodie opgaarde, welke hem kenschetst, en wij begrijpen tevens met wat al recht en verplichting beide hij, in de Inleiding zijner Makamen, bijzonder spreekt van ‘een dankbaar gevoel veur Hem (Dautzenberg namelijk), die het eerst de sprankel der dichtkunde in des jongelings hert deed ontvonken, en welken thans dit werk is toegewijd.’

Het valt niet in het bestek dezer algemeene studie, van Droogenbroeck's bekroonde Verhandeling stelselmatig te

(1) Verhandeling, blz. 74.

(2) Verhandeling, blz. 5.

(3) Verspreide en nagelatene Gedichten, blz. 238.

(4) Laatste Gedichten (Gezamentlijke Dichtwerken, Leeuwarden, 1871, blz. 753).

[p. 80]

ontleden en den schrijver door geheel dat gewrocht, waarin alles evenzeer van diepgrondige kennis spreekt als van helder doorzicht, stap voor stap te volgen. Moge wellicht iemand - en de steller van dit artikel zelf misschien - hier of daar al iets af te dingen hebben, 't zou onzes dunkens slechts enkele, bijzondere punten gelden; en zooveel staat vast, dat er over onze metrische verzen nog niemand zoo degelijk en zoo klaar tevens, zoo volkomen en toch zoo bondig handelde.

Schrijve ik hier dus enkel een paar brokken af van D^r. Nolet de Blauwere van Steeland's Verslag over den prijskamp, waarin de Verhandeling bekroond werd, beoordeelingen, die ik ten eenenmale beaam:

‘Zonder omzwaai van magtspreuken, - zoo luidt het daar - holle volzinnen of gerekte uitweidingen; wars van noodelooze bespiegelingen, die men tot in 't oneindige kon uitbreiden: maar zich nogtans, waar 't past, bondigen uitleg veroorloovend, houdt hij zich bestendig op practisch terrein. Het geleidelijke zijner methode straalt door, bij de inhoudsopgave zijner Verhandeling op de eerste bladzij van dit verslag. Hij leeraart zakelijk, toegangbaar en begrijpelijk voor die velen onzer jeugdige dichters, aan wie de kennis der antieken, in dier oorspronkelijk taaleigen, verholen bleef... Het (werk) munt uit door klaarheid en practischen geest. De strekking, om door de beoefening der metriek de nederlandsche poëzij zoo zoetluidend en fijn mogelijk te maken, straalt er overal in door: en dit is wel het doel van metrische beoefening. Deze practische geest heerscht mede in de vergelijking der metra; in die der bewerking door de Latijnen van de grieksche vormen; in de rijke lijst der woord- en versvoeten; in de aanmerkingen en notas; allerlaatst nog in het beoordeelend overzigt der metrische verzen, die de schrijver op soms zeer scherpe wijze afkeurt.’

Wij blijven eveneens niet langer stil bij het Algemeen overzicht der in het Nederlandsch mogelijke versmaten. Genoeg zij het aan te stippen, dat het in de opgesomde hoedanigheden deelt van de gekroonde Verhandeling, en dat geen beoefenaar der nederlandsche dichtkunde straffeloos met een dier beide werken onbekend kan blijven.

(Wordt voortgezet.)

S.D. Daems.