De Vlaamsche School. Jaargang 28

Uit het leven van eenen Duitscher
door hem zelf verhaald.
(Vervolg van bladz. 48).

Nu was ik op vrije voeten, en, God weet het, ik verlangde dikwijls genoeg mijne gevangenis terug. De wereld kwam mij zeer groot, en ondanks de vele menschen, zeer woest voor. Niemand bekommerde zich om mij. Mijn vader was dood en even arm gestorven, als hij had geleefd. Mijne bloedverwanten wilden van den ontslagen gevangene niets weten en wendden zich van mij af als ik hen op straat tegenkwam, hetwelk ik natuurlijk zoo zelden mogelijk deed. Ik kan wel zeggen, dat het mij een tijd lang zeer slecht ging, en dat ik het voor een groot geluk hield, toen het mij eindelijk gelukte, onderopzichter te worden in eene gasfabriek. Ik won vijftien thalers in de maand. Gij kunt u denken, hoeveel ik, die zoo goed kon eten, daarmede uitrichten kon. Inderdaad verteerde ik het grootste deel van mijn inkomen aan aardappelen en brood, en het spreekt gewis voor de voortreffelijkheid van mijne maag, dat ik, ondanks dat alles, zeer dikwijls nog grooten honger leed.

Zij, die in de volheid des geluks groot geworden zijn, hebben er geen gedacht van, hoe iemand, die door de natuur met eene rijke geschiktheid tot genot uitgerust is, zich gevoelt, als het genot hem spaarzaam wordt toebedeeld. Daarenboven, al was mijn vader ook maar een slecht betaalde klerk geweest, zoo was hij toch een heer en hij had mij als een heer opgevoed, en mij in den beginne misschien wel wat bedorven. Mijne moeder was eene welopgevoede vrouw en van goede afkomst. Mijne ouders hadden in de samenleving steeds omgegaan met menschen van den deftigsten stand. Ik had bij al mijne lichtzinnigheid en woestheid, toch den smaak mijner ouders voor goede vormen en misschien ook iets van hunne eerzuchtigheid geërfd, en als iemand, die zulke hoedanigheden bezit, op een zolderkamertje woont, in eene gaarkeuken moet gaan eten, en gedwongen is, in een kalen frak, dien hij bij eenen oudkleerkooper kocht, over de straat te gaan, zoo heeft dit zijn ongemak, zooals ik u uit lange ervaring kan verzekeren.

Intusschen was ook deze tijd niet voor mij verloren. Ik leerde mijn vak van alle kanten kennen en ook van die zijde, welke alleen de eigenlijke werkman te zien krijgt; daarbij zette ik, uit eerbied voor de nagedachtenis van mijnen overleden weldoener, mijne wiskundige studiën ieverig voort, en met behulp daarvan en van mijne dagelijksche practische oefening, kwam ik op zekere ontdekkingen in den samenstel der werktuigen en de behandeling der cokes, die ik voor verbeteringen hield, en die in het vervolg dit wezenlijk bleken te zijn. Dit alles gaf mij natuurlijk eenigen moed en ik begon op middelen te zinnen om uit mijne afhankelijke en ondergeschikte betrekking tegeraken en aan eene andere te komen, waarin ik voordeel konde trekken van mijne ontdekkingen en die waardiger was voor den zoon mijns vaders. Het aandenken van mijn braven vader vervolgde mij voortdurend en ik kon mij niet van het gevoel losmaken, dat hij zich nog in zijn graf zoude verheugen, als ik er in de wereld nog eens bovenop kwam.

[p. 58]

Zoo verliepen er vijf jaren, en ik begon er ongeduldig over te worden, dat ik nog steeds op mijn zolderkamertje woonde. Toen kwam de plaats van bestuurder der groote gasfabriek open, en de maatschappij deed eene oproeping van deskundigen die voor de betrekking in aanmerking wenschten te komen. Het was den 21^sten Januari, dat ik de aankondiging las, en dewijl het juist mijn dertigste geboortedag was, hield ik het voor een goed teeken, en zeide tot mij zelve: ‘Moed, jongens, nu of nooit!’ En het was goed dat bij die zaak een zoo goed voorteeken kwam, anders had ik toch, bij slot van rekening, den moed niet gehad het te wagen. Met de plaats was die van vakkundigen opperbestuurder voor de veertig gasfabrieken, die door de maatschappij reeds gesticht zijn, verbonden. Ik moest dus de overste worden van mijn toenmaligen bestuurder, ik, arme onderopzichter, gelijk ik toenmaals was. Ik kon het niet ontveinzen, dat de zaak er eenigszins dwaas uitzag. Maar het was in die maand Januari vinnig koud; door de spleten mijner zolderkamer floot de ijzige wind; ik was beurtelings verkleumd en hongerig, en als de duivel toenmaals een bod op mij had gedaan, zoude hij mij zeker goedkoop hebben kunnen krijgen.

Eveneens als naar den duivel, konde ik ook naar het kantoor van de firma Jäger & comp. gaan en mij als candidaat voor de open zijnde plaats aanbieden.

De zaak was echter niet zoo gemakkelijk als zij er uitzag. Ten eerste bedroeg het aantal candidaten, reeds binnen de drie eerste dagen, twee en twintig, en toch konde ik vóór den volgenden Zaterdag, waarop ik, na de morgenwacht, een vrijen namiddag had, mijnen post niet verlaten. Ten tweede had ik volslagen gebrek aan gepaste kleeding. Met de laarzen en het linnengoed ging het nog, ook vond ik eene zwarte broek die niet al te slecht en te gebruiken was, als ik er nog inkonde, hetgeen werkelijk, na eenige inspanning, gelukte. Nu ontbrak mij nog een frak en dezen leende mij mijn ambtgenoot en tegenwoordige opperopzichter, mijn vriend, bijgenaamd Hans Zonderzorg, die veertien dagen vroeger bruiloft gehouden had en in het bezit was van een splinternieuwen jas.

- Hans Zonderzorg, zeide ik, toen hij mij des Zaterdags afloste en ik den frak, dien hij in een doek gewikkeld medebracht, had aangepast, ik kan er niet voor instaan, dat ik niet de naden van de mouwen of zelfs den geheelen rug doe scheuren.

- Dat komt er niet op aan, mijnheer Roland, zeide Hans; als gij de plaats krijgt, kunt gij mij immers een anderen geven, en als gij haar niet krijgt - maar dat is niet mogelijk! Een man, als gij, behoeft zich maar te laten zien en te toonen dat hij het meent, dan gaat het van zelf.

Hans Zonderzorg, moet gij weten, hield mij voor den grootsten man mijner eeuw. Ik was voor hem een held, en als ik had gezegd: Hans, ik heb besloten, hertog of koning te worden, hij zoude hebben gezegd: ‘Dat is voor u eene kleinigheid.’

Ik lachte wel over de trouwhartige eenvoudigheid van mijn goeden makker, maar zoo geheel gerust was ik toch niet, toen ik in den nauwen frak en de prangende zwarte broek voor het kantoor van Jäger & comp. stond, en eerst zacht, toen harder en ten laatste zeer luide aanklopte.

‘Binnen,’ zeide eindelijk eene scherpe stem. Ik meende aanvankelijk, dat er in de nabijheid eene of andere deur had geknarst, maar het was werkelijk eene menschenstem geweest, en dus trad ik binnen.

In het groote, schoone vertrek zat op dit oogenblik - het was namelijk reeds wat laat geworden, en de kantoorbedienden waren weggegaan om te eten, - een oude heer van kleine gestalte, die er, naar het mij toescheen, buitengewoon grimmig en barsch uitzag.

- Wat verlangt gij? zoo vroeg hij, terwijl hij zich op zijnen kantoorstoel naar mij omwendde.

- Ik kom mij aanbieden voor de open zijnde plaats van bestuurder der gasfabriek.

- Gij zijt de dertigste, zeide mijnheer Jäger.

- Dat komt er niet op aan, zeide ik.

- Hoe dat?

- Zij kan toch maar aan eenen gegeven worden.

De oude heer draaide zich nog een weinig verder op zijnen stoel om en zag mij veel grimmiger aan dan eerst. Ik hield mij goed en dacht: Zie maar, oude, de frak is wel geleend, maar er steekt een eerlijke kerel in.

Op dit oogenblik werd er nogmaals aan de deur geklopt en, zonder het antwoord van mijnheer Jäger af te wachten, trad een man binnen, die mij dubbel mishaagde, ten eerste dewijl hij mij stoorde in mijn gesprek met mijnheer Jäger, dat juist zoo belangrijk begon te worden, en ten tweede, omdat hij een afschuwelijk gelaat had - een echt galgengezicht, dat voortreffelijk paste bij zijn beenderig lichaam.

- Wat zou er u believen? vroeg mijnheer Jäger.

- Dat weet gij zoo goed als ik, antwoordde de man op groven toon. Ik wil mijn geld, anders niet.

- Ik heb u reeds geschreven, waarom ik u niet kan geven wat gij vraagt, zeide mijnheer Jäger beleefd.

- Dan zal de duivel de kaars houden, zeide de ander.

- Dat zoude u weinig helpen, hernam mijnheer Jäger. Als 't u belieft, mijnheer, zoo wendde hij zich tot mij, ga zitten, tot dat ik met dezen heer gedaan heb.

Ik ging op eenigen afstand op eenen stoel zitten en het gesprek tusschen de twee personen ging voort. De vreemdeling was een koopvaardijkapitein die voor de gasfabriek kolen naar Hamburg had gebracht en, zooals het scheen, van de firma zaken vorderde, die niet bij contract waren bepaald. Al spoedig waren de beide heeren hevig aan het kijven; zij schreeuwden en tierden tegen elkander op dat hooren en zien verging; de vensterruiten schenen als te daveren van het lawijd.

Ik ben van nature geen vriend van twist en onverstandig schreeuwen. Daarbij kwam, dat de kapitein zonder twijfel ongelijk had en tegen de duidelijke verklaringen van mijnheer Jäger slechts dreigementen en scheldwoorden overstelde. Hoe langer ik den kerel hoorde razen, des te hatelijker werd hij mij, en toen hij mijnheer Jäger, die dan toch een oud, ziekelijk en zwak man was, zijne lompe vuist onder den neus hield, verloor

[p. 59]

ik geheel het geduld. Ik stond op, ging naar de deur, die ik opende, en toen naar den kapitein, terwijl ik hem door gebaren te kennen gaf, dat hij mij zeer zoude verplichten, als hij ons van het genoegen zijner tegenwoordigheid beroofde. De kapitein werd rood van woede en begon zich zoo waanzinnig te gedragen, dat ik werkelijk bezorgd werd voor den ouden man, die bleek en bevend op zijnen stoel zat. Ik greep dus den kapitein bij de schouders, drukte hem de armen stevig tegen het lichaam, tilde hem op en droeg hem, hoewel hij als een wildeman raasde, de deur uit door de voorzaal tot aan de trap. Daar zette ik hem neder en bespoedigde toen zijnen terugtocht langs de trappen door eene wel aangebrachte tuchtiging, van welke men zich pleegt te bedienen bij onbeschaamde honden en menschen. Nadat ik mij toen had overtuigd, dat de kapitein, onder aan de trap gekomen, spoedig weder op de been was geraakt en onder vloeken en dreigementen het huis verlaten konde, keerde ik naar het kantoor terug, deed de deur weder toe en zeide: ‘Ik geloof, mijnheer Jäger, dat wij nu ongestoord met ons onderhoud kunnen voortgaan.’

Al word ik honderd jaar oud, ik zal den blik, waarmede de oude heer mij toen aanzag, nooit vergeten. De toorn en schrik vermengden zich op zijn gelaat met de verbazing en, geloof ik, met de vreugde over mijne handelwijze, en ik dacht werkelijk voor een oogenblik, dat de oude heer zot was geworden. Eensklaps begon hij, zijne kleine fonkelende oogen steeds vast op mij gericht houdende, te lachen, of ik moest eigenlijk zeggen te kraaien, want het was veeleer het kraaien van een of anderen vreemden vogel dan het lachen van een Europeeschen christen. Helaas zag ik, of voelde spoedig, wat hem in mij zoo belachelijk scheen. De trouwfrak van den armen Zonderzorg, waarvan de stof, ondanks haren glans, niet van de beste was, was bij de inspanning, die het mij had gekost, om den sterken kerel te overweldigen, aan alle naden gescheurd, en hing, om zoo te zeggen, eigenlijk slechts in flarden aan mijn lichaam. Ik gevoelde, dat ik zeer rood werd, maar ik had besloten, de zaak niet ernstiger te maken dan zij het verdiende.

- Vergeef mij, mijnheer Jäger, zeide ik, mijn ontredderd toilet, maar daar ik u mij zelve en niet mijnen jas wilde aanbieden, zoo komt het toch op hetzelfde neer. Kleederen maken wel mannen, maar geene bekwame gaswerkers.

- Gij zijt de man, dien ik hebben moet, zeide de oude heer, huppelde van zijnen stoel naar mij toe, gaf mij zijne lange, magere hand en zag mij bijna teeder aan. Als gij uwe zaak verstaat, zult gij de plaats hebben, zoo waar ik Jäger heet.

- Ik versta mijne zaak, mijnheer Jäger, zeide ik (ik weet zelfs heden nog niet, vanwaar ik den moed kreeg, om zoo stout te spreken), uit- en inwendig versta ik haar.

- Ik geloof u, ik geloof u op uw woord; gij zijt een flinken kerel. Ga zitten, hier aan de tafel en zeg mij nu eens, waar, hoe en wat gij hebt geleerd. Wat denkt gij bij voorbeeld van den nieuwen gasmeter van den heer Hotwater, te Liverpool?

Uit deze vraag zag ik, dat de oude heer zelf de zaak zeer goed verstond. Ik zette hem dus uiteen, waarom mij de zoogenaamde uitvinding van Hotwater geenszins beviel, en waarom ik aan mijn stelsel boven dezelve de voorkeur gaf. Daarbij haalde ik een paar teekeningen, waarmede ik mijne uitvinding had duidelijk gemaakt, uit den zak, legde ze mijnheer Jäger voor, en, dewijl de zaak zelve mij zeer veel belang inboezemde, en ik, behalve den braven Zonderzorg, nog niemand had gevonden, wien ik ze had kunnen mededeelen, werd ik warm in mijne rede en sprak wel een half uur, terwijl de oude onophoudelijk knikte en ‘Hm, hm, ja, ja, goed, uitmuntend,’ mompelde. Toen vertelde ik nog, dewijl ik nu eenmaal aan den gang was, wie mijne ouders waren, en in het kort al mijne lotgevallen, waarbij ik niet vergat te spreken van de strafdivisie. Toen ik had geëindigd, gaf de oude heer mij de hand en zeide: ‘Hier is mijne hand, mijnheer; gij zult bestuurder worden; tweeduizend thalers jaarlijks inkomen, vrije woning, vrij vuur en licht en vijf ten honderd zuivere winst. Zijt gij tevreden?

Het hart bonsde mij in de keel, toen ik den ouden heer zoo hoorde spreken. Ik greep zijne hand en stamerde, ik weet zelf niet wat. Ik wist slechts, dat nu mijn nood geëindigd was, en dat Hans Zonderzorg den schoonsten frak zoude hebben, dien ooit een kleermaker konde maken.

- En ga nu naar huis, mijnheer, zeide de oude heer, trek een anderen jas aan en kom heden tegen vijf ure bij mij ter maaltijd. Ik wil u aan mijne familie voorstellen en daarna kunnen wij het contract onderteekenen. Gij verlaat dadelijk uwe tegenwoordige betrekking. Ik zal terstond aan uwen bestuurder schrijven en hem de verandering, die in ons personeel is voorgevallen, bekend maken. Misschien hebt gij geld noodig, jonge menschen behoeven dit altijd. Hier zijn honderd thalers voorschot. Maak geene complimenten. Zet hieronder uwen naam. Ik dank u! Vaarwel, tot wederziens; stipt ten 5 ure.

Daarmede liet de oude heer mij gaan: ik boog mij en toen weet ik niet meer, hoe ik te huis en in de woning van Zonderzorg ben gekomen. Ik weet alleen, dat ik mij in de armen van de trouwe ziel terugvond, die in éénen adem lachte en weende en daar tusschen uitriep: ‘Ik heb het altijd gezegd, gij behoeft maar te laten zien dat gij het meent - dan gaat het van zelf.’

Het vervolg en het einde van de geschiedenis kan korter zijn dan wat voorgaat, want het heeft betrekking op huishoudelijke zaken die, als hij er zelf in betrokken is, niemand gaarne aan het klokzeel hangt.

Ik kwam ten vijf ure bij den heer Jäger en werd voorgesteld aan mevrouw Jäger, aan mejuffrouw Emma Jäger, hunne dochter, en aan twee andere personen die insgelijks zouden deelnemen aan den maaltijd. Aan tafel zat ik naast mejuffrouw Emma en wist niet of het de champagne of de schoone oogen van Emma waren die mij zoo geheel van mijn stuk bracht. Heden weet ik er alles van, maar ik zal er daarom niet meer van zeggen, want ik ben de gelukkige echtgenoot geworden van mejuffrouw Emma en mijn lief vrouwtje zou het mij en te recht zeer kwalijk nemen, als ik uit onze huishouding klappen ging.

Naar Friedrich Spielhagen.