De Vlaamsche School. Jaargang 29

[p. 174]

Internationale Koloniale en Uitvoerhandel tentoonstelling te Amsterdam.

De bovengenoemde tentoonstelling biedt veel merkwaardigs aan, evenals die van vroegere jaren en van nagenoeg gelijken aard te Londen, Parijs, Weenen, enz. Deze zijn dan ook, tijdens haar aanwezen, in verschillende geschriften uitvoerig behandeld, weshalve er weinig nieuwe beschrijvingen over dergelijke ondernemingen kunnen worden geleverd, in zoo ver het althans geen nieuwe werktuigen en nieuwe uitvindingen betreft, welke echter gewoonlijk reeds uitvoerig beschreven zijn eer zij tentoongesteld worden. Bovendien zou een verslaggever of beter een reeks verslaggevers, die een wereldtentoonstelling in al hare deelen wenschten te ontleden, een lijvig boekdeel moeten samenstellen, om alles naar eisch te behandelen; goed voor een afzonderlijke uitgave, maar veel te uitgebreid voor een beknopt tijdschrift. Dienvolgens is het hier beter ons tot een voornaam onderdeel der tentoonstelling te Amsterdam te bepalen, en wel tot de uit de Nederlandsche koloniën derwaarts gevoerde inboorlingen.

Zoo ver wij weten, is de Nederlandsche tentoonstelling de eerste, die belangrijke exemplaren van vreemde menschenrassen bevat; derhalve in dat opzicht buitengewoon merkwaardig. Reeds in den jaargang der Vlaamsche School van 1868, bladz. 187, schreven wij: ‘De in 1867 gehouden wereldtentoonstelling te Parijs zou alles overtreffen wat dusver op dergelijke expositiën te zien was geweest, en wegens dat voornemen verdient zij onze hulde. Er was dan ook waarlijk veel schoons, merkwaardigs en nuttigs in de duizenderlei voorwerpen te zien. Doch hoeveel schoons, goeds en kolossaals zelfs op het Marsplein van wijd en zijd was aangevoerd, het voornaamste van alles ontbrak, iets wat dáár niet had mogen ontbreken. En wat was dat? Het was de mensch, of meer bepaald het volledig menschenras.’

Dit denkbeeld, door den heer Henri Guesnet te Ingelmunster in België en door mij voorgestaan, is thans, al is het dan ook nog slechts gedeeltelijk, verwezenlijkt. Behalve de overzeesche menschenrassen, is ook de tentoonstelling op koloniaal gebied, gelijk de tegenwoordige, door mij reeds veertig jaren geleden aan de Nederlandsche Handelmaatschappij voorgesteld, zooals uit de destijds door mij met dat belangrijke handelslichaam gevoerde briefwisseling blijkt. Wellicht ben ik de eerste geweest die zoodanig voorstel deed, waarin de genoemde Handelmaatschappij toen bezwaren zag, hoofdzakelijk redenen van jaloezie van groote mogendheden, die met leede oogen zouden kunnen zien hoe een kleine natie, gelijk de Nederlandsche, over een verbazend aantal kostbare natuurproducten kon beschikken, welke vele groote staten ontberen en zich bij ons moeten aanschaffen. Alhoewel de maatschappij mijn voorstel prees, dacht zij dat het beter was alle redenen van afgunst te vermijden, om ongestoord handel te kunnen drijven. Ik gaf aan dien raad gehoor en geen verder gevolg aan het voorgestelde, daar een zoo hoogst belangrijke onderneming van de machtige Nederlandsche Handelmaatschappij noodwendig moest uitgaan, als voor mijne persoonlijke bemoeiingen veel te uitgebreid en te veeleischend.

Dit tot herinnering voor mijn goed recht op het oorspronkelijk plan eener koloniale tentoonstelling, hetgeen ik noodig achtte te gedenken, dewijl de ondervinding mij geleerd heeft, dat sommigen gaarne met vreemde veeren pronken, ten koste van anderen.

Wat nu het hier aanwezige Oost- en West-Indische menschenras betreft, zullen wij het bijzonderste ras; de Surinaamsche inboorlingen, behandelen, als veel minder bekend dan de Javanen, die beschaafder en in onderscheidene geschriften uitvoerig beschreven zijn. Het belangrijkste zal dus den lezer het meest welkom wezen.

In het geheel zijn er door de bemoeiingen van den heer Mack-Intosh, een Surinamer van Schotsche afkomst, 28 West-indische inboorlingen aangebracht, hetgeen met vele bezwaren gepaard ging. In het algemeen heeft het hier aanwezige vreemde soort van menschen een grooten afkeer van een reis naar hun onbekende streken, en wel om verschillende redenen. Schoon godsdienstige bezwaren hen bovenal daarvan terughouden, doen er zich nog meer andere op. Deze is bevreesd voor een dagelijksch verkeer met blanken en daaraan verknochte lastige verplichtingen; gene voor een tocht over de groote wateren; een derde rilt reeds bij de gedachte aan een koude en hoogst veranderlijke luchtstreek, waarvan hij de bewoners van het moederland menigmaal heeft hooren gewagen; een vierde raadpleegt een toovenaar over het al of niet vertrekken, of de invloed van het stamhoofd moet door den belanghebbende worden ingeroepen om een zijner onderhoorigen tot een buitenlandschen tocht te doen besluiten. Doch hoevele moeiiijkheden zich hier ook opdeden, de heer Mack-Intosh wist ze te boven te komen. Geen wonder. Hij is verder dan iemand in de maagdelijke wouden van het Surinaamsche binnenland doorgedrongen; heeft er onder de boschnegers geleefd; spreekt hunne taal, kent hunne gebruiken en geaardheid, en geniet door zijn menschkundigen omgang met hen alsmede door zijn onkrenkbare rechtschapenheid hun volle vertrouwen. Hij was dus de rechte man om alle hindernissen welke zich hier bij het verlaten van den geboortegrond opdeden - al ware het slechts tijdelijk - te overwinnen en eene oogenschijnlijk onmogelijke zaak te doen gelukken.

De naar Nederland vervoerde 28 Surinaamsche inboorlingen zijn verdeeld als volgt: Saramaccanen of boschnegers, 2; Arowakker Indianen, 2; Aucaner Indianen, 2; Caraïben Indianen of roodhuiden, 5 mannen, één vrouw en 5 kinderen; Eén Hindoesche met haar kind; Eén Neger; Twee Negerinnen met één Mulatten kind; Eén Mulattin; Eén Mesties; Eén Karboeger en 2 Karboegerinnen.

Ter verduidelijking van eenige der bovenstaande benamingen zij hier gezegd, dat een mulat het kind is van een blanke met eene negerin.

Een mesties, een kind van een blanke en eene mulattin.

[p. 175]

Een karboeger, een kind uit een Indiaan en een negerin.

Dit vreemdsoortig bij elkander gebracht reisgezelschap moest met de meeste omzichtigheid behandeld worden tijdens hun vervoer naar en hun verblijf in Nederland. Niet alleen op hunne gewoonten, ook op hunne spijzen, dranken, bediening en verzorging in het algemeen moest zorgvuldig worden gelet, om hen in een goede stemming, alsmede gezond en in het leven te houden. Waarlijk geen kleinigheden maar praktische vereischten.

Men zou allicht denken, dat menschen die uitmuntende zwemmers en met het water gemeenzaam zijn, op zee geen last van zeeziekte zullen gehad hebben; misgedacht. Eenigen hunner offerden aan Neptunus met de daaraan onafscheidelijke potsierlijke gebaren; zij zagen er een straf hunner vertoornde goden in wegens het zoo roekeloos verlaten van den geboortegrond.

Doch aan alle dingen, hoe leelijk ook, komt een einde: zoo ging het insgelijks met hunne zeeziekte. Zij kwamen eindelijk gezond te Amsterdam aan, waar zij zich in hunne afdeeling, een gebouw in den vorm van eene renbaan, nog al op hun gemak gevoelen, schoon hunne levenswijze alhier veel met die in Suriname verschilt, gelijk de lezers gemakkelijk kunnen begrijpen.

Laat ons thans tot nadere beschouwingen overgaan en met de Saramaccanen en Aucaners of boschnegers beginnen. Het is een krachtig welgevormd menschensoort, gespierd en groot van gestalte en innemend van gelaat - een en ander eigen aan mannen en vrouwen van dit ras.

De verstandhouding tusschen de boschnegers en de Europeanen is nooit vriendschappelijk geweest. De laatsten hebben daartoe vooral aanleiding gegeven door hunne handelingen jegens deze menschen, in vele opzichten onbillijk en baatzuchtig. Van daar dat de negers, onderling stipt eerlijk, geen gewetenszaak maken de blanken te bedriegen en te bestelen. Zóó onzalig werken slechte voorbeelden, die goede zeden bederven.

De landbouw voor eigen behoeften, de rijstplanting voor den handel en de bewerking van verschillende houtsoorten behooren tot hunne bedrijvigheden, waardoor zij in hunne dagelijksche behoeften voorzien en zich het benoodigde voor hun levensbestaan, bij wijze van ruilhandel, aanschaffen. Bovendien weten zij handig met timmermansgereedschap om te gaan, evenals met bijl en lans, boog, knods en geweer. Het snijwerk hunner booten, die zij behendig weten te besturen, is kunstig, en in het spinnen, naaien en breiden, zijn ze almede ervaren, blijkens sierlijke hangmatten en verschillende gewaden.

Zucht naar vrijheid is den boschneger eigen. Reeds langer dan een eeuw leeft hij als een onafhankelijk kind der natuur in de uitgestrekte bosschen van Suriname en Guiana. Licht kan men bevroeden dat hunne woningen weinig te beteekenen hebben. Uit boomstammen gebouwd en met palmbladeren gedekt, zijn ze laag, doch bezitten desniettemin van binnen eenige huishoudelijke geriefelijkheden van hout- en vlechtwerk, zooals kisten, rustbanken, manden, matten, enz. Hun veelal met figuren besneden huisgereedschap wordt gewoonlijk goed onderhouden en gereinigd; niemand hunner zal met ongewasschen handen uit de kalebassen eten. Mannen en vrouwen nuttigen het maal ieder afzonderlijk.

De kleeding is zeer oorspronkelijk. De zwarte heeren dragen slechts een gordel om de heupen en voorts een snoer van dierentanden of nagels. De zwarte dames met kroesig haar, omgorden zich met een lap katoen, ‘kasima’ geheeten, tot aan de knieën, en pronken, bij feesten, met kralen, koperen ringen om vingers en duimen, arm- en polsbanden. Ook sieren beide geslachten zich, bij buitengewone gelegenheden, met veeren op het hoofd en aan armen en beenen.

Stevige rumdrinkers, ‘dram’ genaamd, eten zij daarbij rijst, visch, wild, spek, bananen, yams, groente- en schildpadsoep, alsmede onderscheidene vruchten en planten.

Het huwen gaat bij hen soms al zeer zonderling. Immers wordt aan de negerinnen, die in een belangwekkenden toestand verkeeren, reeds bij voorbaat om de hand van het nog te baren kind aangevraagd en fiat op de aanvraag gegeven. Komt er nu een jonge in plaats van een meisje ter wereld, dan is dat een streep door de rekening, gelijk ieder begrijpt; is het echter een meisje, dan blijft de verbintenis duren tot hare huwbaarheid.

Veelwijverij is bij hen in zwang. Al de vrouwen van één man slapen bij hem in de hut; slechts een uitverkorene deelt zijn hangmat en ligt alsdan met het hoofd aan de voeten van haren echtvriend: een gevaarlijke toestand wanneer deze in zijn droom begint te schoppen.

Het hoofd des huisgezins is verplicht in de voeding, kleeding en versiering van al zijne vrouwen behoorlijk te voorzien, doch ieder harer zorgt voor haar eigen pot en eet wanneer zij trek heeft, daar niemand aan een bepaald etensuur gebonden is. Gaat de man een luchtje scheppen, dan neemt hij doorgaans zijn vrouwenstoet meê, die hem alzoo in en buitenshuis tot gezelschap verstrekt.

De huidtatoueering of insteking voor het opsmukken met verschillende figuren is een algemeene gewoonte. Naar gelang van ieders aard komen deze huidgravures in meerdere of mindere hoeveelheid voor, gelijk de blanken zich insgelijks in meerdere of mindere mate opschikken en de buitensporigheden der modes in al hare excentriciteit of eenigszins gewijzigd opvolgen. Sommigen hunner hebben het in deze pijnlijke kunstbewerking ver gebracht en soms versiersels gesneden in den vorm van halssnoeren, arm- en voetbanden, die van een goeden smaak getuigen wat het fatsoen betreft.

Hunne kennis van de geneeskracht van een aantal kruiden bewijzen zij door een gelukkige genezing van voorkomende ziekten. Daarin bezitten deze zonen der natuur bijna het instinct van het dier, dat ruikt wat heilzaam of wat schadelijk is. Zaden van onderscheidene planten laten zij op geestrijke vochten trekken en wrijven daarmede de ledematen in, die aan kramp, verstijving, verlamming en meer andere kwalen lijden. Wanneer nu de gewone geneesmiddelen niet mochten

[p. 176]

baten, zoeken zij hulp bij toovenaars, hunne doctoren in buitengewone omstandigheden. Deze vreemdsoortige geneesheer begint met rijkelijk uit de rumflesch te drinken, daarna duchtig te dansen en te zingen, hetgeen heet de goden te raadplegen - waarna eindelijk door hem een medicament wordt gegeven dat den patiënt, hoe wonderlijk het ook moge schijnen, meestal geneest. Dergelijke genezingen moeten echter bovenal aan een onwrikbaar vertrouwen in de heilzame uitwerking van zulk een medicament worden toegeschreven. Gezwellen weten zij, als de knapste chirurgijns, met een mes door te snijden, bij welke operatie zij hardhandig te werk gaan, als dachten zij daarbij aan het bekende spreekwoord: ‘zachte chirurgijns maken stinkende wonden.’

Hun orkest - geen operaorkest - bestaat uit twee strijkinstrumenten, een zagende en een piepende viool, twee trommels, benevens een rommelende kalabasschaal en een houten tafel waarop hard of zacht geslagen wordt, dat zekerlijk voor een forte of dolce moet doorgaan.

Over hunnen godsdienst valt niet veel mede te deelen, want hun godsdienstzin is zeer vaag. Gelijk vele in de wildernis rondzwervende volksstammen gelooven zij aan een grooten geest en eenige goden van minderen rang. Ook de katoenboom schijnt voor hen een godsdienstige plant te wezen en als zoodanig vereerd te worden. Zij gelooven bovendien, dat de schimmen der afgestorvenen nog gedurende een tijdlang onder hen vertoeven, en de levenden met deze dwaalgeesten in verstandhouding kunnen komen door het uitoefenen van zekere daarvoor gebruikelijke plechtigheden. Evenals de Danoms op Borneo een ronddans voor hunne afgoden uitvoeren, waarbij allerhande gebaren met uitgespreide armen en allerhande bewegingen met de beenen gemaakt worden, terwijl een om de goden brandend vuur vlamt en op de dansers een fantastisch licht werpt - even zulke vreemdsoortige, hartstochtelijke en spookachtige vertooningen voeren de boschnegers bij het houden hunner godsdienstige dansen uit. Veel wordt er dan gegeten, gedronken en geschreeuwd, schoon het laatste voor zingen moet doorgaan, hetgeen echter nog al iets verschilt in toon met onze muzikale gedachten betrekkelijk welluidend gezang.

Ook het rouwbedrijven over doode vrienden en naastbestaanden, bestaat in een wonderlijk gebarenspel en een heftig gejank, nu en dan vervangen door langere of kortere op den doode betrekking hebbende verhalen. Wit of blauw is het rouwteeken der vrouwen; dat der mannen uitsluitend wit. Overigens wordt het dragen van versierselen door de rouwenden vermeden. De rouwtijd eindigt met een nachtfeest, waarop, ter herdenking van den overledene, stevig geschransd en gepooid wordt alsmede onophoudelijk geschoten, alles ter eere van den afgestorvene, een en ander inderdaad een feest der wilden, een wilde boel.

Oneenigheden en vijandelijkheden worden meerendeels in bijeenkomsten van de twistende partijen besproken en behoorlijk onderzocht, terwijl eindelijk het advies der oudsten wordt ingewonnen, die dan gewoonlijk de geschillen pogen te regelen en zonder bloedvergieten te doen eindigen. Beide partijen onderwerpen zich meestal aan deze vredelievende bemoeiingen en treffen de noodige schikkingen, welke zij stipt nakomen. In dat opzicht zijn ze wijzer dan de Europeanen, die elkander beoorlogen, duizenden en duizenden menschenlevens voor de nietigste quaestiën opofferen, en eindigen met het sluiten van vredestractaten, vaak door de wederzijdsche contractanten voor niets meer dan scheurpapier geacht. Gaat het Europeesch tractatenwerk gewoonlijk gepaard met het houden van groote maaltijden door ministers en diplomaten - de boschnegers vieren hunne vredefeesten met een overmatig gebruik van een sterken grog, bestaande uit rum, buskruit en plantensappen.

Op de tentoonstelling houden zij zich onledig met het vervaardigen van verschillende houtartikelen, doch schijnen de daaraan verknochte werkzaamheden meer voor uitspanning dan geldelijke verdiensten te verrichten, want zij zullen zich met dien arbeid niet vermoeien, daar zij langzaam werken, een zwak dat zij met onze Europeesche werklieden gemeen hebben. De tentoonstellingsperiode beschouwen zij als een tijd van uitspanning; zij zijn uit logeeren in Amsterdam, en logé's zoeken pleizier, geen inspanning.

(Wordt voortgezet.)