De Vlaamsche School. Jaargang 23

P.P. Rubens.
(Vervolg van blz. 95.)

Rubens liet een aanzienlijk getal zoo roerende als onroerende goederen na. In het belang der verschillende staken waartusschen zij moesten verdeeld worden, werden er onmiddellijk maatregelen voor de scheiding genomen. Op 8 Juni 1640 en volgende dagen, deed Rubens' weduwe ‘mette voors. voorkinderen en de testamentelycke momboirs, door den notaris Guyot, inventarieren ende beschrijven alle de schilderyen, consten, antiquiteyten, erfbrieven, stucken ende bescheeden van erffelijke goeden, inden voors. sterffhuyse bevonden.’

Den 23ⁿ Juli daarna, werden ‘met consente van de voors. voorkinderen ende testamentelycke momboirs, ende ten overstaen oft interventie van Heer Robrecht Tucher, Ridder ende Binnen-Borgemeester, ende Mr. Franchois Vecquemans, Greffier respective deser stadt, als Commissarissen daertoe gedeputeert, by appoinctemente collegiael van den 21 July anno 1640 (zie Archievenblad, d. ii, blz. 72),’ aan Rubens' weduwe aengeschadt by Jan Lindemans ende Peeter Fraeyenborch, gesworen schatters ende oude cleercoopers deser stadt, allen den huysraet ende meubelen van den voors. sterfhuyse, vuytgenomen haer statdsvoordeel (zie de Costuymen van Antwerpen, blz. 183, uitgave van 1582), ende den goederen den voors. voorkinderen aengeschat, loopende ter somme toe van vier duysent seven hondert dry en negentich gulden ende acht stuyvers eens.’

‘De cleederen van den voors. heer aflyvigen werden ten huyse van den voorgenoemden Jan Lindemans vercocht (!) ter somme toe van een duysent dryennegentich guldenen ende eenen stuiver eens, al naer luyt van den schatboeck ende vercoopboeck daeraff synde, byden gesworen clerck Guilleam Govaertssen onderteeckent.’

Een jaar later, den 26ⁿ Augustus 1641, ‘soo hebben Adam van Crolom ende Franchois van Roye, gesworen oude cleercoopers ende schatters der stadt van Mechelen, geschat ende gepriseert de meubelen ende huysraet op 't huys tot Steene, wesende ter somme toe van vyf hondert ende negen guldenen eens, naer luyt den schatboeck, by den selven Van Roye, gesworen clerck van de schatters onderteeckent.’

De kunststukken werden ingevolge des schilders testament, onder raadpleging van Frans Snyders, Jan Willems en Jaak Moermans, geschat en verkocht. Zekere Frans Hercke werd gelast de naamlijsten van al de schilderijen in het sterfhuis aanwezig in het Fransch te vertalen. Deze lijst, later door Jan Van Meurs in druk gebracht, is waarschijnelijk, zegt de heer Génard, dezelfde die in 1794 werd heruitgegeven, als inleiding van den Catalogue de la plus précieuse collection d'estampes, de P.P. Rubens et d'A. Van Dyck, qui ait jamais existée, le tout receulli.... par Messire Del Marmol. Zij bevatte niet min dan 314 tafereelen van oude meesters, van Rubens en volgelingen zijner school.

Men verkocht, waarschijnlijk uit der hand, zegt de heer Génard, aan Balthazar van Engelen, handelende in naam van prins Frederik-Hendrik van Oranje, voor 800 gl., eene schilderij getiteld Sylvia; aan den schilder J. Cossiers, een afbeeldsel van eenen niet genoemden persoon, voor 84 gl.; aan Joris Deschamps, namens eenen inwoner van Keulen, eene schilderij S^t.-Peeter, voor 1200 gl.; aan senor Michel d'Olivares, een afbeeldsel van Z.H. den prins-kardinaal Ferdinandus te paard, voor 1200 gl.; aan s^r. Andries de Schutter, handelende in den naam van den vermaarden Antwerpschen portretschilder Joost Suttermans, alsdan te Florence woonachtig, een tafereel, de H. Maagd met den H. Franciscus, voor 600 gl.; aan Peeter van Horen, eene H. Maagd in een kransken, voor 150 gl. Den 1ⁿ Maart 1641, had men van s^r. Peeter van Hecke 390 gl. bekomen voor eene schilderij, Venus zich spiegelend; van Jan Janssens, rentmeester der stad, 180 gl., voor twee conterfeitsels zijner huisvrouw.

Aan den commies der financiën, Jan-Baptist Maes, verkocht men eene Jachte van Adonis, voor gl. 114, eene Jachte van Satyrs en Nymphen, voor gl. 60, eene Jachte van Atalante, voor gl. 36, eene Conversatie à la mode, voor gl. 18, en een contrefeytsel imperfect van s^r. Van Dyck, voor gl. 18. Aan s^r. Arnold Lunden, raad en generaal der munt, werden verkocht twee contrefeytsels zijner huisvrouwe, voor gl. 120. Voor den koning van Spanje had Rubens, toen hij stierf, eenige schilderijen onder handen. Twee daarvan, Hercules en Andromeda, waren niet voltooid en Jacob Jordaens werd verzocht ze ‘op te maecken.’ Hij ontving hiervoor gl 240. Voor deze stukken,

[p. 105]

gezamenlijk met den Peys der Sabienen en een ander stuk (gedoodverfd), werd op 24 Juni 1641, door Philips Le Roy, namens Z.M., eene som van gl. 4200 uitbetaald. Te dier gelegenheid werd er in de herberg de Goudbloem, bij de weduwe Hans Snyers, door de heeren voogden en andere vrienden een gelag van gl. 168 gemaakt. Aan den koning van Spanje werden nog verkocht, door de tusschenkomst van don Francesco de Roxas, eene verzameling van 32 tafereelen, vormende 29 loten, zoo van oude als nieuwe meesters, welke reeds in den meergemelden inventaris waren aangeteekend, te weten: 1^o De Zaligmaker met den wereldbol in de hand, kopij van Rubens naar Tiziano, voor 900 gl; 2^o St-Peeter, martelaar, naar denzelfden meester, voor 500 gl.; 3^o Het afbeeldsel van Tiziano, door dezen schilder, voor 400 gl.; 4^o Een Portret, door Tintoretto, voor 1000 gl.; 5^o Idem, door denzelfden meester, voor 120 gl.; 6^o St-Franciscus, door Hieronymo Muzziano, voor 350 gl,; 7^o De Venetiaansche bruid, door Paulo Veronese, voor 350 gl.; 8^o Het afbeeldsel eener vrouw met een hondje, door denzelfde, voor 220 gl.; 9^o Teekening in wit en zwart, door denzelfden meester, voor 80 gl.; 10^o Een landschap, waarin Psyche, door Pauwel Bril, voor 650 gl.; 11^o Ceres in den nacht, door Adam Elsheimer, voor 450 gl.; 12^o Landschap, van denzelfde, 13^o De boodschap van O.-L.-Vrouw, 14^o Judith, de drie stukken voor 1350 gl.; 15 tot 19 (vijf kopijen door Rubens naar Tiziano), te weten, Caliosto, voor 1800, Acteon, voor 1800, Venus en Adonis, voor 1500, Europa, voor 1450 en Venus met Cupido, voor 1200 gl.; 20^o Cupido, naar Philostrates, voor gl. 1800; 21^o Vastenavondgasten, naar denzelfde, voor 1800 gl.; 22^o Nymphen en Saters, voor 880 gl.; 23^o O.-L.-V. en S^t.-Joris, voor 880 gl.; 24^o Troepen Zwitsers, voor 880 gl.; 25^o Dans van Italiaansche boeren, voor 800 gl.; 26^o De Zaligmaker te Emaüs, voor 800 gl.; 27^o S^t. Joris, voor 1000 gl.; 28^o Hertenjacht, voor 700 gl.; 29^o Drie nymphen met den hoorn van overvloed, voor 740 gl. (deze 10 laatste stukken, van n^r 20 tot en met n^r 29, waren door Rubens geschilderd); 30^o Hieronimus met den engel, voor 500 gl.; 31^o De gevangenis des Zaligmakers, voor 1200 gl.; 32^o De kroning en de passie Onzes Heeren, voor 1000 gl. Te zamen gl. 27,100, waarvoor borg bleef de heer ridder Jacob van Ophem, raad en rentmeester generaal van Zijner Majesteits domeinen in het kwartier van Brussel.

Om dezen gewichtigen koop te bevorderen, zegt de heer Génard, had men aan don Francesco de Roxas een van Rubens' tafereelen vereerd, voorstellende de H. Augustinus, zijnde n^r 248 van den catalogus. De Antwerpsche schilders Gaspar De Craeyer en Salomon Nobeliers, beide alsdan te Brussel verblijvende en die zich als bemiddelaars hadden aangeboden, ontvingen, de eerste, de schilderij S^t-Benedictus, de tweede, Eene Nymphe met een mandeken fruit, terwijl van Ophem het stuk S^te-Cecilia ‘om sijne goede betalinghe’ werd aangeboden. (Zie Antwerpsch Archievenblad, d. ii, blz. 86.)

Eindelijk werd de algemeene verkooping der schilderijen enz. op 17 Maart 1642 bepaald, na overzien te zijn geweest door den kunstschilder Nicolaas de la Morlette, die daarvoor 300 gl. ontving. De plakbrieven, bij Jan Van Meurs gedrukt, werden wijd en zijd verspreid. Jan Lindemans, oude-kleerkooper, begon de verkooping op gemelden dag; dezelve werd voortgezet in April, Mei, en Juni; zij bracht gl. 52,804.12 ½ op.

Een ander deel ‘consten ende schilderyen,’ in gemeenschap toebehoorende aan Rubens en zijne voorzonen Albrecht en Nicolaas, bracht gl. 16,649.15 op.

Eenige stukken, die op de eerste verkooping waren ingehouden, werden later verkocht. Om deze ‘vercoopinge te favoriseren ende te helpen,’ hadden ‘de momboirs met diversche schilders ende liefhebbers, in diversche reysen,’ ten huize der weduwe Snyers gl. 306.05 verteerd. Ook had men een aantal geschenken moeten doen; behalve de reeds hooger vermelde, kregen, de rentmeester generaal Ambrosius van Oncle het stuk Argus, n^r 118 van den catalogus; Philips Le Roy, De trouw van O.-L.-Vrouw (kopij); de waard uit de herberg de Gulden Leeuw, te Brussel, Emaüs; Sr. Franciscus Thibout te IJper, Een zeegezicht; Gillis 's Prinsen, Het vrouwken in overspel; Jan Colaes, metser te Steen, De zegepraalende Zaligmaker en de Slapende Venus met Jupiter als sater voorgesteld; de twee geneesheeren van Rubens te Mechelen, ieder eene schilderij; Herman Denyt, de hertog van Buckingham ten hemel geheven en Maria Magdalena (twee kopijen); Peeter, den pikeur, voor slot van rekening, Saters met een mandeken fruit; een ongenoemde, een ‘contrefeytsel,’ omdat hij in 't sterfhuis twee ontdragene stukken had teruggebracht; Grijsperre, het afbeeldsel zijner echtgenoote; de drukker Antoon Vranckx de schets der Besnijdenisse; Monsieur Vits, te Brussel, voor diensten aan het sterfhuis gedaan, de kopij eener altaartafel; de rentmeester Van den Plassche, te Gent, Mars en Venus.

Na de veilingen en geschenken, zegt de heer Génard, bleef de familie Rubens nog eenige stukken van waarde behouden, die men bij schatting onderling verdeelde: Helena Fourment behield voor zich, buiten de haar door het testament toegewezen portretten van haren gemaal, en de schilderij het Pelsken: 1. Eene conversatie à la mode, geschat gl. 120; 2. Italiaansche boerendans, geschat gl. 48; 3. Kleine Kersnacht, geschat 18 gl.; 4. Maria beeldeken, geschat gl. 24; Een stalle van Roy (?), geschat gl. 78; Drie ‘Trognien van capucynen’ door Rubens geteekend, geschat gl. 48; 7. Afbeeldsel van juffr. Picquery, de nicht van Helena Fourment, geschat gl. 60; 8. Portret van juffr. Lunden, bloedverwante van Helena Fourment, geschat gl. 300⁽¹⁾; 9^o het afbeeldsel van Jan Rubens, Peeter-Pauwels' vader, geschat gl. 40.

(1) Zie de Vlaamsche School van 1876, blz. 127. Deze schilderij was reeds in Rubens' leven vermaard onder den naam van Spaensch hoeiken (Rubens had zijn model zijn eigen Spaanschen ridderhoed opgezet), waarvan later gemaakt werd Spanen hoeyken, wat men in het Fransch vertaalde door Chapeau de paille, waaruit eindelijk de nu algemeen in zwang gekomen benaming Strooien hoedje, voortgesproten is. In Rubens' nalatenschap kwam het onder n^r 122 van den catalogus voor; na den dood van 's meesters gemalin, ging het over aan de familie Lunden, van welke het in handen kwam van den heer Van Havre; later kocht het de baron Hendrik-Joseph Stier van Aertselaer, voor fr. 50,000; dezes erfgenamen verkochten het den 29ⁿ Juli 1822 voor 35,970 Nederlandsche gl. (80,000 fr. met het opgeld) aan den heer Van Nieuwenhuysen voor de heeren Stanley en Smits, die het te Londen tegen betaling lieten zien in de Old Bond street n^r 21 en het vervolgens verkochten voor 87,000 fr. aan sir Robert Peel, wiens zoon het te Londen nog bezit.
D.V.S.

[p. 106]

De heer Génard zegt, dat naar allen schijn Helena Fourment ook de schilderijen behield, welke op het kasteel te Steen aanwezig waren en gl. 321 geschat waren.

Aan Jonker Albrecht Rubens verbleven: 1. Eene kopij der Varkensjacht, geschat gl. 200; 2. Suzanna met den Emaüs, de twee stukken, geschat gl. 90; 3. Eene Cecilia, geschat gl. 54; 4. afbeeldsel van juffrouw Lunden, geschat gl. 144; Drie ‘trognien van de selven, geschat gl. 60; 6. portret zijner echtgenoote, geschat gl. 84; 7. portretten zijner grootouders Jan Rubens en Maria Pypelincx geschat gl. 80; 8. kopij van het portret van Jan Rubens, geschat gl. 10; 9. groot Landschap, de wêerga van dat, welk zich te Steene bevond, geschat gl. 1250.

Aan Jonker Nicolaas Rubens werden aangeschat: 1. kopij der schilderij het Vonnis van Midas, gl. 36; Landschap (kopij van Van Uden), gl. 200; id. door denzelfde, gl. 100; Suzanna ‘onvolmaakt, op doek,’ gl. 40; 5. Slapende Angelica, met den cluysenaar, gl. 15; Venus, gl. 30; 7. Cephalus en Procris, gl. 60; 8. Landschap, gl. 90; 9. Silenus (kopij), gl. 108; 10. Orpheus in de hel (kopij) gl. 78; 11. Vonnis van Paris, gl. 150.

(Wordt voortgezet.)