De Vlaamsche School. Jaargang 23

[p. 66]

De arbeid.
Vervolg van blz. 63.

Theoretische bekwaamheid is de vrucht van een krachtig denkvermogen; practische vaardigheid het gevolg van krachtig handelen, en deze beide eigenschappen zijn gewoonlijk op zeer onevenredige wijze vereenigd. De theoreticus is geneigd tot besluiteloosheid. Hij beziet een vraagstuk van alle zijden; zijne werkzaamheid bestaat in het nauwkeurig wikken en wegen van alles wat vóór en tegen eene zekere opvatting pleit, en dikwijls komt hij tot de overtuiging, dat het vóór en tegen juist tegen elkander opwegen. De practicus stapt eenvoudig over deze logische redeneering en heen, vormt zich eene bepaalde overtuiging en zoekt deze, zoo goed hij kan, te verwezenlijken.

Toch zijn er beroemde wetenschappelijke mannen geweest, die tevens uitblonken op practisch gebied. Newton was er niet te slechter als muntmeester om, dat hij de grootste van alle natuuronderzoekers was. John Herschell, de groote sterrekundige, bekleedde dezelfde betrekking op dezelfde uitstekende wijze. De gebroeders Humboldt waren evenzeer berekend voor alles, wat zij ondernamen, hetzij zij zich bewogen op letterkundig en wijsgeeriggebied, hetzij zij als staatslieden of als bestuurders van mijnwerken werkzaam waren.

Niebuhr onderscheidde zich zoozeer als secretaris-boekhouder van het Afrikaansche consulaat, dat de Deensche regeering hem later opnam onder de commissarissen, die belast waren met de regeling der financiën. Hij legde deze betrekking later neder en werd mededirecteur van de Berlijnsche bank. Te midden van zijne drukke bezigheden vond hij tijd om de Romeinsche geschiedenis grondig te bestudeeren, het Arabisch, de Russische en andere Slavonische talen aan te leeren en zich door zijne werken dien grooten naam te verwerven, dien hij in de wetenschappelijke wereld heeft.

Napoleon I koesterde eene hooge achting voor de mannen der wetenschap; het is daarom niet te verwonderen, dat hij zich van hunne hulp trachtte te bedienen tot steun van zijne regeering. In sommige benoemingen was hij ongelukkig, van andere daarentegen zag hij gelukkige uitkomsten. Zoo benoemde hij Laplace, den sterrekundige, tot minister van binnenlandsche zaken, maar het bleek al spoedig welk eene verkeerde keus hij gedaan had. Napoleon zeide later van hem, ‘dat Laplace geen enkele zaak uit het rechte oogpunt bezag. Zijne denkbeelden waren nooit gevestigd en den geest van haarfijne berekening, die hem bij zijne sterrekundige waarnemingen van zooveel dienst was, bracht hij ook - verkeerdelijk - op het gebied der practijk over.’ Doch Laplace was een man, die op de studeerkamer gevormd was, en hij was te oud geworden om zijne gewoonten overeenkomstig de behoeften van het practisch leven te wijzigen. Daru daarentegen, door Napoleon evenzeer tot den staatsdienst geroepen, bleek daarin uitmuntend op zijne plaats te zijn. Doch Daru had eenige practische ondervinding opgedaan, daar hij als intendent bij het leger in Zwitserland onder Masséna gediend had, in welken tijd hij zich tevens als schrijver had onderscheiden. Toen Napoleon hem zijn plan mededeelde om hem tot staatsraad en intendent van het keizerlijk hof te benoemen, verklaarde Daru, dat hij er bezwaar in zag deze benoeming aan te nemen. ‘Ik heb het grootste gedeelte van mijn leven onder de boeken doorgebracht, zeide hij, en geen tijd gehad om mij in de plichten van een hoveling te bekwamen.’ - ‘Aan hovelingen, antwoordde de keizer, heb ik geen gebrek. Ik heb een verlicht, krachtig en werkzaam dienaar noodig, en omdat ik veronderstel, dat gij deze eigenschappen bezit, heb ik u gekozen!’ Daru gaf aan het verlangen des keizers gehoor en werd later zijn eerste minister. Hij bleek volkomen voor zijne hooge waardigheid berekend te zijn en bleef even bescheiden, rechtschapen en belangeloos als hij altijd geweest was.

Zij, die bij den arbeid opgevoed zijn, worden ten laatste zoozeer daaraan gewoon, dat ledigheid onuitstaanbaar voor hen wordt. Wanneer de omstandigheden hen verhinderen om in het hun aangewezen vak werkzaam te zijn, zoeken zij andere bezigheden. Een ijverig mensch weet er altijd iets op te vinden om zijne vrije uren nuttig te besteden en terwijl de beuzelgeest gedurig tijd tekortkomt, weet hij telkens, als 't noodig is, vrijen tijd te scheppen. ‘Slechts hij heeft nooit vrijen tijd, zegt George Herbert, die er geen behoefte aan heeft.’ - ‘De werkzaamste mensch, zegt Bacon, heeft nog een groot aantal uren en oogenblikken tot zijne beschikking, behalve hij, die slof en langzaam is, of zich bemoeit met zaken die hem niet aangaan.’ Vele groote dingen zijn tot stand gebracht in zulke ‘vrije uren,’ door hen, wien de vlijt tot eene tweede natuur was geworden.

Zelfs liefhebberij en knutselwerk zijn nuttig, omdat zij den lust en de geschiktheid tot werkzaamheid voeden en ontwikkelen. Het spreekt van zelf, dat liefhebberijen als die van Domitianus, die zich vermaakte met vliegen vangen, geheel buiten aanmerking blijven. Van iets beter soort is reeds de liefhebberij van den Macedonischen koning, die lantaarnen vervaardigde, en die van den Franschen monarch, die zich bezig hield met kastenmaken. Zelfs een werktuigelijk knutselwerk is eene verkwikking voor hen, die een gebonden leven hebben, eene afwisseling en ontspanning van hun dagelijkschen arbeid, hoewel het genoegen ervan meer gelegen is in het werk zelf dan in de uitkomsten.

De beste liefhebberijen echter zijn die van verstandelijken aard. Aldus zoeken menschen van een werkzamen geest verkwikking en verademing, de een in de wetenschap, de ander in de kunst, een groot aantal in de letterkunde. Eene zoodanige geestverkwikking behoort tot de beste voorbehoedmiddelen tegen een lagen en zelfzuchtigen zin. Lord Brougham zeide daarom: ‘Gelukkig de mensch, die een stokpaardje heeft.’ Hij zelf had er verscheidene, daar hij een zeer levendigen geest had. Nu eens zocht hij ontspanning in de letterkunde, dan in de optica, de historie, of de sociale wetenschappen. Geestelijke stokpaardjes moeten echter niet te druk bereden worden, daar zij dan, in plaats van te verfrisschen en te versterken, zouden maken, dat de mensch uitgeput, onzenuwd en gedrukt tot zijn gewonen arbeid terugkeerde.

Vele andere werkzame staatslieden hebben hun vrijen tijd besteed, of zich na hunne aftreding van het staatstooneel zoeken te troosten met het samenstellen van werken, die deel uitmaken van de klassieke litteratuur. Als zoodanig zal Caesar's beschrijving van den Gallischen oorlog steeds beschouwd worden. De heldere en gespierde stijl van dat werk plaatst het op één rang met de werken van

[p. 67]

Xenophon, die op even gelukkige wijze letterkundigen arbeid wist te vereenigen met de bezigheden van zijn ambtsleven.

Toen de groote Sully in ongenade was gevallen en zich terug trok van het staatstooneel, hield hij zich bezig met het schrijven zijner Gedenkschriften, waarin hij bij voorbaat aan de nakomelingschap rekenschap aflegde van zijne staatkundige loopbaan. Behalve dit werk vervaardigde hij een gedeelte van een roman, in den trant van Madeleine de Scudery, die hierin bestond, dat de voornaamsten der nog levende hovelingen en staatslieden onder verdichte namen ten tooneele werden gevoerd.

Turgot troostte zich over het verlies zijner betrekking ten gevolge van de kuiperijen zijner vijanden, door zijne natuurkundige nasporingen. Ook keerde hij tot zijne liefhebberij voor de oude letteren terug. Op zijne lange reizen en in de nachten, die hij, gekweld door de jicht, slapeloos doorbracht, vermaakte hij zich met het vervaardigen van Latijnsche verzen. Er is ongelukkig van zijne poëtische producten slechts één regel overgebleven, de welbekende, die bestemd was om onder Franklin's portret geplaatst te worden: Eripuit coelo fulmen, sceptrumque tyrannis. (Hij ontrukte den hemel zijn bliksem, den scepter aan de hand der tyrannen.)

Onder de Fransche staatslieden van den tegenwoordigen tijd, die als letterkundigen werkzaam waren, verdienen eene bijzondere melding: De Tocqueville, Thiers, Guizot en Lamartine, terwijl de gevallen keizer door zijn Leven van Caesar zich eene plaats in de Academie zocht te veroveren.

Ook de grootste Engelsche staatslieden zochten in de letteren verademing en vertroosting. Toen Pitt afgetreden was, te gelijk met zijn grooten tijdgenoot Fox, keerde hij vol vreugde tot de studie der Grieksche en Romeinsche schrijvers terug. Granville beschouwde Pitt als den besten Graecus, dien hij ooit had gekend.

Canning en Wellesley hielden zich in de dagen hunner rust bezig met het vertalen der Oden en Satiren van Horatius. Canning's liefde voor de letteren openbaarde zich bij elke gelegenheid en spiegelde zich in zijn geheele leven af. Zijn levensbeschrijver verhaalt, dat hij, na een diner bij Pitt, terwijl het overige gezelschap zich in groepjes verdeeld had en over allerlei onderwerpen praatte, zich met Pitt in een hoekje van 't vertrek afzonderde, waar zij zich in een ouden Griekschen schrijver gingen verdiepen. Fox hield zich even ijyerig bezig met de Grieksche schrijvers en las zelfs, evenals Pitt, den Griekschen schrijver Lycophron, door Niebuhr bijgenaamd ‘de raadselachtige.’

Een van Engelands bekwaamste en ijverigste staatslieden, voor wien de letteren zoowel uitspanning als doel waren, was de onlangs overledene George Cornewall Lewis. Hij bekleedde achtervolgens de betrekkingen van president van de commissie voor de armenwet, die hij zelf ook voornamelijk ontworpen heeft, kanselier van de schatkist, secretaris van binnenlandsche zaken en secretaris van oorlog en onderscheidde zich in al deze betrekkingen door zijne bestuurlijke talenten. Ter verpoozing hield hij zich bezig met eene groote reeks van onderzoekingen betreffende geschiedkundige, staatkundige, philologische, antropologische en oudheidkundige onderwerpen. Zijne werken Over de sterrekunde der Ouden en zijne studiën Over de vorming der Romanische talen zijn van dien aard, dat de grootste geleerden van Duitschland zich niet zouden behoeven te schamen ze geschreven te hebben. Vooral afgetrokkene onderwerpen trokken hem aan. Palmerston onderhield hem wel eens over zijne veelomvattende letterkundige studiën en zeide, dat hij te veel van zich zelven vergde. ‘Ik heb geen tijd, zeide Palmerston, om boeken te lezen; de stukken, die ik onder den neus krijg, verschaffen mij lectuur genoeg.’

Ongetwijfeld reed George Lewis te druk op zijne stokpaardjes, en, als hij zich zoo geweldig niet ingespannen had, zou zijn nuttig leven waarschijnlijk langer hebben geduurd. Hetzij hij in of buiten dienst was, hij las, schreef en studeerde altijd. Hij nam zijn ontslag als redacteur van de Edinburgh Review om kanselier van de schatkist te worden; en toen hij niet langer met het opmaken van budjetten te maken had, ging hij aan het uitschrijven van eene menigte Grieksche handschriften op het Britsch museüm. Hij schepte vooral behagen in het bestudeeren van moeielijke vraagstukken betreffende de klassieke oudheid. Onder de zonderlinge onderwerpen waarmede hij zich bezig hield, behoort zijn onderzoek naar de waarheid der berichten betreffende zeer oud geworden menschen, waaraan hij, in overeenstemming met zijn critischen geest, twijfelde. Hij was geheel met deze zaak vervuld, tijdens de drukte van zijne verkiezing voor Hereford-Shire in 1852. Van een der kiezers, tot wien hij zich wendde om zijne stem, ontving hij een weigerend antwoord. ‘Het spijt mij, zeide de candidaat, dat gij mij uwe stem niet kunt geven, maar misschien kunt gij mij zeggen, of gij ook weet van iemand in uwe parochie, die op zeer hoogen leeftijd gestorven is?’

Ook onder de tijdgenooten van Lewis waren er velen, die in de letteren verademing zochten onder hunne inspanning en zorgen. Het gebied der letteren is een onzijdig terrein, waarop zelfs geslagen politieke vijanden elkander ontmoeten. De graaf van Derby vervaardigde, toen hij van het staatstooneel afgetreden was, zijne schoone vertaling van de Ilias, die nog gelezen zal worden, wanneer zijne staatkundige redevoeringen reeds lang vergeten zullen zijn. Ook Gladstone hield zich in zijn vrijen tijd bezig met het gereedmaken zijner Studiën over Homerus voor de pers en het uitgeven eener vertaling van Farini's beroemd werk: De Romeinsche staat. Gladstone is met eene even vurige liefde voor de letteren bezield als zulks met Canning het geval was. Toen hij te Liverpool den uitslag van de stemming in het zuidelijk gedeelte van Lancashire afwachtte, hield hij zich bezig met het vertalen van een werk. Disraëli schreef in zijn vrijen tijd zijn roman Lothair.

Tot die staatslieden welke als romanschrijvers werkzaam geweest zijn, behoort ook lord Russell, die zich evenzeer op het gebied van de geschiedenis en levensbeschrijving onderscheiden heeft. De werken van Bulwer zijn in ieders handen. Omtrent hem kan men echter zeggen, dat de politiek zijne uitspanning en de letterkunde zijn eigenlijk vak was.

Het in dit hoofdstuk uiteengezette kunnen wij aldus samenvatten: eene behoorlijke mate van arbeid is heilzaam voor lichaam en ziel. De mensch is een denkend

[p. 68]

wezen, dat door stoffelijke organen wordt ondersteund en bewaard. Niet de arbeid, maar de overmatige arbeid; niet zoozeer het harde werken, maar het eentoonige, afbeulende en hopelooze werken is schadelijk voor den mensch. Nuttig en met goeden moed werkzaam te zijn is een van de voornaamste geheimen der gezondheid. Hoofdwerk is niet vermoeiender dan eenige andere soort van arbeid, indien het namelijk niet overdreven wordt. In behoorlijke mate verricht, is het even heilzaam voor de gezondheid als inspanning van het lichaam. Niets te doen dan eten en drinken en slapen, lui en ledig den levensweg bewandelen is vrij wat schadelijker dan zware arbeid. De sleet door den roest is heel wat erger dan de sleet door het werken veroorzaakt.

Zich te overwerken is verkeerde zuinigheid. Het is eigenlijk krachtsverspilling, voornamelijk indien het gepaard gaat met een ongeregeld leven. Het prikkelt en verteert en vernielt het lichaam, evenals zand en grind de raderen van een werktuig doen verslijten door de wrijving die zij veroorzaken. Voor overmatige en ongeregelde werkzaamheid behoort men zich dan te wachten. Ook hij, die met het hoofd werkt, kan door buitensporige inspanning zijn geest uitputten en knakken, evenals de athleet te veel kan vergen van zijne spieren, en zijn rug kan breken door dingen te doen, die buiten de grenzen van zijne lichaamskracht liggen.

Samuel Smiles.

De mensch slijt zijn leven met het geluk na te loopen; hij sterft zonder het te hebben kunnen bereiken.