De Vlaamsche School. Jaargang 30

Handschrift van Cornelis de Bie.

De koninklijke bibliotheek, te Brussel, bezit, onder n^r 14,648, een exemplaar van het bekende werk van Cornelis De Bie, in 1662 te Antwerpen bij J. Meyssens gedrukt, onder den titel: Het Gulden Cabinet vande edele vry Schilder-Const, ontsloten door den lanck ghewenschten Vrede tusschen de twee machtighe Croonen van Spaignien én Vrankryck, waer-inne begrepen is den onsterfelijcken loff van de vermaerste Constminnende Geesten ende Schilders van dese eeuw, hier inne meest naer het leven af-gebeldt, versiert met veel vermakelycke Rymen ende Spreucken.

Aan dit exemplaar is een handschrift van Cornelis De Bie toegevoegd, een aantal niet in het werk gedrukte beknopte levensschetsen van kunstenaars bevattende. In hetzelfde boekdeel vindt men eene Latijnsche lofrede op den H. Godefridus, den 13ⁿ Januari 1676 in de abdijkerk van Tongerloo voorgedragen door Fr. Gaspard De Bie, zoon van Cornelius, en op last van den prelaat van Tongerloo in druk uitgegeven. Gaspard, die in 1670 bij de onderteekening eens lofdichts op het werk zijns vaders: Faems weergalm, Rhetor Lyroe heet, was in zijne kloosterproefjaren, toen hij die rede hield. Bij zijn overlijden, den 30ⁿ November 1719, was hij pastoor te Adorp (Orp-le-Grand).

Sedert het jaar 1836 was M.J.B. Van der Straelen, te Antwerpen, in het bezit van eene door hemzelf naar voornoemd handschrift gemaakte kopie, waarvan nu wijlen onze vriend en medewerker Theodoor Van Lerius ons een duplicata bezorgde, hetwelk wij tot nog toe ongebruikt lieten. Wij drukken het thans op deze bladzijde af, zonder iets aan de schriftstelling te veranderen, als eene bijdrage die wellicht niet geheel onbelangrijk is voor de vaderlandsche kunstgeschiedenis:

Bijvoegsels van Cornelis De Bie, uitgeschreven door M.J.B. Van der Straelen, den 16 en 17 February 1836

Naar folio 92.

Nicolaes Roosen, schilder van de stadt Gent.

Tot vaste preuve dat desen Nicolaes Roose in synen tydt is geweest een vermaert en uytnemende fraey schilder, wil ick hier hervatten de woorden de welcke Petrus-Paulus Rubens (comende binnen Gent, en siende de schilderye van den voornoemden Roose) aldaer gesproken heeft: dat voor hem onnoodich was eenighe van syn stucken te voorschyn te brengen en al de constminnende liefhebbers van Gent te ontdecken, alwaer soo een meester als Roose gevonden wirt, staende seer aenstelt in 't beooghen der selve. Namentlyck seker autaer stuck van den H. Ambrosius, daer hy den keyser tegen houdt om in Godts tempel niet te comen ter oorsaecke dat hy in den geestelycke ban oft geëxcommuniceert was, seer aerdich en wonder om sien, geschildert op de Italiaensche manier, want van ordonnantie sterck en geestich gedaen, soo dat ick niet en weet voor wat const dese schilde-

[p. 191]

rye de heele werelt sou moeten wycken, want hetgene daer in gedenckweerdich aanmerkelyck is dat syn twee bedelaers die van voor komen eyschende een aelmoes aan den voornoemden keyser, met meer andere omstandicheden die int selve autaerstuk te sien syn, beneffens een seer vrempt en wonderlyck fraey oordeel staende in de selve choor, alwaar de seven hooftsonden schroomich met de duvelen in de helle worden gepynicht, met een afgryselycken sielenval soo furieuselyck en boisaert geschildert met de salighe in den hemel en ander bywercken int selven oordeel soo groot als het leven afgebelt dat alle liefhebbers daer voor verstelt staen om te aenschouwen, gelyck oock van den selven Roose aldaer in de selve kerck oft prochie van St. Jacobus tot Gent te sien is een ander tafereel wesende den autaer van de Cuypers tot Gent daer eenighe mannen wercken in de wyngaert dat aen het voorgaende niet en wyken, rede dat ick hier by mach voegen:

Pluckt eene prochie van Gent soo schoone Roosen,

Hoe moet de const penseel van Roose elders bloosen.

Fol.	56,	regel 4. Voormaels.
Fol.	78,	regel 26. Die tot hunwaert trocken, moet zyn: die tot hunwaert.
Fol.	80,	regel 19. Voor syn huys, moet zyn: voor hun huys.
Fol.	6,	regel 15. Isser dan gheen, moet zyn: en isser gheen.
Fol.	3,	regel 10. Den dullen. Voor te zetten: En vind.

Het volgende:

Henricus Ter Brugghen.

In Over-Yssel geboren 1588, van Utrecht naar Roomen gereyst, en naar 10 jaren tot Utrecht gereverteert, daer getrout, altyt gewoont en out 42 jaren, is op den 1 Novemb: 1629 overleden; was een geroemt groot Historie schilder naer t' leve, levensgrote, op de Italiaense manier, boven alle andere soo uytsteeckende, dat dien vermaerden P.P. Rubens heeft tot Utrecht verclaert, de Nederlanden doorreyst, en een schilder gesocht, en maer Een, met name Henricus Ter Brugghen te hebben gevonden.

G Hoet del.

P. Bodart fec.

Agter op dese print is gedruckt het volgende:

Op de afbeelding
van
Henricus Ter Brugghen.

Seer vermaerdt, naer 't leven, levensgrootte History Schilder.
Wat Neerlands roemenswaerde Appell vertoont sig hier?
Ter Brugghen, wiens onvolgbare Italiaensche swier,
In 't kunstig schildren geen Rubens hoeft te wyken,
Soo 't by de stukken, die te Romen syn, kan blyken.
En Napels, Amsterdam en Deventer en 't Sticht
Van Utrecht, daer 's mans as bewaert word, syn verpligt
Dien grooten kunstenaer te danken voor de werken
Te sien op hooge Altaers, Raathuysen, en in kerken.

Willem Everwyn, composuit.

Dan volgt fol. 142: David De Haen, waarby hy heeft gevoegt:

David de Haen

was soo cloecken schilder in de verve te handelen dat ick geloove, ende alle de Italiaense schilders hem daarvoor houden, als in dese eeuw jemant geweest heeft. Hy is gestorven oudt synde ontrent 25 jaeren int jaer 1625. Ick laet aen alle lesers considereren wat hy vuyt gewerckt soude hebben waert dat den goeden Godt hem langer had belieft te spaeren want als jemant tot den ouderdom can geraeken van 25 jaeren dan gaen de aders van syn verstandt eerst open, om allenskens te climmen op den trap der volmaecktheyt

Dan volgt seffens:

Vincent Malo

is gestorven binnen de stadt van Roomen A^o 1645, een wonder fraey schilder van diepen geest, die in veel jaeren vuyt de gedachten niet en sal verdwynen.

Franciscus Perrier

was geboren in de Contée van Bourgondien, dat den Coninck van Hispanien toebehoort.

Alle de antiquiteyten die hy tot Roomen geteekent heeft, soo basse relieven als statuen heeft hy binnen Roomen in sterck waeter gesneden. Hy was bovendyen een seer vuytnemende fraey schilder in fresco mede oock in d'olie.

Naer fol. 144 volgt.

Joseph Ribera alias Spaniolet.

Was een wonder aengenaem schilder soet in inventien, waervan dat men vindt veel half figueren schoon van coloriet, en daerom in Italien hoogh geacht. Hy stierf te Napels int jaer 1658.

Op fol. 220:

Peeter Snayers,

obijt 1667, segt De Bie.

Fol. 293:

Daniel van Heil,

gestorven binnen Brussel A^o 1667.

Fol. 320:

Louis Primo genoemt Jentiel

Gestorven tot Brussel. A^o 1668.

Fol. 328:

Peeter Tys, Tysens,

heeft De Bie de letteren eens doorgeschrapt en den naem Tys gelaeten.

Naer 344:

Jan Philip Van Thielen,

gestorven A^o 1667.

Naar 345:

Jan Philip Wans, landschapschilder,

was Capiteyn van de borgerlyke wagte binnen Antwerpen.

Naer fol. 356 volgt.

[p. 192]

Peeter Gysels, schilder van Antwerpen.

Desen Peeter Gysels is een overvlieger in de const van cleyn beestjens, landtschappen en aardighe bloemen vuyt te wercken, daer de stadt van Antwerpen soo seer mach op roemen als sy oynt gedaen heeft op den fluweelen Breugel mits desen Gysels hem niet en heeft te wycken. Hy wort onder de schilders genoemt Lazarus de Tormes, omdat hy altyd sit in d'eenicheydt, vervremt van het geselschap, en brenght voor de dach sulcke aengenaeme soeticheyt in de schilderkonst dat syn schilderyen boven alle weerde geestimeert worden door estiem van hun eyghen selven.

Naer fol. 404 volgt:

Jan Verhuyck, schilder van Mechelen.

Ick en meyn niet dat er in onse eeuw geweest is eenen schilder soo ervaeren in teekenen, ordonneren ende versieren van bataillien, conversatien, zeeslaeghen, scheepvaeren en andere geestighe ordonnantien int waterverff te weten met sulcken lighten en lossche handt als desen Jan Verhuyck dagelykx is doende, niet alleen voor gemeyn liefhebbers, maer oock voor princen en graeven die daar groote genegentheyt en liefde toe hebben, gelyck syn lossicheyt en ervarentheyt in de water const daer van getuycht en desen boek de proeff van geven. Syn groot-vader was oock een seer ervaren en befaemt waterverff schilder, die binnen de stad van Lyer gemaekt heeft een Sint Jans predicatie staende in S^te Gommaers kercke aldaer en dienende voor St. Jans Autaer, seer cloeck en meesterachtigh geandelt. Syn vader was oock een goed schilder in het waterverff, gestorven binnen Mechelen.

Volgt:

Cornelis Berincx, Schilder van Mechelen.

In groote landtschappen en figuren, perspectiven en metselryen van water en olieverff en moet Cornelis Berincx de voorgemelde Verhuyck en andere sulckdanighe waterverff schilders niet wycken, gelyck verscheyde stucken binnen de stadt van Mechelen en andere steden daer van connen getuyghen: gedaen op de manier van Jacques Artoys, Vadder ende andere, ende om 't selve volcomentlyck te thonen sullen de nieuwsgierighe en constlievende minnaers der schilderconst daer van de preuve sien in de prochie van S^te Cathalyn, op het paleys van den grooten Raede ende in de kercke van de L. Vrouwe broeders ende paters Augustynen tot Mechelen, gelyck oock tot Brussel en in meer andere steden daer de const van Berincx soo in waterverff als olieverff genoech bekent en te sien is, wesende meest naer het leven en volgens syn eyghen ordonnantien afgebelt en int licht gebracht.

Naer fol. 410 volgt:

Joannes Van Kessel.

Desen Joannes Van Kessel, geboren binnen de stadt van Antwerpen en capiteyn der borgerlycke wacht aldaer, is soo ervaren in de schilderconst door syne wonderlycke affbeldinghe van vogels, viervoetighe en cruypende gedierte in het cleyn dat de natuer geen hooger volmaecktheyt int leven der selver gedierten gestort heeft oft het wort van hem door penseel in de schilderconst ontdeckt en als het leven voortsgebracht, jae dat meer is de aerdichheyt die desen vernuften Van Kessel daer in te voorschyn brencht soo in netticheyt, suyverheyt en scherpsichticheyt en is met een penne qualyck te beschryven noch qualyck voor alle aenschouwers te gelooven datter sulcke wanschapen schepsels door de natuer connen voortsgebracht worden: soodat men al het gene Plinius en andere natueralisten daer van hebben geschreven, in syn schilderyen natuerlyck en wesentlyk sien can.

Hier aff geven getuygenis seker vier besondere conststucken afbeldende de vier deelen des werelts, te weten Europa, Asia, Africa ende America in sulcker voeghen dat hy elck gedeelte van de werelt versiert heeft niet alleen met de voornaemste hooftsteden der Coninckrycken die daar in gelege syn, gelyck het Coninckryck van Spanien heeft de hooftstadt Madrid, Engelandt de stadt van Londen, Vranckryck de stadt van Parys, Torckyen Constantinopelen, Italien Roomen, Duytslandt de stadt Weenen ende soo voorts, maer het wonderlyckste van al en hetgene seer aenmerckensweerdich is, dat elk Ryck mede brenght en afbeldt de seltsaemheyt van syn vruchten en beesten, soo van het pluym als viervoetich gediert, alles soo wesentlyck vuytgewerckt, en sunderlyck de Indiaense en Barbarisse gewesten soo in de suyt als noortse quartieren met dese vuytbeldinghe der manieren van het leven, soo na het waerachtich geloof als de dolingen van verscheyde secten, dat myn penne in eenen eyndeloosen doolhoff sou blyven dwaelen, soo sy de heel gelegentheyt der voorschreven vier wonderbaere schilderyen van deel tot deel wilde beschryven, welcke stucken ich menichmael gesien heb, en die oock om de vuytnemende curieusheyt en overgroote const vercocht syn omtrent de vier dusent guldens; soo dat ick wel mach seggen tot meerder eer en loff van dezen vermaerden Phidias by manier van vergrootingh oft nader constschap &^a.

Dan volgen er nog verscheyde versen tot lof van voormelde Van Kessel, die om kortheyd overslage.

Naer fol. 546 volgt:

Jan Van Delen, Beldtsnyer van Brussel, A^o 1663.

Ick hebbe gepeyst onnoodich te wesen alhier te beschreyven en in 't licht te brenghen vele aenwysinghen van verscheyde schoon en aerdighe belden, Autaeren, tomben en andere constige stucken by desen vermaerden Phidias vuytgewerckt als te sien syn binnen de stadt van Brussel en op andere plaetsen van princelycke palleysen, hoven, huysen en kercken, als genoch synde te bethoonen in figuere vuytbeldende eenen Mercurius van witten marmer levensgroote, soo wonderlyck fraey, geestig ende natuerelyck gedaen van desen overvlieger en vermaerden Jan Van Delen getrouwt synde met de dochter van den hoocharchitect Lucas Fayst'herbe, dat ick in de voorschreve figuere van Mercurius gesien hebbe al dat der

[p. 193]

natuer van d'eyghen leven gesien can, soo dat men vuyt eenen trek de handt kent van den meester gelyck men den goeden aert kennen can van eenich musicael instrument met het toetschen van een snaer, en de crachten van den leeuw vuyt synen clouw volgens het latyns spreekwoord: Ex ungue leonem &a. De versen gaen ik voorby.

Verder fol. 562 geeft hy eenige versen op Peeter Verbruggen, Peeters sone, constich beldtsnyer, van Antwerpen, welke ick maer doorlaet gaen, gelyck ik met meer andere versen, als niets besonders tot de historie of familien behelsende, heb gedaen.

Eindelyck naer de tafel van den boek heeft ingeplakt eene latynsche oratie, welke synen sone fr. Gaspar De Bie ten jaere 1676 in de kerke van Tongerloo, op den feestdag van den H. Godefridus den 13 January heeft uitgesproken; dese oratie begrypt 8 bladzyden in-4^o en is in druck uitgegeven, draegende desen volgenden titel:

gLorIosa InsIgnIa
beatI goDefrIDI
regIa prosapIa per ILLVstrIs
qVI
seposItIs honorIs fasCIbVs
spreta soeCVLI VanItate
postposIta ConIVge
In norbertIno habItV
tenebrIs paVpertatIs
VoLVIt Latere.

Corona aurea super Caput ejus expressa signo sanctitatis gloria honoris et opus fortitudinis. Isaiae 61.

AntverpiAE,

apud Michaelem Knobbaert, sub signo S. Petri.

Agter op den titel is een landschap daer het blixemt geteekent met de pen, onder staet

Delineavit Corn̄: De Bie
Philosophus. 1648

Gemelde oratie eyndigt aldus:

Dixi
fInIs
MeVs
& CVIVsLIbet operantIs sIt.
DeUs.
(Geschreven): Fr. Gaspar De Bie.
(Gedruckt): Absque Labore nihil.

Leeger heeft Cornelis De Bie geschreven het volgende: Noverit Lector presentem orationem compositam et declamatam fuisse publicè super sugestum in ecclesia D. Norberti in Abbatiâ Tongerloanâ, in presentia Amplissimi Prelati omnium que Religiosorum Canonicorum per dictum fratrem G. De Bie filium meum in festo Sti Godofridi Comitis 13. Januarij 1676 et mandato dicti Prelati impressum.

Dan volgt nog het afbeeldsel in print van gemelden Heyligen Godefridus naer de teekeninge door Diepenback, gesneten door Rich. Collin, en is daer in geplakt.