De Vlaamsche School. Jaargang 29

De Burcht te Antwerpen.

In onzen jaargang 1881, blz. 91, gewaagden wij van de groote werken die te Antwerpen uitgevoerd worden om de bedding der Schelde te verbeteren, het vaarwater te verdiepen en de kaaien der rivier te verbreeden. Honderd en meer huizen zijn te dezer gelegenheid reeds afgebroken en ieveriger dan ooit wordt nog steeds de moker met hetzelfde doel gezwaaid; de sloopingswerken zijn thans genaderd tot de onmiddellijke nabijheid van de oude Burcht. Van overheidswege is bevel gegeven, de meeste omzichtigheid te betoonen, waar het de afbraak geldt van gebouwen, waarin, waarachter of waaronder men weet of veronderstelt dat zich overblijfselen van het eeuwenheugend kasteel bevinden, dat Antwerpens eerste opkomst heeft aanschouwd en in een zeker opzicht voor de bakermat der stad gehouden wordt.

Wat de aloude Burcht is geweest, daarvan geeft onze gravuur op de volgende bladzijde eene voorstelling, die zeer zeker teekenachtig mag worden genoemd. Wat er van de Burcht nog zichtbaar is, bepaalt zich bij een paar deelen van torens, gelijk aan datgene, hetwelk afgebeeld is aan het hoofd van dit opstel. Wat men voorts van de Burcht weet? Naar wij meenen niet meer, dan samengevat is in de Geschiedenis van Antwerpen, door Mertens en Torfs. Volgens deze schrijvers, halen wij hier een en ander aan, in algemeene trekken; belangstellenden kunnen het onderwerp uitvoeriger nagaan bij voornoemde geschiedkundigen.

Omtrent de vii^e eeuw was het grootste gedeelte van Antwerpens bodem nog een onafzienbaar moeras, hetwelk dagelijks, doordien er nog geene Scheldedijken waren, tweemaal in een wijden zeeboezem herschapen werd. Oostwaarts strekte deze zeeboezem zich uit tot aan Deurne (villa Thurnini), volgens eenige schrijvers destijds eene bemuurde stad; Deurne bezat eene haven op het aldaar uitwaterende Schijn. Te midden van den inham bevond zich het eilandje op hetwelk de Burcht gebouwd was. Ten Noord-Oosten van hetzelve verhief de Stuivenberg zijne zandige kruin; ten Zuiden, het Kiel. Het eilandje, op hetwelk de Burcht gebouwd was, had omtrent 1000 stappen in omtrek. Het was in gemeenschap met Deurne bij middel van eenen kadijk, dien de Benedictijner monniken van Deurne dwars door de verdronkene landen hadden doen opwerpen; voor het onderhoud van dezen dijk lieten de monniken zich door de personen die er gebruik van maakten een weggeld betalen aan de Deurnebrug. De dijk waarvan zake verstrekt thans nog tot grondslag aan den steenweg tusschen Deurne en Antwerpen en liep naar de Burcht langs Borgerhout, St.-Willebrords, St.-Jacobsmarkt, het Kipdorp, de Wolstraat en de Oude-Beurs. Omtrent de Grootemarkt richtte een zijtak zich zuidwaarts, langs de Hoogstraat en den Oever naar het Kiel of naar Kronenburg. Geheel deze dijk schijnt op palen

[p. 7]

Teekening van Jan Stordiau, drukkerij L. Seghers en zonen.

te hebben gestaan, waarvan er in de xvi^e eeuw, bij den aanbouw van het stadhuis, eene menigte in den grond werden aangetroffen.

In 837 verschenen de Scandinavische horden op het eiland Walcheren, voeren de Schelde en vervolgens het Schijn op, sloopten de Antwerpsche Burcht en verbrandden Deurne, Rumpst en andere omliggende plaatsen.

Ongeveer eene halve eeuw later, zouden de Noormannen, die al de voordeelen der ligging van Antwerpen in de bocht van een breeden en bevaarbaren stroom hadden ingezien, eene nieuwe Burcht hebben gebouwd. Of zulks geschiedde op de puinen van de Burcht die zij verwoest hadden, is niet bewezen.

Sommigen beweren, dat de nieuwe Burcht een werk zou zijn van de Romeinen. Mertens en Torfs zijn dit gevoelen niet toegedaan, zoomin als de geschiedvorscher Marshall. De grond, dien deze Burcht besloeg, strekte zich uit tusschen de Werf en de Burchtgracht en omvatte de Mattenstraat, de Zakstraat, een deel van de Gevangenisstraat en het Burchtplein; binnen de Burcht bevonden zich de Ste.-Walburgiskerk, het Steen, de Vierschaar, het Reuzenhuis, het Bezaanhuis en het hof van Afflighem.

In 1304 stond hertog Jan III een onbebouwden grond af: ‘tusschen de borchbrugghe tote Craywyc waert, ende tusschen die vischmeret van Antwerpen, also verre die worp van onser borchtgracht hem strect,’ met toelating die gronden te verkoopen en er nieuwe straten aan te leggen. Het onderhoud der Burcht was ten laste van de stad Antwerpen en eenige andere gemeenten, zoaals blijkt uit stads rekenboeken van 1324; er moest daarvoor jaarlijks een bedrag van 1500 gouden nobels opgebracht worden, waarvan 880 door de stad Antwerpen.

Tusschen 1395 en 1398 werden de muren gedeeltelijk herbouwd en de oude schietgaten voor hand- en voetbogen vervangen door andere voor donderbussen en vuurwapenen van dien tijd.

Door de uitbreiding van handel en welvaart, werd het bestaan der Burcht hinderlijk voor de gemeenschap met de Werf en het volk eischte er dan ook de afbraak van; hertog Anthonis van Burgondië stond na lang dralen en twisten bij charter van 18 Maart 1410 (nieuwe stijl 1411) toe, dat er 2 sleutels zouden gemaakt worden voor ieder der drie alsdan bestaande poorten der omheining: een sleutel voor hem of zijnen gemachtigde en de andere voor de schepenen, die dagelijks de Werfpoort moesten openen en sluiten. De hertog nam de verbintenis, de twee andere poorten open te laten, tenzij in geval hij in de Burcht verblijf hield of in oorlogstoestand was; ook werd den kooplieden weder vrij verkeer doorheen het slot toegestaan.

In 1415 gaf hertog Jan IV bevel aan het magistraat de openingen te sluiten die in den muur tusschen de Vischmarkt en de Kreywyck bestonden; in 1416 liet het magistraat de stadsversterkingen met die van het kasteel verbinden.

In 1436 werden nog voor 10,000 gouden Philips herstellingen aan de omheining der Burcht verricht.

In 1446 waren die muren en de torens weder zoodanig vervallen, dat Philips de Goede last gaf om daaraan nieuwe werken uit te voeren.

In 1477 werd een vierde uitgang gemaakt langs den kant der Zakstraat.

In 1481 stonden aartshertog Maximiliaan en Maria van Burgondië al de muren der Burcht aan de stad af, onder zekere voorwaarden, beschreven in den kwijtbrief van 21 Mei, berustende in het Antwerpsch archief (Privilegekom C.M. 310) en in het charter 311 van 16 Juni daaraanvolgende.

Sedert dien hield de Burcht op eene sterkte te wezen, behalve langs de Scheldezijde, waar de wal tot de verdediging der stad behouden werd. Keizer Karel bekrachtigde den afstand der Burcht op voorwaarde dat de torens, de gevangenis het Steen, de Steenpoort en de poort langs de Mattenstraat gespaard blijven en in goeden staat door de stad zouden onderhouden worden.

Er zijn mannen, die de welsprekendheid van vrouwentongen overtreffen, maar geen man bezit de welsprekendheid van vrouwenoogen.
Weber.