De Vlaamsche School. Jaargang 31

De watergraaf en Pier-Jan-Claas.

Den 5ⁿ Maart van 't jaar 1117 stond de brouwer uit de Struifstraat, te Gent, aan zijne poort, de straat in te staren. Hij was een dikbuikig, kloek gebouwd man, wiens roodkleurige wangen voor de deugdelijkheid van zijn bier, en wiens ernstige en goedhartige gelaatstrekken van veel levenswijsheid en eene goede inborst getuigden. Zijn dagelijksch verkeer in de kroegen en tapperijen van Gent, had hem met duizende menschen in kennis gebracht, en allen hadden hem als een vroom en deftig burger leeren hoogachten. Zijn uitgestrekte handel, en de dagelijksche uitstapjes welke daarvan onafscheidelijk waren, hielden hem steeds op de hoogte van alles, wat er in de goede stad omging; ook werden hem dikwijls geheimen bekend gemaakt, omtrent zaken waarvoor men zijn wijzen raad inriep.

Op den gezegden dag, zag hij een zijner goede bekenden tot hem naderen, wiens vlugge stap, stijve gebaren en betrokken gelaat reeds van op eenigen afstand lieten raden, dat hij een ontroerd gemoed in zich omdroeg.

- Wel, Brijce, jongen! riep de brouwer, wat scheelt er dan? Gij verkeert niet in uw gewonen toestand! Wat is er gebeurd, vriend?

- Zwijg, brouwer, ik ben volstrekt uit mijn lood geslagen. Sedert eenige dagen, loopt mij alles tegen; ik kan geen recht bekomen voor de verongelijking die mij is aangedaan, en eindelijk is het nu zoo ver gekomen, dat ik bepaald op weg ben naar Deinze, waar graaf

[p. 115]

Boudewijn, uit zijn kasteel van Wijnendaal, is aangekomen, om recht te doen. Hem, ga ik mijn toestand voor oogen leggen.

- Ho, ho, Brijce, kom binnen, jongen; 't is een uiterst gewaagde stap dien gij gaat doen; zulke zaken zijn er niet naar om er zoo maar op straat over te spreken; treed binnen en vertel mij eens wat er gaande is met u.

- Ik wil wel eenige oogenblikken binnen komen; maar tracht niet om mij van mijn plan te doen afzien, want dit ware vruchtelooze moeite.

De twee mannen traden in huis, en toen zij in eene binnenkamer neergezeten waren, hervatte de brouwer:

- Welaan, Brijce Coppens, zeg mij nu eens nauwkeurig, alles wat er is voorgevallen en wat u heeft doen besluiten om u tot den gevreesden graaf te wenden. Gij zijt hier bij een trouwen vriend van wijlen uw braven vader, en gij weet, dat een geheim in mijnen boezem uitgestort, daar heilig bewaard blijft.

- In weinige woorden, zoo luidde het antwoord, is de zaak als volgt: Ik bezat twee bunderen weide aan den oever der Leie. De loop van de rivier is veranderd, en daardoor heb ik een bunder land verloren, die aangeslibd is bij den anderen oever, bij het land van den watergraaf. Te vergeefs heb ik tot nu toe gevraagd om mijn eigendom terug te bekomen; de watergraaf aanziet en behandelt den aangeslibden grond als of hem die rechtens toebehoorde.

De brouwer bedacht zich eene wijl en gaf toen het volgende bescheid:

- Het is niet mogelijk uw land terug te bekomen; schijnbaar heeft de watergraaf het recht aan zijne zijde. Gij bezat twee bunderen weide aan den rechteroever der Leie. De Leie verandert haren stroom en ontneemt u een bunder. Matthias Brower maakt er zich meester van, zich steunende op het recht dat den gelande het eigendom toekent van alles wat bij zijn erf aanslibt.

- Ja, maar er heeft hier geene natuurlijke aanslibbing plaats gehad. Ik bezat twee bunderen weide op den rechteroever der Leie; nu heb ik een bunder aan den rechter- en een aan den linkeroever. Ik zal u bewijzen, dat de stroom maar van richting veranderd is, nadat de watergraaf wilgen en staken geplant had, op den hoek van een klein stuk land, hetwelk hij bezit, recht over het mijne; die hinderpalen zijn het, welke den loop van den stroom hebben afgewend. Ik vorder nog bovendien, als schadeloosstelling voor de nieuwe bedding welke de rivier zich op mijn eigendom heeft gegraven, dat het oude rivierbed aan mij wordt afgestaan en de rechtmatigheid van dien eisch zal men mij wel niet kunnen betwisten.

- Ge zult geen recht verkrijgen, zei de brouwer; vergeet niet, vriend, dat de schout en de rechters van Gent allen vrienden zijn van Matthias. En ik heb gehoord, dat uwe verloofde, Melania Gierts, gevangen is genomen. Om haar terug te hebben, zeg het maar recht uit, Brijce, zoudt gij ongetwijfeld graag van al uwe andere eischen afzien.....

- Dit moet ik niet of zal ik niet, verklaarde Brijce. Hare schaking is de wraakroependste euveldaad welke immer plaats greep. Zijn de Gentenaren dan ook laten geworden? Zijn wij dan geene onderdanen van graaf Boudewijn den Zevende meer? Zijn onze wetten vernietigd? Is de heerschappij van de overheid vervallen? Wat! Melania vaart met eene boot, om de vischfuiken van haren vader, die krank te bed ligt, te gaan ledigen, iets wat zij nog nooit gedaan had; zij vergist zich van fuik, en bij misgreep neemt zij eenige ponden visch uit de voorbehouden wateren van den watergraaf! Indien het eene misdaad is, dat hij haar straffe met eene boete of haar rechters geve! Maar neen, omdat hij wist dat zij mijne verloofde was, wilde hij mij vrees aanjagen, en nu dat hij hare schoonheid bemerkt heeft, wil hij haar verleiden om ze mij te ontnemen; ik ben er van overtuigd; en gij denkt dat ik zulken hoon zal verdragen? Neen, neen, dan ware ik geen echte Gentenaar meer.

- Maar, Brijce, jongen, wat gaat gij doen?

- Wat ik ga doen? Wel, aangezien men mij geen recht laat wedervaren, ga ik den graaf in persoon spreken. Boosdoeners alleen hebben van hem iets te vreezen. Machtige heeren heeft hij ter dood doen brengen, omdat zij arme lieden bestolen hadden; afpersingen, door openbare ambtenaren gepleegd, heeft hij altijd gestreng gestraft. De kleinen worden door hem even hoog gewaardeerd als de grooten; daarbij is hij een edeldenkend man. Zij hebben zijn huwelijk met zijne nicht Agnes van Bretagne, hoewel hij haar teederlijk beminde, nietig verklaard, en ofschoon hij nauwelijks 25 jaren oud is, gaat hij toch geene andere echtverbintenis aan.

- Welnu, Brijce, God en Sint-Pieter nemen u onder hunne hoede! Moge uwe reis gelukkig afloopen!

Brijce Coppens ging beraden de baan op, welke naar Deinze geleidt, waar inderdaad graaf Boudewijn aangekomen was, om er eenige misbruiken te doen eindigen. Naar het voorbeeld van Karel den Groote, wiens heldenbloed hem in de aders vloeide, doorliep hij onophoudend zijne staten van Vlaanderen, in alle richtingen, opbeurende wat dreigde ten onder te gaan, de misdaden straffende, aan allen recht doende, streng en zonder genade.

Te Deinze aangekomen, begaf Brijce zich onmiddellijk naar de woning van den schout, waar de graaf zijnen intrek had genomen. De vorst had zich juist aan tafel gezet, om het middagmaal te gebruiken; desniettegenstaande werd de jonge veefokker onmiddellijk binnengeleid, want Boudewijn wilde, dat ook de geringste zijner

[p. 116]

onderdanen, die recht verzoeken kwam, om het even op welk uur, op elke plaats waar hij zich bevond, rechtstreeks en terstond voor hem werd gebracht.

Bij het zien van den jongen vorst, met zijn ernstig voorkomen en harden blik, als volksvriend geliefd, ondanks zijne strengheid, voelde Brijce zich toch een weinig ontsteld.

De graaf gebruikte zijn middagmaal gansch alleen.

- Wat hebt ge mij te vragen? zoo wendde hij zich met bedaarde stem tot den Gentenaar.

- Recht, sire! antwoordde Brijce Coppens.

- Zit neer! hernam de graaf, met den vinger eene eikenhouten voetbank aanwijzende.

De jongeling gehoorzaamde, en zijne vastberadenheid terug winnende, deed hij al het ongelijk, hem aangedaan, onomwonden aan Boudewijn kennen.

De vorst luisterde naar dit verhaal, zonder den spreker eene enkele maal in de rede te vallen, en toen het geëindigd was, bleef hij eenige oogenblikken zitten nadenken.

- Ik heb reeds eenige klachten over den watergraaf vernomen, zegde hij; indien het waar is, wat ge mij daar hebt voorgehouden, zoo zal de straf weldra volgen; maar indien ge mij bedrogen hebt, zult gij evenmin straf ontgaan.

- Ik onderwerp mij aan dat rechtvaardig besluit, sire.

- Het zij zoo; u zal recht gedaan worden. Bevind u morgen, om elf ure, voor de poort van den watergraaf; tot dan toe, leg ik u de meest volstrekte geheimhouding op.

Brijce Coppens maakte een gebaar vol eerbiedige goedkeuring, verliet den vorst en keerde terug naar Gent, waar hij tamelijk laat in den nacht aankwam. Hij legde zich te bed, zonder een woord tot iemand te spreken, en 's anderendaags morgens, niettegenstaande de nieuwsgierige vragen van den brouwer uit de Struifstraat, uitte hij geen enkel onvoorzichtig woord.

Ten elf ure bevond hij zich aan de poort van des watergraafs woning, toen hij een man op een zwaar Veurne-Ambachtsch paard gezeten, zag aankomen. Van uit de verte gezien, had de ruiter het voorkomen van een jongen landbouwer, doch toen hij nader gekomen was, zag Brijce onder het pand van zijn rok, eene zware wapenbijl hangen, en weldra herkende hij den edelen graaf van Vlaanderen, gekomen om zijn woord gestand te doen.

Boudewijn sprong zwierig van zijn paard, en klopte luidruchtig aan de poort, die weldra door een dienstknecht werd geopend. De graaf nam uit zijnen beugel een stuk geld ter waarde van omtrent een gulden en stak het in de hand van den dienstknecht, zeggende:

- Dit is voor u. Vreemd aan de stad, zou ik gaarne uwen meester spreken, over zaken welke van zijn rechtsgebied afhangen.

De dienstknecht keerde in de woning terug, doch verscheen eenige oogenblikken later om te zeggen dat zijn meester de watergraaf aan tafel zat en zich op dat uur voor niemand, noch om welke zaken het ook wezen mocht, wilde stooren.

- Neem die twee stukken, sprak de graaf, andermaal in zijnen geldbeugel tastende, en ga terug bij uwen meester, om hem te zeggen dat ik van het Genthof kom, een vorstelijk eigendom; dat de dijk van Baasrode bijna is doorgespoeld, dat er terstond hulpmiddelen moeten aangeschaft worden, en ik niet wachten kan.

De knecht, door de milddadigheid van den vreemdeling gewonnen, ging zich van de boodschap kwijten, maar hij kwam nog haastiger terug dan de eerste maal.

- Mijn meester heeft geantwoord, zegde hij, dat de dijk geduld moet hebben, dat gij binnen twee uren moogt terugkeeren, en indien gij hem nog langer kwelt, hij zijne twee doggen op u zal loslaten.

- Hij heeft dat gezegd? vroeg de graaf. Welnu, hier zijn drie geldstukken, die ik u geef, om mij nog eens dienst te bewijzen. Ga, zeg aan den watergraaf Matthias Brower, dat ik Pier-Jan-Claas ben.

Nauwelijks was deze naam voor den watergraaf uitgesproken, of hij kwam geheel ontdaan en als zinneloos aangeloopen. Deze schrikwekkende benaming van Pier-Jan-Claas, die naderhand door het Vlaamsche volk zoo verwonderlijk toegepast werd, was de geheime toenaam waaronder Boudewijn met de Bijl zich aan zijne ambtenaren kenbaar maakte, wanneer hij als rechter tot hen kwam. Hij vertrouwde zijn paard aan den dienstknecht toe, welke hem als boodschapper gediend had en door Brijce vergezeld trad hij de woning van den watergraaf binnen.

- Ik bemerk, zoo sprak hij op een harden toon, dat de klachten, welke ik over uw gedrag ontving, gegrond zijn; gij hebt valsche rekeningen van waterbetalingen gemaakt; de overstroomingen, welke u verrijkt hebben, zijn door uw slecht bestuur der sluizen veroorzaakt geworden; weduwen en weezen, hoewel gij wist dat zij onder mijne bijzondere bescherming stonden, hebt gij van hunne goederen beroofd. Wat mij betreft, ik verontschuldig u; maar de diefte, welke gij tegenover dezen jongeling gepleegd hebt, zal u niet vergeven worden. Ge weet, welke straf de wetten toepassen op roof zonder gevaar, zooals door u is begaan. En nu, doe het jonge meisje komen, dat gij door onbillijk geweld in uwe gevangenis gekluisterd houdt.

- Sire, smeekte de lafhartige watergraaf, door eene stuiptrekkende vrees bevangen, zij heeft eene misdaad gepleegd.....

- Welke misschien door eene geldboete kon gestraft worden. Dat zij hier kome, wij zullen haar ondervragen.

De dienstboden van den watergraaf begonnen nu te

[p. 117]

beseffen, dat zij den geduchten graaf Boudewijn voor zich hadden en zij spoedden zich om hem te gehoorzamen.

Melania kwam te voorschijn: zij was bleek en door weenen afgemat; een blijde traan welde in hare oogen op, toen zij haar verloofde ontwaarde, die zij besefte dat haar kwam redden.

Boudewijn zelve was getroffen door de zedige houding van het meisje en de schoonheid harer gelaatstrekken.

- Spreek zonder vrees, kind, zoo wendde hij zich tot haar; gij zijt vrij, gij gaat met uwen verloofde vereenigd worden en recht zal u wedervaren. Maar, zeg eens, welke voorwaarden stelde de watergraaf op uwe vrijlating?

Het bleek gezicht van het meisje kleurde zich met eene vurig roode tint; zij wendde hare blikken ten gronde en aarzelend antwoordde zij:

- Sire, ik durf het niet zeggen.

- Het zijn dus schuldige voorstellen, welke hij u deed? Wat hebt gij in te brengen om u te verschoonen? vroeg de graaf, zich tot Matthias Brower wendende.

De gansch ontstelde watergraaf zeeg op zijne knieën.

- Och, sire! riep hij uit, zult gij eene menschelijke zwakheid straffen? Ik ben bereid alles te herstellen.

- In der waarheid, ja, gij zult het herstellen! riep Boudewijn uit. Gij hebt geene erfgenamen; welnu, van heden af, hooren al uwe goederen aan dit meisje toe. Uwe woning zal geslecht worden, en een openbare weg zal over uw onteerd slot worden aangelegd. Dit als herstel. Maar gij noemt menschelijke zwakheid, wat ik met den naam van wandaad bestempel. Biecht uwe zonden, want de rechtspleging gaat aan u worden voltrokken.

Dit zeggende, ontknoopte Boudewijn zijnen rok van dik laken en haalde er een sterk koord van onder te voorschijn, hetwelk hij aan de dienstboden overhandigde.

Tevens werd op Boudewijns bevel een monnik gehaald, om den veroordeelde de biecht af te nemen.

Toen dit geschied was, werd de watergraaf, op een teeken van graaf Boudewijn, door zijne eigene dienstboden opgehangen.

Al de omstanders waren door vrees bevangen, en eene huivering van afschrik doorliep aller lichaam. Zoohaast de graaf den gehangene zijn laatsten adem had zien uitblazen, steeg hij te paard en reed weg.

Brijce en Melania waren van hunne verslagenheid nog niet hersteld, toen Jozef Barth, de nieuwe watergraaf, reeds aankwam, en de jonge bruid, volgens de bevelen van den vorst, in bezit stelde van de goederen van Matthias Brower, zijne woning deed slechten en er een openbaren weg doortrok, welke de gedaante eener galg bezat. Deze weg heette later de Watergraafsstraat.

Vrij omgewerkt naar het Fransch door D. Baetslé.