|
| |
Antwerpsche reizigers.
(Vervolg van blz. 110).
Toen al de steden welke de christenen in Palestina bezeten hadden, terug onder het beheer der Mahometanen waren gevallen, ging eene reis naar het Heilig Land opnieuw met duizende moeilijkheden gepaard. Dit kon evenwel de bedevaartgangers niet afschrikken. Ook eenige onzer Vlaamsche landgenooten begaven er zich heen; onder andere noemen wij: Joost van Ghistele, van Gent, die van 1481 tot 1484 op reis bleef; Pieter De Smet, van Brussel (1505-6); Jan van Zillebeke, van IJperen (1514-15); Vincent Stochove, van Brugge (1630-33); Jan Van der Linden, van Antwerpen (1633); J. Dela Flie, P. de Bisthoven en J.B. Lunden, van Antwerpen (1656-57); Antoon Gonsales, van Mechelen (1665-68); Marinus Geubels, van Sinay (1770-73); J.A.J. Rotthier, van Beveren (1775-77); enz. enz. Wij willen ons thans met de reisavonturen van den eersten der bovenvermelde Antwerpenaars bezig houden.
Jan Van der Linden was gedurende negentien jaren pater van het klooster der Cellebroedsrs alhier, van welke orde, destijds in de Cellebroedersstraat gevestigd, hij ook twaalf jaren provinciaal is geweest, zooals hij zelve in de volgende kreupele rijmen, die in het begin van zijn reisboekje gedrukt zijn, bekent:
Naer dat ik Broer Jan Van der Linden
Twaelf jaer het Provinciaelschap bedienden,
Kreeg consent door myn' lange beden,
Jeruzalem en 't heylig Land te betreden,
Den derden Paeschdag gaf ik my op den togt,
Sinte Catharina-dag was de Reyse volbrogt,
'T was in 't jaer zestien honderd dry-en-dertig,
Godt helpt my met zyn grati' bermhertig,
Den 20n Maart 1633, zijnde den derden Paaschdag, verliet hij 's morgens vroeg ten 4 ure, in gezelschap van zijnen biechtvader, pater Pussenius, procurator der Predikheeren, de stad Antwerpen; beide vaarden naar Brussel en reisden voort tot Halle. Den 1n April vertrokken zij met den vrachtwagen naar Parijs, waar zij den 9n dier maand aankwamen en negen dagen verbleven. Het komt ons voor dat broeder Jan liefhebber was van eene lekkere tafel, want na zijn vertrek uit Parijs bestaat zijne grootste zorg in de opsomming van al de steden en dorpen, waar hij ‘peysterde.’
Te Marseille aangekomen, werden zij er door een Antwerpschen koopman, met name Pieter van Respanien, zeer vriendelijk ontvangen. Na er veertien dagen op het vertrek te hebben
| |
| |
gewacht van een schip dat zeilree was, vonden zij eindelijk plaats op eene galei, Libertas geheeten, elk voor eenen patacon daags, de kost inbegrepen. Den 24n Mei kwamen zij te Genua aan land en werden er door den consul der Nederlanden, Hendrik Meulemans, deftig onthaald. Er lagen juist twee Hollandsche schepen gereed om naar Cyprus te stevenen, de Salamander en de St.-Marten. De consul zorgde voor hunnen overtocht op het eerste vaartuig, en kwam met den kapitein Kornelis Clasens overeen, dat de beide reizigers elk een gulden per dag zouden betalen. Daarenboven noodde hij hen 's middags aan zijne tafel en gaf hun aanbevelingsbrieven mede voor Daniel Van Steenwinkel, consul der Nederlanden op het eiland Cyprus.
De Salamander was een sterk schip; behalve Jan Van der Linden en pater Pussenius, had het zestig manschappen en veertig stukken geschut aan boord; de St.-Marten telde slechts veertig koppen en twaalf kanons. De beide vaartuigen moesten zooveel mogelijk te zamen blijven, maar de wind was niet gunstig en de reis ging niet snel vooruit, en tot overmaat van ongeluk kreeg broeder Jan de zeeziekte. Dit moet evenwel niet zeer erg geweest zijn, want hij weet te vertellen dat de Salamander voorbij het eiland Elba en de rots Monte-Christi vaarde en dat men den 24n Juni het anker op de reede van Cyprus kon laten vallen.
Er kwam een Antwerpenaar aan boord, met name Antoon Jansen Duvelaer, welke de twee reizigers in zijn huis wilde doen vernachten; maar deze namen hunnen intrek bij den consul, den heer Van Steenwinkel, te Arnica. Deze poogde hun het verder reizen te ontraden, aangezien er tusschen den emir van Sydon en den sultan een oorlog op handen was. Toen hij evenwel zag dat hun voornemen onwrikbaar was, bezorgde hij hun eene plaats op een klein Grieksch schip, met zout geladen en dat naar Sayd vaarde, alwaar de consul Hendrik Walkaert, geboortig van Nijmegen, en een jonkman van Amsterdam, Edward van Blyenberg, die bij hem inwoonde, hen verwelkomden. ‘Zy waeren woonagtig in den gemeynen camp, zoo noemen zy de huyzen ofte herbergen, die daer veel over-al in het land zyn voor de Reyzigers: het is te gelyken als hier het Oostershuys, daer alle slach van volk herbergde, en daer zyn verscheyde Weirden van alderley taelen, die de Reyzigers nae hun geld opdissen.’
Deze consul bracht insgelijks vele bezwaren in tegen het voortzetten hunner reis; maar toen zij hem integendeel verzochten hen te helpen in het volbrengen hunner belofte, bezorgde hij hun paarden en mokers (leidslieden) en gaf hun tevens aanbevelingsbrieven mede voor Pieter van Beysterveld, consul te St.-Jan d'Acre.
In den namiddag van 1 Juli trokken zij verder. Onderweg ontmoetten zij eene bende van ruim drie honderd man, op paarden, kemels, muildieren en ezels gezeten, die een slot of kasteel hadden geplunderd en nu met hunnen buit wegijlden. Zij reden onze twee pelgrims, die bevreesd waren, ongemoeid voorbij, en deze kwamen in den namiddag te St.-Jan d'Acre, ‘hetwelk, zegt broeder Jan, eertyds eene wondere schoone stad is geweest, zoo het wel blijkt aen de puynhoopen der zelve, zoo van Kerken, Poorten, Vesten, als Paleyzen.’
Door den consul vriendelijk ontvangen, sliep broeder Jan in eene kamer, waar een jaar te voren een jonge Antwerpenaar, Balthazar Van Meurs, gestorven was. Den 4n Juli vertrokken zij te paard en in den vooravond kwamen zij te Nazareth, ‘hetwelk nu geene stad, maer kwaelyk een dorp gelyk is, doch het Klooster van de Minder-Broeders is wat sterk opgemaekt tegen den aenstoot der Arabiers en Roovers.’
De paters voorzagen hunnen knapzak met eetwaar, alsook met eene flesch wijn en de mokers bezorgden hun elk eenen Turkschen mantel en eenen tulband, ten einde door hunne vreemde kleeding de aandacht niet op zich te trekken, want het land was vol krijgsbenden. Te Naplouse vonden zij drie Grieksche christenen, die met hen naar Jeruzalem reisden. Eindelijk mochten zij het doel van hunnen tocht bereiken, en nu geven wij aan broeder Jan het woord, om zelve ons zijne indrukken te verhalen. Ziehier letterlijk wat hij weet te vertellen:
‘Ten laatsten kreegen wy Jeruzalem in het gezigt, daer wy zeer om verblyd waeren; wy dankten Godt van zyne gratie, kusten de aerde, ende lazen den Te Deum Laudamus, om dat Godt ons zoo verre had laeten komen, daer wy zoo nae verlangt, en zoo vele moeyte om gedaen hadden met groot gevaer.
Een quartier-urs van Jeruzalem bragten eenige persoonen, uyt eene plaetse als of het een Gasthuys geweest had, koel water, om te drinken voor ons en onze peirden, zy booden alle voor-by gangers te drinken.
De ryke Turken hebben voor een gebruyk, die eenige almoesse willen agterlaeten, dat zy tot eene gedenkenisse op de wegen, ofte ergens daer het hun noodig denkt te wezen, eenige putten doen maeken, en bezetten daer toe, om de zelve te onderhouden, eenig volk: om in den dag te putten: ofte andere laeten eenige fonteynen van verre leyden, om het water by de wegen te brengen voor de voor-by gaenders.
Op vele plaetsen hebben wy gezien, dat by zulke putten ofte fonteynen begraef-plaetsen waeren, die alzulke persoonen hadden doen maeken, die daer begraeven waeren, alzoo zy hun laeten voorstaan, dat hunne zielen daer voor laevenisse zullen hebben; andere laeten op zommige plaetsen bruggen maeken tot gerief van de Pelgrims.
Dan zyn 'er, die met ledere zakken van boks-vellen water aen den hals draegen langs de straeten, en bieden het zelve aen alle persoonen met eene vergulde schaele, en een spiegelken, om hun te spiegelen, die het begeiren; deze zyn persoonen als Religieusen, en daer toe zyn zommige almoessen bezet: want zy meynen ook, die eenen dronk koud water aen zynen evenaesten geeft, dat hy zynen loon niet zal verliezen.
Daer word op zommige plaetsen wel eene myle ofte twee wyd, water geleyd met gemetste goten ofte kanaelen, zoo onder als boven de aarde, het welk niet alleen zeer groote moeyte, maer ook veel geld gekost heeft.
Andere stellen aen de hoeken ofte straet-wegen bakken, die altyd bezorgt worden met water, en een potken, daer by hangende, om te scheppen en te drinken.
Andere doen ook eenige kwaede wegen effenen, het zij op bergen ofte passagiën, en zij gelooven, dat zulks hunne ziele te spade zal komen, ofte voor de gene daer zy het voor doen maeken.
Als wij op twee musket-scheuten nae-by de stad waeren,
| |
| |
zoo kwamen ons twee Turken te voet tegen, en begonsten op ons dapper te kyven, den eenen dreygde ons met eenen stok, ik zeide la Machari, en wees op onze leyds-lieden, die voor gingen, waer de Turken zeer tegen kyfden, en deden ons van de peirden zitten, het welk wy deden, en groetten hun op hunne wyze en lieten ons alzoo stil door gaen, leydende onze peirden nae de stad.
De Turken willen niet lyden, dat de Christenen op eenige beesten zoo nae by de stad ryden, voornaementlyk als zy te voet zyn, alwaer het ook maer op eenen ezel.
Als wy in de stad van Jeruzalem kwamen, zoo deden wy zeggen in het Klooster, dat daer twee Pelgrims waeren, die terstond gingen by den Saniacus, (dat is den oppersten van de stad) om toelaetinge van binnen te komen; dit gedaen zynde, kwam den Procurator van de Minderbroeders, genaemt Pater Gabriël, dezen haelde ons in en leydde ons ter zyden door verscheyde kleyne straetjens, maer onze peirden wierden langs eenen naederen weg nae het Klooster geleyd, ende als wy aen het Klooster kwamen, waeren daer vier Gedeputeerden, om ons te onderzoeken, of wy iet hadden het gene Tol schuldig was; maer niet vindende, wierden boven in het Klooster geleyd, want het Klooster staet op de tweede verdiepinge, onder zyn stallen en pakhuyzen: wy wierden van alle de Paters vriendelijk ontfangen, en wierden eerst geleyd in hunne Kerke van S. Salvator.
Een weynig onze devotie gehouden hebbende, bragten zy ons in hunnen Refter, daer wy het avondmael hielden en redelyk nae staet opgedischt wierden, ende alzoo wy grootelyks vermoeyt waeren, voornaementlyk door de groote hitte, als wy des vrydags den 8 July binnen Jeruzalem gekomen waeren, leydde men ons in de Kamers beneden, daer het wat koel was.
Ende 's anderdags op eenen zondag den 10 July hielden wy onze devotie, ik hadde my doen ader-laeten, want ik kleynmoedig was door de groote hitte.
Des zondags 's agternoens naer de Vesperen, bereydden hun de Paters van de Minderbroeders tot eene Processie, elk met eene brandende keirsse, zynde daer by nog vele weireldlyke Katholyke van Jeruzalem, ook alle met keirssen, wy twee wierden voor den hoogen Autaer van S. Salvator geleyd, en zoo ging de Processie uyt de Kerke nae den Pand, daer was een Tapyt gespreyt, en eenen stoel met zyde laken behangen, ook eenen koelbak met water en welriekende kruyden en bloemen daer in: wy wierden den eenen naer den anderen op den stoel gezet, en den Dirarius, genaemt Pater Joannes Badoldada, (mits den Guardiaen nae Aleppo was) dede het Officie, zyne mouwen wierden met een rood zyden snoer opgebonden, ende eenen witten doek voor gedaen.
Onze voeten in het water zettende, knielde den Vicarius voor ons neder, en waschtte wel degelijk onze voeten: den slinken voet droogende, maekte daer een kruys op, ende kuste hem, daer naer den regten voet gedroogt zynde, wierd van alle de Minderbroeders, ende ook weireldlyke persoonen gekust.’
Nadat broeder Jan het dal van Josaphat, den Olijfberg, het hofken van Oliveten en andere merkwaardige plaatsen had bezocht, beschrijft hij op zijne eigenaardige wijze de kerken van Golgotha en van het Heilig Graf. Ziehier een gedeelte van zijn wat al te wijdloopig relaas:
‘Den ingang van de Kerke van Golgotha is aen den zuyden, gelyk Onze Lieve Vrouwe Kerkdeure by het groot Kerkhof, ook met twee poorten, fraey werk, maer de eene nae de regte hand is toegemetst, en tusschen beyde staet eenen dikken muer gemetst als eene bank ofte tafel, en is de zitplaetse van de gecommitteerde Turken, die de Kerke open doen, en noteeren de persoonen, die daer in en uytgaen, daer word dan een tapyt open geleyd daer zy op zitten met gekruyste beenen als de kleermaekers, en de Minderbroeders die brengen hun dan wat lieffelyks, om te eten, ende eenen teug gesuykert water, want den wyn in hunne Wet van Mahomet verboden is.
De deure dan open gedaen zijnde, om in den Tempel te gaen, welke deure een vierkant gat heeft, daer men die in den Tempel zyn, hunnen nooddruft door geeft, elk van zyn volk, die in de stad woonen. Zoo vind men eerst in het gaen van den Tempel den steen der Zalvinge, daer onzen Heer is op gezalft geweest, als hy van het kruys is gedaen van Nicodemus en Joseph van Arimathea.
Nu, de Kerke van het H. Graf staet nae het westen, ende is als den beuk van onze Kerke, zy is groot en rond met pilaeren, en binnen rond zonder galderyen, met Kapellen, gelyk de Kerke tot Aken is: het dak is van ceder-hout gemaekt, met lood gedekt, en heeft een groot rond open gat boven in het midden, daer het licht door komt: want daer anders geen licht in dezen Tempel komt als door dat gat, maer is klaer genoeg, onder dit open gat staet het H. Glorieus Graf van onzen Heer.
De Kerke van het H. Graf is rond zoo wy gezeyd hebben, en versiert met twee ryen van pilaeren, de eene boven de andere, de onderste rye heeft twaelf ronde en acht vierkante gemetste pilaeren, overhand geschokiert, de binnenste ronde van de Kerke behelst op de regte linie ofte in haer kruys twee- en-zeventig stappen, waer door men ligtelyk bemerken kan haere grootte.
Het onderste deel van den vloer tot aen de kapiteelen van de pilaeren heeft eertyds met marmere plaeten bezet geweest van de gemetste vierkante pilaeren, die van de Mahometaenen genomen zyn ende gebruykt tot het cieraed van haeren Tempel van Salomon, zoo dat deze Kerke hier van berooft is, en de bogens zyn vercierd geweest met kleyne steenen van verscheyde couleuren, daer men nog geheel veel van ziet, en heeft een wonder schoon werk geweest: die twee ryen pilaeren, hebben ook zoo verciert geweest, en daer is eene Galdery onder en boven, die rondom gaet, het welfsel van de Kerke is gemaekt van saemen-gevoegde Ceder-Houten, bedekt met lood, in het midden is een groot rond gat, daer het licht doorkomt, en is zoo wyd als de Spelonke, ofte de Kapelle van het H. Graf ons Heere, de welke hier regt onder staet, de zelve is uyt eene steenrotse gehouwen, ende van buyten zeskant, en is verdeyld in twee deelen, het voorste inkomende staet nae den oosten, en word genoemt de Voor-Kapelle, en het ander nae den westen behelst het heylig Graf ons Heere, en word genoemt de Spelonke ofte het Graf ons Heere, het is al gedekt met lood en platte dakken, hoog veertien voeten van den vloer, daer op staet tot sieraed als een torentjen met twaelf pilaerkens, boven ook met lood gedekt, want als het regent valt het water op deze Kapelle door het gat van het dak van de ronde Kerke, het welk met kleyne gootjens afgeleyt word.
De binnenste Spelonke is met witte marmere plaeten bedekt, maer door den rook van vijftig brandende Lampen niet kennelyk.
Het behelst acht voeten in de lengde ofte diepte zoo men inkomt, en zeven in de wydde ofte breedde, het meeste deel bestaet in den Autaer, die over de plaetse is daer Christus begraeven heeft gelegen met het hoofd nae den westen, en is aen de regte hand als men inkomt nae de noordzyde acht voeten lang, gelyk de Spelonke ook is, en vier voeten breed en dry voeten hoog, zoo dat men maer dry voeten breedde en spatie heeft, om te staen ofte te knielen; daer konnen maer vier persoonen seffens gemakkelyk in staen.
| |
| |
Het H. Graf is niet gelyk eene uytgehaelde Tombe, zoo vele meynen en gelyk men schildert, maar is als een kamerken, daer onzen Zaligmaeker in geleyd was op den vloer, hem brengende door dat kleyn deurken met het hoofd voorwaerts, zoo dat zyne voeten kwamen nae den Choor van Golgotha, dat is nae den oosten, alzoo dat de gene, die zagen door het deurken van de Spelonke, ligtelyk hebben konnen zien de plaatse, daer het Lichaem van Christus gelegen had, en, zyn laken met den zweetdoek, het welk zy niet zouden hebben konnen zien, indien het uitgehouwen had geweest als eene tombe ofte kiste.
De Voor-Kapelle is van buyten vierkant, nogtans van binnen nae de zyde van de Spelonke is zy rond, den vloer is met marmer geplaveyt en de zy-mueren van gelyken met marmere plaeten bezet, ende heeft van beyde zyden een vensterken, daer het licht door-schynt: men komt daer van de oostzyde in en de deure is hooger en wyder als het deurken van het heylig Graf, in deze Kapelle hangen aen het welfsel twaelf brandende Lampen, en aen de deure hangt ook eene, en rondom het H. Graf van buyten hangen zes Lampen.
Eene zaeke is te verwonderen in deze Kerke, dat men daer hoort de stemmen, zang, ceremoniën, habyten, ende manieren van zoo vele verscheyde menschen, die hier uyt alle plaetsen en hoeken der weireld komen, de welke, alhoewel zy verscheyden zyn in vele zaeken, nogtans overeenkomen, dat zy den Heer Jesus loven, belyden, en in hem gelooven.’
Na alles goed bezichtigd te hebben togen onze twee pelgrims op weg naar Bethlehem, waar een schoon klooster der Minderbroeders was, ‘met sterke mueren als een Kasteel.’ Zij werden er vriendelijk ontvangen en welkom geheeten. Verder zegt broeder Jan: ‘wierden wy geleyd van de Religieuzen nae den Refter, alwaer wy met de zelve het avondmael hielden, ende wel getracteerd waeren na Staet. Godt lof.’ - Men ziet dat dit onthaal den man pleizier deed!
Het stalleken van Bethlehem beschrijft hij als volgt:
‘Aen de slinke zyde van de plaetse van de Geborte Christi staen dry marbere pilaeren die het welfsel onderhouden, daer gaet men tusschen met dry treden leeger af in de plaetse van de heylige Kribbe, die mede van den zelven steen is van de Spelonke, daer de beesten uyt geëten hebben, gelijk'er in dit land vele zijn, die tot stallen en ook wel tot wooningen gebruykt worden.
De heylige Kribbe staet aen de regte hand als men daer inkomt, en zy is eenen voet en half hoog van den vloer, en wat meer als eenen halven voet diep, vijf voeten lang, en twee voeten en half breed, bekleed met witte marbele plaeten, aen het hoofdeynde van de Kribbe nae de regte hand, staet in den witten steen, als eenen ouden man, met eenen grooten langen baerd, en eene kappe, die de spelende nature daer in gebrogt heeft, als of het van eene konstige hand met zwarte trekken daer gemaekt was geweest.’
Na nog een uitstapje naar Hebron, enz. reden zij, op ezels gezeten, naar Jeruzalem terug, waar zij nogmaals de kerk van het Heilig Graf gingen bezoeken en alsdan de terugreis naar het vaderland aanvaardden langs Rama, Jaffa, Acori, Sydon en Cyprus. Dit eiland prijst broeder Jan bovenmate; hij zegt er van:
‘Chyprus is een van de heerlijkste en vrugtbaerste Eylanden van de weireld, gelegen op de hoogte van de zwarte ofte middelandsche Zee, zig strekkende van den westen nae den oosten, ontrent honderd van onze mylen, zyne vrugtbaerheyd is te bemerken, mits onze Schepen daer hunne laedinge kwamen haelen, ende niet anders mede bragten als geld, want dit land heeft alle dingen, die men bedenken kan by zig zelven, ende alles het beste van de weireld, zoo ik bevonden hebbe.
Als, te weten het beste brood, het beste vleesch, ook gevogelte in groote menigte, de beste en de sterkste wynen, ende goeden koop: want wy hadden een vat van 300 potten laeten vollen, het gene wy mede in 't schip namen, en het koste ons maer vijf Realen van achten, wy kogten veertien patrijssen en dry haezen voor zes schellingen, een schaep, waer van den steirt alleen tien ofte twaelf pond woeg, hadden wy voor een stuk van achten, eenen os, den grootsten, die men hier ziet, kooptmen daer voor vijf ofte zes Realen van achten, ende zoo voort alle dingen vervolgens.’
Het vertrek van Cyprus, op een koopvaardijschip had in den nacht van 4 September plaats. De reis ging voorspoedig; doch den 17n ontmoetten zij een groot Turksch rooverschip dat hen naderbij kwam.
‘Wij waeren vervaerd,’ zegt broeder Jan, ‘doch ziende, dat ons scheepsvolk zoo kloekmoedig was, en hun tot vegten zoo bereyd maekte, deden wy eenige flesschen van onzen wyn tappen, want wy wel 500 potten wyn te schepe hadden, het welk hun goeden moed gaf en my ook, ik eischte twee musketten, om altyd eene scheute goed te hebben.’
Het kwam evenwel tot geen gevecht; het rooverschip verwijderde zich zonder een schot te lossen. Er werden nog talrijke andere verdachte vaartuigen opgemerkt; doch men kon deze in tijds vermijden, en den 7n October had de aankomst te Marseille plaats. Aldaar vonden zij zeven jongelingen van Antwerpen, die naar Rome reisden. Pater Pussenius ging met hen mede, en broeder Jan vertrok den 12n October alleen over Lyon naar Parijs, waar hij eerst den 3n November aankwam. Hij werd door de talrijke aldaar verblijvende Nederlanders zeer wel ontvangen en bleef er veertien dagen uitrusten, ‘om, zegt hij, van langer hand onze loght, die ik zeer naederde, gewoon te worden.’
Den 25n November, 's avonds, twee uren na het sluiten van de stadspoort, was broeder Jan te Antwerpen terug, waar hij door zijne medekloosterlingen hartelijk werd verwelkomd en gefeest.
In de kerk van den H. Augustinus, alhier, hebben wij onlangs een groot, in rood fluweel gebonden misboek gezien, met zilveren slot, waarop het volgende staat gegrift:
1629
Br. Jan van der Linden pater van de Cellebroeders
16 +/+ +/+ 33
Br. Jacob Joris.
Waarschijnlijk werd dit tot herinnering van zijnen pelgrimstocht vervaardigd, evenals een marmeren gedenkteeken dat vroeger in zijn klooster heeft bestaan. Hoe het zij, toen hij van al zijne vermoeinissen was uitgerust zette hij zich onverpoosd aan het opstellen van zijn reisverhaal. Zooals men uit de door ons meegedeelde brokken heeft kunnen zien, is de stijl - zelfs voor den tijd waarin hij schreef - zeer ellendig, en de liedekens en andere rijmelarij die het aanvullen, zien er
| |
| |
nog armzaliger uit, hetgeen evenwel niet belette dat het boekje tot in het begin dezer eeuw in de scholen tot leerboek werd gebruikt. Het kwam reeds in 1631 van de pers, onder den weidschen titel van Heerlyke ende gelukkige Reyze nae het heylig Land ende Stad van Jeruzalem, beschreven en bereysd door Broeder Jan Vander Linden, Pater van de Cellebroeders tot Antwerpen, in 't jaer ons Heere 1633. - Tot stigtinge en vermaek van de Jongheyd, die geirn wat nieuws lezen. - Leest, begrypt ende onthoud.
Het eerste deeltje beslaat 72 en het tweede slechts 56 bladzijden, dus dat het werkje gemakkelijk had kunnen vereenigd blijven; doch het werd in twee deeltjes gescheiden: ‘mits de geheele Historie de kinderen te groot zoude wezen, ende den boek by-na versleten zoude zyn, eer den zelven ten eynde zoude komen.’ Met zijne Duitsche letters, doorspekt met schriftdruk, was het een leerboek voor meerdergevorderden. Aan mijne brave moeder, welke den 4n Februari 1853, in 68-jarigen ouderdom, overleed, had het, in hare jeugd, ook nog tot schoolboek gediend. Het werd ontelbare malen opnieuw uitgegeven; het door ons voor het schrijven van dit opstel benuttigde exemplaar, in klein kwartoformaat, met eenige houten plaatjes versierd, is gedrukt: Tot Gend, by J. Begyn op d'Appel-Brugge in den Engel.
Broeder Jan Van der Linden is den 26n Februari 1638, in zijn klooster overleden, dus slechts vijf jaren nu zijne pelgrimsreis.
Antwerpen.
J. Staes.
|
|
Auteursrechtvrij