De Vlaamsche School. Jaargang 24

[p. 29]

Patriotten en Sansculotten.

Herinneringen uit dit woelige tijdvak.
III.

Te Meenen, in West-Vlaanderen, leefde een oude Belgische soldaat, kolonel Van der Meersch, welke zich met dien graad uit den Oostenrijkschen

Generaal Van der Meersch.

dienst eervol had teruggetrokken. Aan hem werd het opperbevelhebberschap opgedragen over de patriotten. Hij begaf zich naar de Hollandsche grenzen en stelde zich aan het hoofd van het vaderlandsch legertje, dat, omtrent 3000 man sterk, slecht gewapend en nog slechter ingericht was. Welhaast zakte hij af naar Hoogstraten, en wel voorziende dat hij in het open veld onmogelijk de Oostenrijkers zou kunnen weerstand bieden, verschanste hij zich te Turnhout, waar hij door zijn wijs beleid en met medehulp der Turnhoutenaren, een volkomen zegepraal op den vijand behaalde, ofschoon deze veel machtiger was dan hij. Drie kanons werden buit gemaakt, en dit was de eerste artillerie der patriotten.

De zegepraal van Turnhout had overal den geestdrift doen ontvlammen. Het gansche land door wapperde de vlag van den opstand, en de Oostenrijkers, door den schrik als verlamd, moesten de eene stad na de andere ontruimen. Keizer Jozef II werd door het nationaal congres vervallen verklaard van den troon, en den 27ⁿ Februari 1790 deed het beruchte Heintje Van der Noot, vergezeld door den kanunnik Van Eupen, te Antwerpen zijne waarlijk vorstelijke intrede. Zij kwamen langs de Berchemsche poort, in rijtuig gezeten, in de stad; al de gilden en ambachten, benevens de vrijwilligers, waren te been en onder de wapens. In de O.-L.-Vrouwekerk werden zij door de geestelijkheid ontvangen en welkom geheeten. In het groot portaal prijkte Heintje's borstbeeld, met eene eiken kroon versierd. Er werd een plechtig Te Deum gezongen, waarna er op het stadhuis een banket plaats had ter eere van den zoogezegden verlosser van het vaderland en des avonds was de gansche stad schitterend verlicht. Iets wat nog meer bewijst dat Heintje toen als een halve heilige werd vereerd, is dat zijn levensgroot borstbeeld nog lang daarna in de Burchtkerk was te pronk gesteld.

De Oostenrijkers waren uit onze stad op het kasteel teruggeweken, hetwelk door de patriotten belegerd werd. Vlijtiger dan ooit ging men nu voort met het aanwerven van vrijwilligers, en den 22ⁿ Maart werden er door den eerw. deken Werbrouck, in de Jezuïetenkerk, twee vaandels plechtig gewijd, beide prachtig geborduurd en bestemd het eene voor de compagnie burger-vrijwilligers van kapitein Beeckmans, en het tweede voor de compagnie van kapitein Molyn. Op het eerste las men in gouden letteren:

Religio et Patria,

op het andere stond, insgelijks in gouden letteren, het volgende opschrift:

D. Virginis ope Civium Saluti.

[p. 30]

Den 29ⁿ Maart, 's morgens ten 7 ure, werd het kasteel aan de patriotten overgegeven, en reeds ten 11 ure werd er daarvoor in de O.-L.-Vrouwekerk een Te Deum gezongen. Eenige dagen nadien werden er in al de kerken der stad nog missen gecelebreerd, om God voor die overgave te danken.

Toen het kasteel in de macht der patriotten was, werden de daar verblijvende Vijgen er afgehaald en in verschillende steden gevangen gezet. Aldus werden burgemeester Torfs en de heeren Van

Slag van Turnhout.

Camp en Beeck naar Brussel gestuurd; de heeren Van den Broeck, D'Haen, zoon, en La Rosse, procureur, naar Leuven; de drukker Spanoghe, Coleng, vader en zoon, en Macmahon, naar Thienen; D'Haen, notaris, de heer Kuypers en de baron Neyhof, naar Diest.

Op het kasteel had men een onmetelijken voorraad oorlogsmaterieel gevonden en ongeveer drie weken na de overgave, werden er niet minder dan 90 karren met kanonballen, kardoezen, en anderen krijgsvoorraad uit Antwerpen naar het leger der patriotten gezonden.

Niet alleen te Antwerpen, maar ook in andere steden ging Heintje Van der Noot inmiddels voort, zich als een koning te laten huldigen. Doch dit alles was echter niets anders dan eene noodelooze praalvertooning, waardoor men slechts een oogenblik de aandacht kon afleiden van den hoogst ernstigen toestand, waarin het land verkeerde. Inderdaad, welhaast was het ter onzer kennisse gekomen, dat de verdeeldheid tusschen de leiders der omwenteling, Van der Noot en Vonck, buitengewoon was toegenomen. De eerste wilde, zooals gezegd is, de oude voorrechten en privilegiën van adel en geestelijkheid ongeschonden behouden, terwijl Vonck integendeel een meer volksgezind regeeringstelsel zocht in te voeren. De partij van dezen laatste was echter onmachtig en had dikwijls vervolgingen te onderstaan van hare tegenkanters. Dit ging zooverre dat Vonck eindelijk gedwongen was het land te verlaten. Generaal Van der Meersch, van Vonckisme verdacht, werd eensklaps aangehouden en als gevangene in het kasteel van Antwerpen opgesloten. Dit was ongetwijfeld om hem te beloonen voor al de diensten, welke hij aan het vaderland had bewezen!

Het opperbevel over het leger der patriotten werd nu aan eenen vreemdeling, generaal von Schönfeld, toevertrouwd. Dit gaf alweer aanleiding tot veel misnoegen, want Van der Meersch telde talrijke aanhangers. En dit misnoegen groeide nog aan, toen hier welhaast de bedroevende tijding werd aangebracht, dat de nieuwe generaal eene geduchte neerlaag had geleden. Hoe het ook zij, wij leefden hier tusschen de hoop en de vrees. Elken avond had er een beeweg plaats uit O.-L.-Vrouwekerk, waarbij duizende personen aanwezig waren die den rozenkrans baden, om van den hemel te bekomen dat ons leger toch maar de overwinning zou behalen in dien zoogenaamden heiligen oorlog tegen de Oostenrijkers.

De vaderlandsliefde werd overal geweldig aangeblazen, en het ontbrak waarlijk aan geene vrijwilligers, want alwie soldaat wilde worden, ontving eene soldij van tien stuivers per dag. Van daar dat ze door de keizersgezinden onder den spotnaam van ‘tienstuiversgasten’ werden aangeduid. Daarbij was onze stad nog vol burgers die soldaatje speelden; maar met al die soldaterij was er schrikkelijk weinig werk. Het is waar, de arme menschen moesten daarom voor geenen honger beducht zijn; het armbestuur zorgde ruimschoots voor de behoeftigen, en ook sommige kloosters, welke hier destijds buitengewoon talrijk waren, deelden levensmiddelen uit. Alzoo werd er dagelijks voor de poort van het klooster der kapucijnen, op de Paardenmarkt, eene volle ton soep op de straat gezet, welke door de arme lieden met kruiken en emmers gretig werd weggehaald, al was die soep dan ook niet van de beste soort, zooals men wel kan denken.

Te midden der Brabantsche revolutie, vernamen wij hier de tijding dat keizer Jozef overleden was. Hij werd door zijnen broeder Leopold opgevolgd. Deze, zonder verder bloedvergieten een einde willende stellen aan de omwenteling, liet eene keizerlijke verklaring uitgaan, inhoudende algemeene kwijtschelding voor het gebeurde tijdens den opstand en de stellige belofte van aan het land al de voorrechten terug te geven, die het onder de regeering van Maria-Theresia had genoten. De geesten waren echter al te zeer opgewonden om hieraan gehoor te verleenen; men wilde vrij zijn van het Oostenrijksche juk, en het keizerlijke manifest werd, bij trommelslag, op de Beurs openlijk verbrand.

Er werd nu eene openbare inschrijving voor het bekostigen van kanons geopend, waarbij de geestelijkheid en de adel zich door milde giften vooral deden opmerken; ook de burgerij en zelfs het schoone geslacht wilde hierbij niet ten achter blijven;

[p. 31]

want iedereen zou in die vaderlandsche offerande het zijne bijbrengen. Herhaaldelijk waren wij getuige van gekke optochten, die wel eenigszins aan vastenavond deden denken. Nu waren het de gilden, dan de vrouwen wier mans ten oorlog waren getrokken,

Joseph II.

dan weer de dienstmeiden, de strijksters, enz., welke hare spaarpenningen naar het bisdom brachten. Al deze inschrijvingen en offeringen van en voorkanons hebben meer dan honderd duizend gulden beloopen.

Keizer Leopold, ziende dat men naar zijne vredelievende verklaringen niet wilde luisteren, besloot alsdan, den opstand met kracht te onderdrukken. Nu werd er, op bevel van Heintje Van der Noot, eene algemeene kruisvaart gepredikt.

Het gansche land werd te wapen geroepen, en inderdaad, uit al de dorpen in den omtrek zag men dan ook de landlieden bij geheele scharen naar het leger vertrekken. Zij werden door den edelman van het dorp aangeleid en door den pastoor of een anderen geestelijke vergezeld. De uitrusting van deze geïmproviseerde soldaten was zoo zonderling en schilderachtig als men het zich maar zou kunnen verbeelden: hier en daar bemerkte men een ouden soldatenfrak, allerhande soort van geweren en pistolen, verroeste sabels, zeissen en pieken. De gegoede boerenzoons, op hunne eigene paarden gezeten, dienden tot ruiterij. Deze dorpssoldaten hadden intusschen ruimschoots voor hunnen mondvoorraad gezorgd: op iederen troep volgden eenige karren, geladen met hespen, boter, brood, zakken meel, tonnen bier, enz. Zij moesten dus niet bevreesd zijn van honger te zullen sterven.

In het begin van September 1790 werd hier ook een korps vrijwilligers op de Meir gemonsterd, en rond 9 ure vertrokken zij, onder het bevel van jonker van Praet, die er kolonel van was, langs de St.-Jorispoort, naar het leger.

Het getal der kruisvaarders werd op achttien of twintig duizend man berekend. Toen zij echter tegenover eenen goed geoefenden vijand stonden, beving hen de vrees, en alle middelen om

[p. 32]

hun moed in te spreken bleven vruchteloos, zelfs toen de pastoors, met het kruisbeeld in de hand, hen in 't gevecht wilden voeren. Bij het eerste kanonschot kozen zij in allerhaast, met achterlating van al hunne mondbehoeften, het hazenpad en keerden ijlings naar hunne haardsteden terug. Wij zagen hier gansche troepen aankomen, welke de vrees voor den vijand in de hielen zat. Maar alvorens verder te trekken, plunderden zij het bureel van weldadigheid en namen de schoenen en broeken mede, welke er in voorhanden waren.

Er werd nog een laatste oproep aan de gansche Belgische natie gedaan; doch deze wapenkreet vond geenen bijval, alhoewel er nu aanzienlijke voordeelen aan de vrijwilligers werden beloofd. Men hield zich rustig, in het vooruitzicht van den naderenden vijand; de geestdrift had plaats gemaakt voor de vrees, en den 6ⁿ December 1790 rukten de Oostenrijkers, zonder slag of stoot, de stad binnen, na vooraf Brussel te hebben bemachtigd. De Brabantsche omwenteling was afgeloopen, waaruit Antwerpen niet het minste voordeel had getrokken, maar die haar integendeel zeer veel geld en menschenlevens had gekost.

De terugkomst der Oostenrijkers en de onderwerping van het vaderland aan het vreemde beheer werden in O.-L.-Vrouwekerk, met een plechtig Te Deum gevierd. Er werd eene algemeene genade verleend, behalve voor de kopstukken van den opstand, welke dan ook, voor de gevolgen vreezende, in tijds het land hadden verlaten en vrijwillig in ballingschap waren gegaan.

Het was er echter verre van af, dat de geesten hier tot bedaren waren gebracht; bij den meesten hoop was de ontevredenheid nog zeer groot en de patriotten konden hunnen afkeer voor den nieuwen staat van zaken moeielijk verbergen. Evenwel was het gevaarlijk er openlijk voor uit te komen, want de stadvoogd had gedreigd, met elke oproerige samenscholing kort spel te zullen maken, en men vreesde te recht, dat hij zijne bedreiging zou uitvoeren.

(Wordt voortgezet.)

Jos. Staes.

Elk onderwijs als mededeeling en aanprijzing van eene bepaalde opvatting loopt gevaar zelfstandigheid tegen te werken, den geest te verslaven. Indien aan den eenen kant alleen gegeven, aan den anderen kant alleen ontvangen wordt, kan geen ontwikkeling van het oordeel bevorderd worden.
Dr. C.M. Francken.