De Vlaamsche School. Jaargang 28

Uit de dagen der sansculotten.
(Vervolg van blz. 131.)

In den kelder gekomen, ontsnapte mij bijna een angstschreeuw. Ik zag er mijne moeder geknield zitten; ik kon mij niet wederhouden en vloog haar om den hals, onder het storten van tranen. Wat was er toch geschied, dat zij op het midden van den dag, in onzen kelder geknield zat te bidden?

Op mijne vragen, gaf zij mij voor antwoord: ‘Kind, laat mij vertroosting in 't gebed zoeken, want God alleen weet, wat wij in ons dorp misschien in korten tijd te verduren zullen hebben.’

Ik wist waarlijk niet, wat ik van dit alles moest denken; vader sprak mij, eenige oogenblikken te voren, van Fransche soldaten, van moorden, van branden en nog al meer, en moeder zocht vertroosting in het gebed; hingen er dan zulke dreigende onweerswolken boven onze hoofden? De tijd zou het ons spoedig leeren.

Ik had, na moeders omhelzing, mij naast haar geplaatst, voornemens mijn gebed met dit mijner moeder te vereenigen, en bemerkte toen dat het kruisbeeld, hetwelk altijd boven had gehangen, in den kelder vóór ons tegen den wand was geplaatst.

Middelerwijl had vader de lantaarn ontstoken; hij zocht eenige voorwerpen bij elkander en riep mij tot zich; hij stelde mij de brandende lantaarn ter hand en begaf zich met mij naar eenen hoek van den kelder. Daar moest ik op eene oude bank gaan staan en de lantaarn in de hoogt houden.

Met hamer en breekijzer gewapend, begon hij een gat in den muur te kappen de arbeid was zwaar en vorderde traag; ik kon van vermoeidheid de lantaarn schier niet meer in de hoogte

[p. 138]

houden, alhoewel ik ze reeds verscheidene malen van de eene hand in de andere had laten overgaan.

Na omtrent een uur werkens, hield vader stil, bekeek aandachtig de gemaakte opening en mompelde dat zij nu wel groot genoeg zijn zou.

Ik wist toen nog niet, met welk inzicht hij dit zonderlinge werk verrichtte en dierf het niet vragen; maar ik zag hem naar een anderen hoek van den kelder gaan en daaruit een ruw houten kistje, hetwelk zorgvuldig gesloten was, te voorschijn brengen.

Alsdan haalde hij insgelijks eenen emmer kalk te voorschijn en begon het kistje in den muur te metselen. Wat er in hetzelve besloten lag, wist ik niet, doch ik dacht dat het van groote waarde zijn moest, vermits vader het zoo zorgvuldig in den muur metselde.

Zoodra de arbeid voltooid was, ging hij op eenigen afstand staan, en terwijl hij nauwkeurig de witte vlek gadesloeg, mompelde hij bij zich zelve: ‘Mij dunkt, dat ik slimmer had moeten handelen.’ En den blik omwendende: ‘Meent gij dat ook niet, Trien?’ zoo vroeg hij aan moeder, die sedert eenige oogenblikken op den steen had plaats genomen, waarop zij, bij ons binnentreden, in den kelder zat geknield. ‘Waarom denkt ge dat?’ sprak zij, met eene stem welke genoegzaam gissen liet dat zij langen tijd geweend had. ‘Indien, zoo antwoordde vader, de Franschen eens bij toeval in den kelder kwamen, zou dan die witte vlek in den muur hun niet doen vermoeden dat er iets in verborgen ligt?’

Er volgde een oogenblik stilte; moeder vroeg: ‘Maar, Neel, meent gij dat zij in onzen kelder zouden komen zoeken? Jaag mij toch den dood niet geheel en gansch op het lijf!’

Misschien om haar eenigszins gerust te stellen, antwoordde hij: ‘Neen, ik denk wel niet dat het toeval of hunne moedwilligheid hen hier in den kelder brengen zal; het is enkel eene voorzorg, welke ik genomen heb, wijders niets.’ Daarop sprak moeder: ‘Vermits gij toch niet meent dat zij ooit in den kelder zullen komen, zou ik alles maar laten gelijk het is.’ Vader was het hiermede niet eens, want hij begon, en liet zich hierin door mij bijstaan, de vuiligheid bijeen te keeren, waarmede de grond van den kelder overdekt was; dit vuil werd vervolgens met de handen over de buitenzijde van het nieuwe metselwerk op den muur gesmeerd. Thans was vader voldaan. ‘Laat ze nu maar rondsnuffelen, sprak hij; ik geef hun een jaar tijds, om de plaats te ontdekken waar het kistje verborgen is!’

‘Wees niet te vroolijk, antwoordde moeder, want zij zijn doortrapt en vinden alles, wat zij hebben willen, al stak het tien meters diep onder den grond.’

‘Betere voorzorgen kunnen wij toch niet nemen, Trien; gij kunt nu boven komen, want de Fransche soldaten hebben, voor eenige uren waarschijnlijk, ons huis verlaten.’

‘Och, Neel, zoo smeekte mijne moeder, laat mij in 's hemels naam bij mijn besluit; liever sterf ik hier, dan dat ik de wezens dier mannen zien moet.’

‘Maar ik heb u reeds gezegd dat zij thans niet in onze woning vertoeven; dus zult gij hen niet moeten zien.’

‘En kunnen zij dan niet onverwachts binnen komen, terwijl ik boven zou zijn?’

‘Kom, kom, geene kinderachtigheden, antwoordde vader; zij zullen u geen kwaad doen?’

‘Geen kwaad? zijt ge dan vergeten, hoe zij met sommige vrouwen onder naburige gemeenten gehandeld hebben?’

‘Neen, was het antwoord, maar de soldaten die wij moeten ingekwartierd houden, zien er niet wreed uit.’

Welke pogingen hij ook in het werk stelde, om moeder van besluit te doen veranderen, alles bleef vruchteloos. Wij stonden reeds op de trap om den kelder te verlaten, toen hij zich nog omwendde, en haar weder het woord toestuurde: ‘Maar, Trien, hoe kunt ge toch zoo onnoozel zijn, van u zoo aan te stellen? Indien gij u in den kelder verborgen houdt en de soldaten uwe schuilplaats ontdekken, zullen zij dan niet aanstonds vermoeden dat er iets verborgen is?’

Een tranenvloed was haar eenigst antwoord; vader, verbolgen over moeders halsstarrigheid, gebood mij grammoedig de trap op te klimmen, en eenige oogenblikken daarna zaten wij beide aan den haard.

Na zijn pijpje ontstoken te hebben, gebood hij mij, zeer dicht naast hem te komen plaats nemen, en, alsof hij beducht ware geweest dat iemand hem zoude afgeluisterd hebben, sprak hij op geheimzinnigen toon: ‘Waarschijnlijk hebt ge reeds gegist, waarom wij dit kistje zoo zorgvuldig hebben verborgen?’

‘Opdat de soldaten het niet zouden ontdekken?’

‘Inderdaad, maar, ik zal u zeggen wat het bevat; er ligt eene waarde in van omtrent achttien honderd franken, voorzeker eene aanzienlijke som voor menschen van onzen stand. Ik had dit kistje wel kunnen verbergen zonder dat gij er iets over haddet geweten, doch mijn vaderlijke plicht gebood mij, er u kennis van te geven, want in de dagen welke wij beleven is er niemand zeker van den dag van morgen; bijna dagelijks worden er menschen aangehouden, onder beschuldiging of verdenking van deel genomen te hebben aan den opstand, welke eenige weken geleden plaats had in Beveren, Cruybeeck, Zwijndrecht en andere gemeenten; de meeste aangehoudenen worden onmeedoogend aan boomen gebonden en dood geschoten, plichtig of niet.’

Ik begon te weenen.

‘Nu, nu, zoo ging hij voort, misschien om mij gerust te stellen, het is wellicht zoo erg niet als wij wel meenen. Nochtans kunnen wij niets voorzien; maar, indien het noodlot wilde dat wij in deze tijdsomstandigheden van elkander zouden gescheiden worden, dan zult ge toch altoos weten waar de schat uwer ouders verborgen is. God behoede ons voor het ergste. Neem u ondertusschen in acht en let op uwe woorden.’ In dezen zin bleef vader nog eene wijl met mij in gesprek en liet mij daarna weer buiten gaan.

Tegen het vallen van den avond keerden de drie grenadiers in onze woning terug; ik bemerkte dat zij eenigszins in dronken toestand verkeerden, doch dit belette niet, dat zij, na smakelijk gegeten te hebben, nog eenigen tijd met vader

[p. 139]

tamelijk wel koutten en zich zonder de minste buitensporigheid te plegen, ter ruste begaven.

Vier dagen verliepen er, zonder dat wij over onze nieuwe gasten te klagen hadden. Bij het aanbreken van den vierden dag, stonden de grenadiers reeds in volle uniform en gereed om te vertrekken; zij gingen ons dorp verlaten en zegden dat zij er waarschijnlijk niet weer in terug keeren zouden; zij drukten vader de hand en spraken eenige woorden tot mij en mijnen broeder op minzamen toon. Eindelijk trokken zij af, met al hunne makkers. Moeder, die zich voortdurend in den kelder verborgen had gehouden, verhaastte zich hare schuilplaats te verlaten van zoodra als de Franschen verdwenen waren. Omtrent den middag was de gansche gemeente door de soldaten ontruimd, tot groote blijdschap der bewoners.

Groot was dan ook de verbazing en de teleurstelling, toen, rond twee ure namiddag, de soldaten, welke 's morgens waren vertrokken, wederkeerden. Wij moesten ditmaal, in plaats van drie, vier grenadiers ingekwartierd houden.

Moeder ging zich in allerijl weder versteken in den kelder.

De vierde grenadier, welke eenigszins de Vlaamsche taal kon spreken, had geheel het voorkomen van een deugniet der ergste soort; de vier wapenmakkers waren, toen zij ten onzent aankwamen, kennelijk door den drank verhit; de vierde soldaat zwijmelde zelfs bij het overloopen van den drempel.

Vader sprak hun toe, van als zij nog maar voor onze deur stonden, doch ik bemerkte dat hij niets dan baldadige uitdrukkingen voor antwoord kreeg; de nieuwe grenadier dreigde zelfs met den kolf van zijn geweer tegen vaders borst te stooten.

Deze nieuweling, welken de Franschen Raoul noemden, had zich nauwelijks neergezet, of hij wierp zijn geweer met zooveel geweld tegen den grond, dat alles dreunde.

Eten moesten zij ditmaal niet hebben; hunne vraag was om drank en daar er, behalve water, geen in huis was, bepaalde vader er zich toe met hun eenig geld voor te werpen, ten einde hen daarmede te bevredigen.

Raoul sloeg het geld van de tafel en sprak in gebroken Vlaamsch: ‘Geld hebben wij niet noodig, drank alleen.’

Vader herhaalde zijne verklaring dat er geen drank in huis was en hij zich bijgevolg buiten staat bevond hun dien te bezorgen.

‘Dan zullen wij het huis afzoeken, en wee u! indien wij drank in uwe woning aantreffen,’ riep Raoul uit.

Hij sprak eenige woorden in de Fransche taal tot zijne makkers, waarop alle vier de soldaten de kassen en de laden begonnen te doorzoeken.

Vader was bleek van gramschap; eindelijk was alles doorzocht; geen enkel voorwerp was onaangeroerd gebleven; met angstige blikken had ik hunne doenwijs afgespied; vader bleef met de armen over elkander gekruist op de kelderval staan.

Nadat het benedenhuis doorzocht was, zeide Raoul, dat zij in den kelder wilden gaan zien en dat vader de val moest openen.

Vader weigerde; hij zeide hun dat er hoegenaamd geen drank in den kelder verborgen was, en dat hij niet gedoogen zou dat zij in den kelder zouden komen. Ik beefde als een riet, bij de gedachte aar, mijne moeder, die zich verborgen hield in den kelder.

Vaders verzet deed de soldaten grijnslachen; vooral trok Raouls wezen krampachtig bijeen en hij balde de vuisten.

Nog eenmaal herhaalde hij zijn bevel, en daar vader hardnekkig bij zijn besluit bleef, greep Raoul hem vast en sleurde hem met geweld van de val af; de andere soldaten legden insgelijks de hand op hem.

Ik liep als een zinnelooze rond de kamer, onder het slaken van allerlei angstkreten; welke pogingen ik ook aanwendde om tot bij vader te kunnen doordringen, als wilde ik hem beschermen tegen de mishandelingen der grenadiers, ik kon er niet in gelukken, want telkenmale dat ik beproefde hem te genaken, werd ik achteruit geslingerd.

Intusschen greep er eene hardnekkige worsteling plaats. Met hoeveel geweld men vader ook sloeg, het mocht niet gelukken Raoul, welken hij van het begin der worsteling had aangegrepen, uit zijne armen los te rukken; eindelijk vielen mijn vader en zijn tegenkamper op den grond en nu werd het gevecht nog heviger dan te voren.

Zoodra de twee mannen tegen den grond gebonsd waren, vloog eensklaps de kelderval open en verscheen moeder als eene ware zinnelooze in de kamer.

Angstig schreeuwend liep ik tot haar, maar op dit oogenblik ontving ik zulken zwaren vuistslag, van eenen der soldaten, op de borst, dat ik achteruit deinsde en bewusteloos ten gronde viel.

Wanneer ik tot het bewustzijn wederkeerde, was onze woning opgepropt met dorpelingen, welke bijna allen luidop weenden.

Ik keek verbaasd in het ronde en riep uit al mijne kracht op vader en moeder; men wilde mij uit het huis verdrijven, doch ik bood hardnekkig wederstand, gleed tusschen de boeren door, die nabij de kelderval geschaard stonden, en zag er mijn armen vader in eenen bloedplas op den grond liggen, met een bijna onkennelijk gelaat; naast hem lag een soldaat, levensloos, met paarsch en blauw gelaat.

Nauwelijks hadden de omstanders mij ontwaard, of onze gebuur Pieter Theyssens tilde mij in zijne gespierde armen op en droeg mij naar zijne woning, welke niet verre van de onze verwijderd was; daar trof ik mijnen broeder aan, die bijna stikte van het weenen.

Eenige dagen later vernam ik van de vrouw van Theyssens, bij wien wij zijn opgevoed, wat er met mijne ouders was gebeurd. Vader had van in den aanvang der worsteling, den grenadier Raoul bij de keel gegrepen en had hem niet weder gelost, voordat men hem met den kolf van een geweer den kop had ingeslagen; maar ook had Raoul alsdan reeds opgehouden te leven; vader had hem verwurgd.

Wat moeder betreft, zoodra zij naar boven kwam gesneld, werd zij aangevat door denzelfden Franschman, die mij den stomp op de borst toebracht; zij had zich uit al hare krachten geweerd en, met haren aanvaller heen en weer slingerende,

[p. 140]

waren beide in den kelder gestort langs de openstaande val.

Alle twee waren erg gekwetst; moeder bezweek omtrent middernacht van denzelfden dag aan hare wonden; de Franschman was nauwelijks uit den kelder gehaald gestorven; zijn hoofdschedel was verpletterd door den val. De drie overige grenadiers waren heengegaan, zoodra er hulp opdaagde.

Zoo was het noodlottig einde mijner brave ouders.

_**_*

Hier eindigde het verhaal van den 89-jarigen dorpeling. Terwijl hij sprak, had ik opgemerkt, dat hij meermalen had gewateroogd, zooals men het noemt; aan het einde van zijn verhaal biggelden er tranen over zijne oude wangen. Nadat wij den grijsaard onzen dank hadden betuigd, bleven wij nog eene wijl met hem in gesprek. Wij verlieten hem slechts, nadat wij hadden kunnen merken, dat hij zich eenigszins hersteld had van de aandoening die het verhaalde bij hem had teweeggebracht.

In den loop der maand Januari van het jaar 1881, ontving ik eenen brief van mijnen vriend uit Beveren, die als naschrift het volgende behelsde:

‘n.-b. De grijsaard, welke ons nu omtrent drie jaren geleden, de lotgevallen zijner ouders uit de dagen der sansculotten mededeelde, hebben wij eergisteren ter aarde besteld. Hij bereikte den gezegenden ouderdom van drie en negentig jaren!’

Antwerpen, Juni 1882.

Jos. F. Buerbaum.