De Vlaamsche School. Jaargang 22

[p. 189]

De schilder P.-J. Verhaghen, zijn leven en zijne werken, door Ed. van Even.
(Leuven, weduwe Karel Fonteyn, 1875.)

Al te vaak worden de verdiensten van kunstenaars eerst na hunnen dood volgens waarde geschat. Het tegenovergestelde had plaats met den kunstschilder Peeter Joseph Verhaghen. Te midden zijner loopbaan



klom hij hier te lande tot den hoogsten trap van onderscheiding en befaamdheid, doch bij het einde zijns levens daalde het licht zijner sterre, de gebeurtenis zijns doods ging schier onopgemerkt voorbij, en na zijn overlijden geraakte zijne gedachtenis bijna geheel in vergetelheid. Ten jare 1839 riep de heer Piot in eenige bladzijden van den Messager des sciences historiques de aandacht in op den Aarschotschen schilder. Paul Mantz schreef eene korte levensschets van Verhaghen in de Histoire des peintres de toutes les écoles, welke te Parijs, bij de weduwe Jules Renouard, wordt uitgegeven. Eindelijk in 1856 deelde de heer Van Even in de Eendracht van Gent een levensbericht mede, door den zoon van den schilder, Joris Verhaghen, religieus der abdij van Park, opgesteld. Dank aan den geleerden archivist van Leuven, die geene moeite ongespaard laat om de geschiedenis der Brabantsche kunstenaars en monumenten op te helderen,⁽¹⁾ bezitten wij thans van Verhaghen eene zoo volledige levensbeschrijving dat menige kunstenaars van grootere waarde hem die zouden kunnen benijden.

Peeter Joseph Verhaghen, zoon van Willem, rentmeester van Aarschot, en van Anna Magdalena Verstreken, den 19ⁿ Maart 1728 in genoemde stad geboren, werd door zijne ouders op de Latijnsche studiën toegelegd. Doch van zijne jongste jaren veropenbaarde zich in hem eene ingeborene neiging voor de schilderkunst. De ontmoeting welke hij op dertienjarigen ouderdom deed van den kunstschilder J. Bapt. Van den Kerckhoven, wanneer deze bezig was met het herstellen en opkuischen van de schilderijen der kerk van Aarschot, gaf eene beslissende wending aan de roeping van den jongeling. In 1741 vertrok hij naar Antwerpen om in het werkhuis van Balthasar Beschey (1708†1776) en aan de eerste kunstschool des lands zijne kunststudiën te bevorderen. Uiterst nederig waren de eerste stappen van Verhaghen in het openbaar leven. Tijdens zijn verblijf te Antwerpen teekende hij patronen voor kanten, om daarmede in zijne stoffelijke behoeften te voorzien, en wanneer hij te Leuven, waar hij ten jare 1753 in den echt trad met Johanna Hensmans, zijn woning had gevestigd, waren zijne eerste werkzaamheden meer op het terrein van de sieraden,- dan op dat van de kunstschildering. Het vervaardigen van wapenschilden voor de gegraduëerden der hoogeschool en dergelijke versieringswerken beloofden, wel is waar, een deftig bestaanmiddel, maar voldeden niet aan zijne kunstenaarsziel. Gelukkiglijk mocht Verhaghen machtige beschermers op zijne baan aantreffen, die zijne talenten wisten te schatten en hem in de gunst van het keizerlijk hof deden komen. Maria-Theresia verschafte hem de middelen tot eene kunstreis door Frankrijk, Italië en Duitschland, terwijl zij in het onderhoud van zijn huisgezin liet voorzien. Na eene afwezigheid van ruim twee jaren (Mei 1771 - Oct. 1773) keerde Verhaghen, overladen met eerbewijzingen, in zijn geboorteland weder, en ontving den eeretitel van schilder harer keizerlijke Majesteit Maria-Theresia. Zijne wederkomst werd met geestdrift, niet alleen te Leuven, maar ook in zijne geboorteplaats en te Antwerpen gevierd. Zijn vruchtbaar penseel bracht nog ontelbare tafereelen voort. Doch de Fransche omwenteling borst los, en kwam zijne schitterende loopbaan stuiten. Na het zijne te hebben bijgebracht tot de oprichting eener kunstschool te Leuven, overleed Verhaghen in zijne woning, bij de vaart, den 3ⁿ April 1811, in den ouderdom van 83 jaren.

Het werkje van den heer Van Even is niet alleen nuttig voor de kunstgeschiedenis, maar schijnt ons allergeschiktst om on-

(1) Getuigen daarvan zijn Louvain monumental, L'école de peinture de Louvain, Les artistes de l'hôtel de ville de Louvain, enz., enz.

[p. 190]

der het volk verspreid te worden. Dergelijke levensbeschrijvingen zijn zeker nuttiger voor de volksbeschaving dan die zoutelooze ingebeelde verhalen en novellen, die dikwijls maar weinig om het lijf hebben, waarmede men onze volksbibliotheken aanvult. Het spijt ons derhalve op de keerzijde van het eerste blad te lezen dat het boek slechts op 100 exemplaren werd getrokken. Verhaghen, met edele gevoelens bezield, steeds gehecht aan godsdienst en vaderland, getrouw aan zijne huiselijke plichten, eenvoudig en oprecht van inborst, standvastig in de eens aangeknoopte vriendschapsbetrekkingen, dankbaar ook voor zijne leermeesters, weldoeners en beschermers, komt ons voor als een toonbeeld van die brave burgers van den ouden, Vlaamschen stempel, die, door taaien arbeid en noeste vlijt, hunne natuurlijke begaafdheden al de vruchten deden dragen, waarvoor zij vatbaar waren. De lijst, schoon onvolledig, van Verhaghen's schilderstukken, door den heer Van Even opgemaakt, levert het bewijs van zijne onverpoosde werkzaamheid. De bijzonderheden van de reis des kunstenaars aan zijne brieven ontleend, geven aan het verhaal eene aantrekkelijkheid die den lezer boeit, en de eentonigheid van een schildersleven door eene aangename afwisseling wegneemt.

Heeft de kritiek niets af te wijzen op het werk van den heer Van Even? Ja toch. In de eerste bladzijden schijnt hij ons al te veel wierook te branden voor den gevierden kunstenaar. Verhaghen's voortbrengselen hebben ongetwijfeld onbetwistbare verdiensten, maar hem ophemelen in bewoordingen die in eene levensbeschrijving van de grootste vorsten onzer kunstschool niet van onpas zouden wezen, dat gaat de schreef eener gematigde beoordeeling te buiten (Z. Voorwoord). Later echter is de schrijver gematigder, en dan ook meer waar in het onderzoek van de behandeling en de werken van den kunstenaar. De stipte waarheid is in deze woorden vervat: ‘Verhaghen, met zijne talrijke voortbrengselen, zijne vindingrijke samenstellingen, zijne krachtige penseelbehandeling en zijn eigenaardig koloriet, is waardig de aandacht te vestigen van al wie in de geschiedenis der kunst in ons land belang stelt. Vast is hij een schilder uit een tijdvak van verval in de kunst. Daarvan getuigen vele zijner werken. Toen hij leiding behoefde vond hij niemand om hem den goeden weg aan te duiden. Het ontbreekt zijnen personages aan onderscheiding, aan adel, aan verheffing. Maar men ziet in zijne gewrochten dat hij de goede overleveringen der oude school had teruggevonden. Hij ging van een goed beginsel uit, en werd een behendig werkman in de kunst. Hij wist het penseel met kracht en zekerheid te behandelen. Zijne ruime doeken zijn vol gloed en leven; zij getuigen van gemakkelijke vinding en hooge verbeeldingskracht (bl. 6).’ - Verder ontmoeten wij eenige onnauwkeurigheden van minder aanbelang. Zoo is er bij voorbeeld op blz. 128 spraak van eene schilderij vertoonende: de zeven zaligheden. Zonder twijfel moet men lezen: acht zaligheden. Doch laten wij niet stil blijven bij dergelijke kleinigheden. Op blz. 77 moet er ook eene lichte dwaling in de datums zijn. Danoot schrijft den 23ⁿ November aan vrouw Verhaghen dat hij eenen brief heeft ontvangen ‘gedateerd uit Roomen, den 28^en November.’ Zou hier geene drukfeil zijn?

Wij verhopen dat de heer Van Even eene nieuwe uitgaaf van zijne levensbeschrijving zal bewerken, en alzoo aan eenen ruimeren kring van lezers de gelegenheid verschaffen om met het edel toonbeeld van den oprecht Vlaamschen schilder kennis te maken. Werd deze hoop verwezenlijkt, dan zouden wij ook verlangen het boek in eenige hoofdstukken verdeeld te zien. Gepaste verdeelingen, door de verschillige tijdvakken van het leven des schilders natuurlijk aangewezen, zouden den lezer hier en daar een rustpunt geven, en de verscheidene stoffen en gebeurtenissen beter afteekenen.

F.W.