De Vlaamsche School. Jaargang 28

[p. 177]

De voormalige abdijkerk van Tongerloo
en hare kunstschatten.

13. Schip der kerk. Tafereelen van G. van den Bossche, Jan Gossart, enz.

Het schip der kerk is van den kruisbeuk afgesloten met eene houten balie ‘gestoffeert op de maniere van marbre steenen in d'midden met lange ijsere spijlers roodt geschildert. Hier boven hooch ligt eenen langen balck van den eenen pijler tot den anderen, wel beset ende geschildert, daerop dat staet in den midden een groot crucifixe, daer Maria ende St-Jan onder staen, de Prelaet daer bij knielende⁽¹⁾.’

Houtsnede van V. Vermorcken, naar eene oude prent uit:
Devotus libellus de modo confitendi et penitendi (Delft 1494).

Op de kolommen zien wij de twaalf apostelen, geschilderd door Gielis Van den Bossche, van Brussel. Volgens overeenkomst werden hem daarvoor 60 rijnsgulden betaald in het jaar 1554⁽²⁾.

In den zijbeuk ten Noorden, hangt eene groote grijsschildering ‘op doeck, sonder coleuren anders dan de aensichten; d'welck is gemaect doir M^r Jan de Mabuse⁽³⁾.’ Hier hebben wij het patroon of de schets van het tafereel, dat Jan Gossart - naar zijne geboorteplaats de Maubeuge en Mabuse geheeten - voor het hoogaltaar der abdij van Middelburg schilderde, en dat volgens Miraeus in eene brandramp vernietigd, volgens de Bollandisten door de geuzen in 1566 geroofd werd⁽⁴⁾. Prelaat Arnoldus Streyters heeft die schets ten jare 1538 verkregen van den abt van Middelburg. ‘In d'middelste perck is geschildert de cruijcinge van ons Heere tusschen de moordenaers, daer veel personagien ende perden ontrent sijn; op de deure aen de rechte sijde is geschildert daer ons Heere sijn cruijce draeght ende Veronica hem tegen compt, met vele personagien; op d'andere deure is de verrijsenisse ons Heeren daer de wakers bij 't graf slaepen⁽¹⁾.’

Naast deze schilderij staat de preekstoel ‘van drije stucken steens bij een gevoecht’, waarboven het Salvatorsbeeld, gemaakt door Joost van Santvoort, zooals wij te voren zegden.

Het moet ons niet verwonderen, zoo onze gids ons geene biechtstoelen heeft aan te toonen. Het ojivaal tijdvak kende de hedendaagsche biechtstoelen niet, waarin een traliehek den biechteling van den priester scheidt. In dien tijd gebruikte de priester, om biecht te hooren, eenen gewonen zetel, of het koorgestoelte, en de biechteling knielde voor hem. Het was eerst op het einde der zestiende eeuw dat de biechtstoelen met tralies in België in gebruik kwamen⁽²⁾. Nevensgaande plaat, ontleend aan een werkje, in 1494 gedrukt, vertoont ons de wijze van biecht hooren in dien tijd. Dergelijke voorstellingen ziet men op verscheidene middeleeuwsche handschriften en tafereelen, zooals bij voorbeeld, op het prachtig tafereel De zeven heilige sacramenten, van Rogier Van der Weyden, in het Antwerpsch museum.

(1) Handschrift.

(2) 1554 Egidius Van den Bossche pictor Bruxellen. recepit a me op 11 7^br anno 54 pro plena solutione ultra adhuc xx Ren. supra in Aprili rcept. xl Ren. Et sic totum de pictura xii Aplor. affixor. sen adglutinator. ad bases navis Eccle. Tongerloen. Computationes.

(3) Handschrift.

(4) Miraeus. Ord. Proem. chronicon. p. 71. - Acta SS. 6 Junii. Coroll. iii Norbertinum, n. 76.

(1) Handschrift.

(2) E. Reusens, Éléments d'Archéologie chrétienne ii, blz. 298.

14. Kapel van den zoeten naam.

De Prelaatskapel of kapel van den Zoeten Naam, die een gedeelte inneemt van den zuiderbeuk, is van den middelbeuk gescheiden door eene afsluiting van hout ‘seer constich ende magnificq gevrocht ende met beelden verciert, waer inne oijck gesneden sijn de Boodtschap van den Engel aen Mariam, de Geboorte ons Heeren, de Besnijdenisse, d'Offerande van de drije coningen, de Vluchte van Maria ende Joseph in Egijpten, ende daer ons Heere in den tempel mette doctoren disputeert; welcke afsluitinge is gemaect doir Gielis Remeijs tot Loven⁽³⁾.’ Eerst was de prelaat er op bedacht, eene balie van ijzer te

(3) Handschrift.

[p. 178]

maken, en had daarover reeds onderhandeld met Joannes Sloot, alias Cooten, van Hasselt, maar het beitelwerk in hout verkreeg de voorkeur⁽¹⁾.

Zoo het u lust te onderzoeken of Gielis Remys de voorwaarden van aanneming getrouw heeft uitgevoerd, ziehier waartoe hij zich verplichtte:

‘Gielis Remys tot Loven heeft aengenomen te maken voer mynen Heere den prelaet van Tongerloo de afsluytinge van den choor van den naem Jhesus in die kercke van Tongerloo, van droegen wagenschot daer inne egeen faulten en moegen comen. Des sullen die platen boven wesen van droogen eyken hout ende oyck de vier staende stylen van eyken hout om te hebben die styfde, gecleet zoe dat behoort.’
‘Item tgeheel werck met alle die chiraten ende beelden sullen gemaect wordden nae tpatroon getekent opden rugge by de hant des prelaets van Tongerloo ende des aennemers ende daer nae te werckene sonder fraude arch oft list gelyck die aennemere dat wil verantwordden voer alle meesters.’
‘Item die chyraten boven inde zess parcken sullen wesen de historien vanden naeme Jhesus. te wetene de boetscape, de geboerte, de besnydenisse, de drye coningen, vlauwinge in Egipten ende docebat in templo, oft andere historien ter beliefte van mynheer.’
‘Item de zess beelden comende boven op de piedestalen sullen wesen wel gemaect achter ende voeren even goet, groot omtrent drye voeten nae den eysch vanden wercke gelyck myn heer de beelden ordineren sal.’
‘Item de parcken binnen inde choor ende oyck de pinnelen (paneelen?) sullen verchiert wordden met fledderhout ende met swertten hout wel effen, innegelaten zoe dat werck vereysschen sal binnen ende buiten.’
‘Item sullen oyck binnen gemaect worden candelabers zoe verre dat werckelyck zy, daer inne de aennemere hem nyet en sal sueken.......’
Het werk, aangenomen den 25ⁿ Februari 1553 (o. st.), moest geleverd en geplaatst zijn ten laatste voor Paschen 1555, op verbeurte van 50 karolusg.. Voor loon werden den kunstenaar 450 rijnsgulden toegezegd, ‘ende ingevalle de voirsc. Gielis zijn devoir int werck ende int maken van de chiraten van schoonen fledderhout ende swerthout ende andersins wel doet, soe sal myn Heer den voirsc. Gielis noch schencken boven die voirsc. iiii^el rynsg., de somme van vyffentwintich rinsguld eens⁽²⁾.’

Rijk versierd is heel de kapel⁽³⁾; de welfselbogen zijn verguld; maar wat tusschen al de sieraden meest in de oogen valt, is daar dat groot zinnebeeld van den Zoeten Naam, gestoffeerd door Peeter de Cortte:

‘Op xix^ten Juny anno xv^e drie en vyftich heeft Peter de Cortte aenghenomen te stofferen een groot rondt geheeten den sueten naem Jesus, met eenen Jesus sittende inde middelt op een cusken met een cruysken op sijn schouweren. Dit kyndeken moet wit ghestoffeert zyn ghelyck albasteren ende dat haer vergult; die vier hoecken van den cusken oock vergult metten cruysken voorscreven. Ende die vlammen oft straelen oock vergult met ghebruneert gout. Item die wolcken rontomme wit ende verdiept ende gherondt met een blauken ghelyck dat behoort. Item den grondt van desen voersc. werck moet oock wit syn ghelyck albasten⁽¹⁾....’
Op het altaar ‘staet een stuxken geborduert metter naelde, seer geestich, daer Christus uijten voorgeborcht verlost de oude vaders’ en daarboven ‘de vier doctoren der heijlige kerck in alabaste gesneden⁽²⁾.’ Naast het altaar is de praaltombe van den abt Arnoldus Streyters, wiens stoffelijke overblijfsels in de kroft hieronder, den dag der algemeene opstanding verbeiden. Het gedenkstuk doelt op dien uitersten dag; het is ‘gesneden in alabaste ende marmere steen, wesende het uijterste oordeel, gemaect door Joos van Santvoort A^o 1561⁽³⁾.’

Neen, 't is geene overdrijving, wat wij daar lezen:

Ter denos clavo dum sedulus assidet annos,

Quanta viri fuerit sollicitudo patet.

Templa docent vario quae cernis structa decore,

Plurima praeterea quae monumenta vides..⁽⁴⁾.

Alles getuigt van de onvermoeide vlijt en - voegen wij erbij - de kunstliefde en den ijver voor den luister van Gods huis, door den prelaat aan den dag gelegd, gedurende een dertigjarig bestuur: de prachtige tempel, de menigvuldige kunststukken, die wij gezien hebben, spreken overluid tot lof zoo van hem als van zijne voorzaten.

wapenschild van a. streyters.

Beschouwen wij nu nog, ten slotte, boven het portaal het geschilderd glasraam, eene afbeelding der Godheid, in zittende houding, het wapenschild van Streyters⁽⁵⁾ en het portaal zelf ‘van houdt wel gemaect, daer vele personagien op comen, doir den voorgenoemden Thielman van Beringen omtrent den jaere 1552 gemaect⁽⁶⁾’; zoo loopt ons eerste bezoek ten einde.

(Wordt voortgezet.)

F. Waltm. Van Spilbeeck.

Feilherstellingen. Blz. 67, kol. 1, regel 18, lees: Utrecht, in plaats van Maastricht. - Blz. 126, kol. 1, regel 19, lees: 1503 (n. st. 1504).

(1) 12 Oct. 1553. Joh. Sloot alias Cooten faber ex Hasselt recepit pro suis expensis et vacationibus, qui venit ex Hasselt in Tongerloo ad loquendum cum R. Dno de cancellis ferreis ad novum chorum R. Dni formandis. 2 daeld. - ii Ren. xviii st. Comput.

(2) Voorwaarden van aanneming op een los blad.

(3) Cornelius Floris, van Antwerpen, vervaardigde in 1554 eenige plannen van tabernakels: 1553 (n. st. 1554) 29 Apr. Cornelius Floris de Antwp. recepit pro aliquot exemplaribus tabernaculorum pro R. Dno confectis. ii Renen. (Comput.). Wellicht is hier spraak van een tabernakel bestemd voor de kapel van den Zoeten Naam.

(1) Lib. convention..

(2) Ons gewoon handschrift.

(3) Ibid.

(4) Hugo, Annales Proem. ii col. 976. Zie dáar het geheele grafschrift. In het koor lag nog een tweede grafsteen van Streyters, met 's mans beeltenis in koper en een ander opschrift. Sanderus, Chor. s. Brab. p. 332.

(5) Item moet die selven (Peter de Cortte) stofferen myns heren wapen die staet boven die niew kerck deure en onder die wapen, daer die sittende Godt sitten sal, den grondt achter moet hy schoon swart maecken. Item tot desen voersc. werck moet Peter voorsc. allen dien stoff doen sonder dat cryt. Item dit voorsc. werck sal Peter eerlyck en wel maecken en myn heer sal hem gheven (het schilderen van den Zoeten Naam daarin begrepen) vijf en twintich rynsgulden eens. L. Convent.

(6) Handschrift. - Comput. 1552. 6 Aug., 2 Oct., 13 Dec.