De Vlaamsche School. Jaargang 31

In den vreemde.
Aanteekeningen op eene reize door Spanje en Portugal.
IV.

Drie of vier jaren geleden, was de afstand van Madrid naar Lissabon, in spoorwegtrein, nog drie en dertig uren; maar sedert eenigen tijd is er eene nieuwe meer rechtstreeksche linie gelegd, waardoor die afstand tot op een en twintig uren is ingekrompen. Waarom zouden wij van die gelegenheid geen gebruik maken, om eens een uitstapje naar Portugal te doen, nu wij er toch zooveel dichter bij zijn? Waarschijnlijk komen wij er anders nooit.

Na een kort beraad, besloten wij de kans te wagen, en op Donderdag 23 April, stapten wij, ten 9 ure 's morgens, in den spoorwagen en gingen op weg naar Lissabon, rijkelijk van levensmiddelen voorzien, iets wat zeer geraadzaam is, want in de fondas der kleine spoorwegstatiën is dikwijls zeer weinig te vinden, en dan nog is het gewoonlijk peperduur.

Het was een schoone zonnige lentedag; tot tegen den avond was de landstreek waar wij doorreden, overal steenachtig; er was weinig plantengroei te bespeuren, en op de dorpen waar de trein stil hield, schenen de menschen op verre na niet in welstand te verkeeren. Maar toen de lange nacht eindelijk was voorbijgegaan, bevonden wij ons in een veel vruchtbaarder oord; doch slechts op zeer weinige plaatsen was men met den veldarbeid bezig.

Voor ons vertrek uit Antwerpen hadden Spaansche reisverhalen ons, in sombere kleuren, al de kwellingen afgeschilderd, die de tolbeambten aan de grenzen den vreemdelingen doen verduren. Te Irun ondervonden wij reeds dat dit gansch bezijden de waarheid was: het onderzoek der bagages gaat daar integendeel zeer gemakkelijk en licht van de hand. En op de grenzen van Portugal geschiedt dit nog veel eenvoudiger; daar vroegen de tolbeambten ons enkel, of wij iets hadden aan te geven, en op ons ontkennend antwoord, lieten zij ons met vrede.

Het was 6 ½ ure 's morgens, toen wij eindelijk te Lissabon aankwamen. In onzen spoorwagen hadden wij kennis aangeknoopt met een Franschen handelsreiziger, die ons overhaalde, om met hem in het Hôtel Français af te stappen, een goed burgerlijk hotel, dat er van buiten niet aanlokkend uitzag, maar van binnen des te behagelijker was. Er kwamen geregeld verscheidene Fransche scheepskapiteins aan de tafel, en de gesprekken werden uitsluitend in het Fransch gevoerd.

Na het ontbijt deden wij eene lange wandeling door de stad. De inwoners zijn er zeer fier op en zeggen te recht: Quem nâo vé Lisboa, nâo vé cousa boa: Alwie Lissabon niet heeft gezien, heeft niets schoons gezien. Het is inderdaad eene der schoonste moderne steden, die wij, op onze omzwervingen door Europa, gezien hebben. Door eene geweldige aardbeving, op den dag van Allerheiligen 1755, schier teenemaal vernield, werd zij op eene veel steviger wijze herbouwd. Zij ligt niet verre van de zee, op de hellingen van een drietal hooge heuvelen, ter lengte van omtrent anderhalve uur, langsheen de rechterboorden van den Taag, eene waarlijk prachtige rivier, welke vlak voor de stad eene breedte heeft van niet minder dan negen kilometers, en een diepgang van vijf en twintig tot dertig meters.

Van op de rivier bij zonnig weder gezien, gaat het panorama van Lissabon wezenlijk alle beschrijving te boven: van in de laagte tot op de hoogte rust het oog met welgevallen op sierlijke gebouwen, kerktorentjes, lusthoven en wandelingen, vol heerlijken plantengroei. Palm-, citroen- en appelcienboomen behooren er niet tot de zeldzaamheid; wij zagen er rozenplanten en geraniums van vier meters hoog, prijkend met duizende bloemen, veel schooner en grooter dan wij in onze magere hofjes te zien krijgen.

De grootste plaats van Lissabon is de praça do Commercio. Zij paalt vlak aan den Taag en beslaat eene op-

[p. 183]

pervlakte van 112,000 meters; langs drie zijden loopen breede zuilengangen onder kolossale, maar wat al te eentonige staatsgebouwen. Men vindt daar den postdienst, de beurs, de verschillende ministeriën, enz.; te midden pronkt het bronzen ruiterbeeld van koning Jozé I op een sierlijk voetstuk. De voorzijde der plaats daalt met marmeren treden tot in de rivier; aan de tegenovergestelde zijde staat eene groote, wat al te zware triumfpoort. Daaronder door gaande, komen wij in de rua Augusta, eene lange breede straat, met sierlijke winkels en welke ons op de praça do Rocio brengt, waar een bronzen standbeeld aan de nagedachtenis van keizer don Pedro is opgericht. De ruas do Ouro en da Prata zijn nog twee schoone straten, welke op diezelfde plaats uitloopen. Het is daar, dat men de prachtigste magazijnen van gouden en zilveren voorwerpen aantreft.

Ten einde de rua do Chiado staat het standbeeld van Camoens, den beroemden dichter van Os Lusiadas; kleinere beelden van Portugeesche schrijvers versieren de acht hoeken van het voetstuk. Het lot van Camoens was aan dit van vele andere muzenzonen gelijk; dat is, hij leefde en stierf arm en ongelukkig. De roem kwam eerst na zijnen dood; alsdan was zijn naam in ieders mond en was men fier op hem; maar bij zijn leven had men hem laten gebrek lijden.

Ook in het hoogere gedeelte der stad vonden wij zeer schoone straten. Op onze herhaalde wandelingen hebben wij opgemerkt, dat talrijke gevels, sommige van onder tot boven, andere slechts tot aan het eerste verdiep, met kleurige cementsteenen zijn bekleed, de meeste met blauwe, andere met roosachtige of gele teekeningen. Dit geeft aan die woningen een zeer eigenaardig voorkomen.

De huizen zijn meestal zeer hoog, hebben gewoonlijk vier verdiepen en worden bij gedeelten verhuurd; de eigenaars geven niet langer huurceel dan voor zes maanden, en dit moet telkens worden hernieuwd, zoo lang men van weerszijden tevreden is. Goedkoop is er de huur wel juist niet; wij hebben in de rua de San Francisco, eene zeer stille straat, een derde verdiep bezocht, uit vier of vijf plaatsen bestaande, dat 600 fr. per halfjaar kostte. Daar woonde een Antwerpsch huisgezin, zeer vriendelijke en gedienstige menschen, die, ofschoon zij ons niet kenden, ons niettemin met beleefdheden overlaadden. Op de tien jaren tijds, welke zij in de hoofdstad van Portugal verbleven, was het de tweede maal dat zij het genoegen mochten smaken, stadgenooten bij zich te ontvangen.

Schoone koffiehuizen, zooals wij die verstaan, hebben wij te Lissabon nergens aangetroffen; ook niet veel drankhuizen. Restauraties zijn er in 't geheel niet, evenmin als cafés-chantants. Daarentegen is er geen gebrek aan schouwburgen; wij telden er een half dozijn, waarbij een voor Italiaansche opera. Het Real theatro de dona Maria de la Gloria, aan de achterzijde van de praça don Pedro IV, is juist op de plaats gebouwd, waar vroeger het paleis der inquisitie stond. Een der laatste slachtoffers van dien beulenraad was een treurspeldichter geweest, met name Antonio Jozé. In de archieven van da Torre do Tombo, bewaart men nog geheele pakken processen-verbaal van de vonnissen dier bloedige instelling, welke zulk oneindig kwaad aan den godsdienst heeft gedaan.

Aan de haven hadden wij wel wat meer beweging verwacht, en ofschoon de reede buitengewoon schoon en gunstig heeten mag, lagen er echter niet veel schepen op anker. Wij vroegen er in het hotel, aan de spijstafel, de oorzaak van, en van verschillende zijden kregen wij ten antwoord, dat het Portugeesche gouvernement, in stede van den handel aan te moedigen, er in tegendeel slechts schijnt op bedacht te wezen, hem allerhande hinderpalen in den weg te leggen. In hoeverre die klachten gegrond zijn, hebben wij niet kunnen onderzoeken.

Op de markten zijn allerlei eetwaren te koop; er wordt weinig of niet in de straten geleurd; het meest dat wij er zagen, waren vischverkoopsters, met de gevulde ben op het hoofd. Zij dragen schier allen een kleurigen rok, doch kousen of schoenen schijnen zij niet te kennen. Op hunne bloote voeten stappen zij over de kasseien en plonsen zij, bij regenweder, door het water, zonder er zich het minste om te bekommeren; enkel lichten zij hunnen rok een weinig op, ten einde hem niet al te zeer te bekladderen.

De kleederdracht is te Lissabon, bij den burgerstand, volkomen aan de onze gelijk, en slechts zeer weinige dames dragen er nog het zwarte kanten hoofdtooisel; verreweg de meesten hebben een Parijschen hoed naar de laatste modedracht, evenals ten onzent, met een ganschen bloemenhof er bovenop, en hier en daar lazen wij boven een goed gevuld winkelraam: Modista franceza.

Ofschoon Lissabon, zonder zijne twee voorsteden: Belem en Olivaes, eene bevolking van ruim 200,000 zielen telt, vonden wij er evenwel zeer weinig drukte in de straten. Dit komt wellicht omdat het gedurig klimmen en dalen, het onophoudelijk berg op, berg af, er iemand al te zeer vermoeit. Wij bezochten er verscheidene passeios, dat zijn openbare wandeltuinen, waarvan de sierlijkste in het hoogere gedeelte der stad worden gevonden. Op de Zon- en feestdagen worden daar militaire concerten gegeven. Alzoo woonden wij, in de passeio da Estrella, een fancy-fair bij; de gansche hof was gevlagd, er werden muziekstukken uitgevoerd en, zelfs in vollen namiddag, vuurpijlen afgestoken. Volk ontbrak er niet, en het feest was volop aan den gang,

[p. 184]

toen er eensklaps een malsche slagregen viel, die de menigte uiteen dreef.

Wij hebben bevonden dat de luchtgesteltenis er zeer veranderlijk is: op het schoonste weder dat men wenschen kan, volgt dikwijls onmiddellijk een hevige wind- of regenvlaag; gewoonlijk zijn die echter niet lang van duur en komen de zonnestralen spoedig terug. Dit ongestadig weder wordt aan de nabijheid der zee toegeschreven. Vinnig koud is het er eigenlijk nooit, en sneeuw schijnt men er niet te kennen. Ook hebben de huizen geene schouwen en wordt er nergens vuur gemaakt dan in de keuken. Niettemin is het er soms toch zeer guur, maar dan vergenoegt men zich met warmer kleederen aan te trekken.

In den laten avond zijn de straten eenzaam en worden ook de hotels gesloten. Men moet evenwel niet ongerust wezen, al heeft men den sleutel niet op zak: men hoeft aan den hoek der straat, slechts hard in de handen te klappen, en welhaast verschijnt de nachtwaker, welke in drie of vier straten de wacht houdt, een grooten bos sleutels bezit, voor u de deur opent en u vriendelijk goeden nacht wenscht.

In de Largo do Carmo heeft men, als herinnering aan de zware aardbeving van 1755, de ruïnen laten bestaan van de deels verwoeste Karmelieterkerk. Men heeft daar een oudheidkundig museum ingericht, dat mettertijd belangrijk worden zal.

Het museum van schilderijen is gevestigd in de lokalen der koninklijke academie van schoone kunsten, Largo da bibliotheca publica. Men zou zich bedriegen, als men dacht, met de Portugeesche schilderschool daar goed bekend te worden; er is geene enkele schilderij, die voor een meesterstuk gelden kan. Wel is er eene gansche reeks paneelen, welke men als de voortbrengsels van de oude Portugeesche school wil doen doorgaan, maar die, naar wij meenen, met even veel recht, aan de oude Vlaamsche of Duitsche scholen zouden kunnen toegeschreven worden. De al te weinige doeken van Portugeesche schilders, welke het museum bezit, zijn echter voldoende om te laten oordeelen dat ze veel overeenkomst heeft met de Spaansche schilderschool; maar zij is niet tot die volmaaktheid gekomen, welke deze laatste, in hare beste meesters, kenmerkt.

Wij vonden te Lissabon een overvloed van kerken; men verzekerde ons, dat er omtremt de veertig zijn. In sommige straten zagen wij er twee, dicht bij elkander; doch groote of schoone hebben wij er niet gezien. De Sé of hoofdkerk, is op eenen heuvel gebouwd; zij werd door de aardbeving van 1755 schier teenemaal vernield: alleen de voorgevel bleef overeind. Binnen in zagen wij niets dat onze aandacht boeide; het verguldsel is er waarlijk al te overvloedig. De grootste kerk is die van Santo Domingo en de kostbaarste degene van la Estrella, welke volgens het model van St.-Pieters te Rome, doch op veel kleinere schaal, is gebouwd.

Wij deden een uitstapje naar Belem, eene der twee volkrijke voorsteden van Lissabon, op ongeveer een half uur afstand gelegen. Onderweg is er, langsheen den Taag, eene schoone beplante wandeling: de Attero de boa Vista, minstens een kilometer lang. Niet verre van daar staat het paleis van Ajuda, waar koning Luïz met zijne familie verblijft. Te Belem bezochten wij de schoone groote kerk der paters Hieronymieten; zij heeft drie beuken, waarvan die te midden, buitengewoon breed en hoog is. Er zijn prachtige glasramen en de deuren zijn met niet onverdienstelijke beelden versierd. Deze kerk, welke in den aanvang der xvi^e eeuw werd gebouwd, ten dank aan God voor de ontdekking van Oost-Indië, door Vasco de Gama, heeft aan de aardbeving die Lissabon vernielde, weerstaan; thans was zij volop in herstelling, zoodat wij er al het merkwaardige niet van zien konden. Het voormalige klooster dient nu tot jongensweezenhuis.

Daar schuins tegenover, aan den boord van den Taag en ook deels in de rivier, staat een eigenaardige vierkante toren. Bij lage tij kan men er rond gaan, doch bij hoog water spoelen er de baren tegen aan. Het is een zonderling oud gebouw, met balkonvensters en marmeren kolommen. Boven aan de vier hoeken van het platte dak staan aardige wachthuisjes; zeer schilderachtig! Voorheen was deze toren eene soort van versterkte forteres, die tot bewaking der rivier diende; thans wordt hij nog enkel als een gedenkteeken van vroegeren tijd beschouwd.

Evenals de Nederlanden, had Portugal veel van de Spaansche overheersching te lijden. De hertog van Alva, dezelfde die ten onzent als een bloedgierige tyran te werk ging, rukte in 1580, aan het hoofd van een machtig leger, naar Lissabon op, nam die stad in en leverde haar aan de plunderzucht zijner trawanten over. Het schavot bleef weken achtereen in werking, en de moedige Portugeezen, welke hij liet om het leven brengen, waren schier ontelbaar. Eerst zestig jaren nadien herwon Portugal zijne onafhankelijkheid.

J. Staes.